Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

 
 
Kelgusi davr reja miqdori x 100 
Runm = ------------------------------------------------; 
Bazis davr haqiqiy miqdori 
Misol: Korxona bu yil 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. Kelasi yil 
mahsulot ishlab chiqarishni 12400 tonnaga yetkazish rejalashtirilgan. Demak korxona 
mahsulot ishlab chiqarishni
12400 x 100
103 % (--------------------) qilib rejalashtirmoqda, erishilgan 
12000
natijaga nisbatan 3% oshirish rejalashtirilgan. Reja o‘sishi va reja bajarilishini 
ifodalovchi nisbiy miqdorlar ko‘pincha foizlarda aniqlanadi. Chunki bazis nisbiy 
miqdor (maxraj) 100 % deb qabul qilinadi va shunga nisbatan rejaning o‘sishi yoki 
rejaning bajarilishi hisoblanadi. Shartnoma (buyurtma) bajarilishini ifodalovchi nisbiy 
miqdorlar (Shbnm) o‘zaro kelishilgan shartnomalarning qay darajada bajarilganini 

---

49 
bildiradi. Bu ko‘rsatkichni muayyan davrdagi haqiqiy bajarilgan miqdorni 
shartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor bilan taqqoslab ko‘riladi. Shbnm 
ko‘pincha foizlarda aniqlanganligi uchun, uni quyidagicha hisoblanadi. 
Haqiqiy bajarilgan miqdor x 100 
Shbnm = ---------------------------------------------------------------- 
Shartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor 
Bu ko‘rsatkich ham xalq xo‘jaligi tarmoqlarida juda ko‘p qo‘llanadi. Chunki 
tarmoq korxonalari o‘zaro mahsulot yetkazib berish uchun har yili shartnoma tuzadilar. 
Yil davomida bu shartnomada ko‘rsatilgan shartlar qanday bajarilayotganligini nazorat 
qilib borish zarur. Qishloq xo‘jalik korxonalari davlatdan paxta va boshqa 
mahsulotlarni sotish bo‘yicha davlat buyurtmasini oladi. Bunda ham belgilangan 
davlat buyurtmasining haqiqiy bajarilishini ma’lum muddatlarga taqqoslab borish 
zarur. 
Misol: Qishloq xo‘jaligi shirkati ushbu yilda davlatga 8500 tonna
paxta sotish bo‘yicha buyurtmaga kelishgan. Xo‘jalik shu yil 26 oktyabrga 8200 
tonna paxta sotgan. Demak, buyurtmani
8200 x 100 
96,5 % (-------------------) bajargan. 
8500 
Ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishining tendensiyasini bilish uchun 
ularni bir necha davr davomida kuzatish lozim. Bunday kuzatish dinamika nisbiy 
miqdor natijasida aniqlanadi. 
Dinamika nisbiy miqdorda (Dnm) ko‘rsatkichning hisobot davridagi miqdori 
(mutloq yoki o‘rtacha) shu ko‘rsatkichning o‘tgan davrdagi miqdorlariga nisbati bilan 
topiladi.