Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

so’m, mln 
so’m, va h. 
Komple
ks 
o’lchovi
da t/km 
Shartli 
natura 
o’lchovi
da 

---

48 
rivojlanishi, ijtimoiy - iqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishlarini aniqlashda juda ko‘p 
foydalaniladi. 
Shuning uchun ham nisbiy miqdorlar tadqiqot maqsadi, mohiyati va qanday 
mutloq miqdorlar qatnashayotganiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin: 
Korxonalar, firmalar biznes-rejalarining bajarilish darajasini, to‘plamda ayrim 
guruhlarning tarkibini bilish uchun, joriy yil (ushbu davrdagi) ma’lumotlar 
taqqoslanadi. 
Hodisa va jarayonlarning o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganish uchun, ularning bir 
necha yil (o‘tgan davrlar) mobaynidagi miqdorlari taqqoslanadi. 
Nisbiy miqdorlar va ularning ifodalanishi (o‘lchov birliklari). Nisbiy 
miqdorlar - ikkita va undan ko‘proq miqdorlarni taqqoslab, bo‘lish natijasida olingan 
hosilaviy miqdorlardir. Nisbiy miqdorlar foizda (%), koeffitsiyentda (karra-martada) 
1000 nisbatan promilli va 10000 ga nisbatan prodetsimillelarda ifodalanadi. 
4.4. Nisbiy miqdorlarning turlari va ularni 
hisoblash tartibi 
Nisbiy miqdorlar qanday vazifalarni aniqlash uchun qo‘llanishiga qarab, bir 
necha turga bo‘linadi. Agarda nisbiy miqdorlar belgilangan reja ko‘rsatkichning 
bajarilishini aniqlash uchun qo‘llansa, unda bu ko‘rsatkichning haqiqiy bajarilgan 
miqdorni, uning rejada belgilangan miqdoriga bo‘linib topiladi. Misol : Korxona ushbu 
yilda 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. Lekin bu yilda 11500 tonna mahsulot 
ishlab chiqarish rejalashtirilgan . Demak, korxonaning reja ko‘rsatkichining 
bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdor (Rbnm) 104 % 
12000 x 100
(------------------) bo‘ladi. 
11500 
Reja o‘sishning (kamayishini) ifodalovchi nisbiy miqdorlar (Runm), kelgusi 
davr uchun ko‘rsatkichlarning rejasini (prognoz) belgilashda qo‘llanadi va quyidagicha 
topiladi: