Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

14.3. Tashqi savdo aylanmasining hajmi va tarkibiy o’zgarishi 
Mamlakatlarning tashqi iqtisodiy aloqalarida tashqi savdo asosiy 
o‘rinni egallaydi. Tashqi savdo eksport va importdan iborat. Tashqi 

---

270 
savdoga mamlakatda tayyorlangan tovarlarni sotish, olib kelingan xom 
ashyo yoki tovarlarni qayta ishlab, eksportga chiqarish kiradi. Importga 
esa, shu mamlakat ichida iste’mol qilinadigan tovarlarni sotib olish, 
tovarlarni qayta ishlash uchun xom ashyo, yarim tayyor mahsulot 
sifatida sotib olish kiradi. Umuman, tovarlarni tashqi savdoda 2 xil 
hisobda olib boriladi: 1) umumiy 2) maxsus hisob. 
Maxsus hisobda tovarlar qayta ishlanib, sotilishi lozim 
bo‘lganlar hisobga olib boriladi. 
O’zbekistoning mustaqillik yilarida tashqi savdo aylamasi yuqori 
suratlar bilan o’sdi. 2021- yilning yanvar-dekabr oylari yakuni bilan 
respublikaning tashqi savdo aylanmasi 42,1 mlrd. AQSH dollarini tashkil 
etib, 2020- yilga nisbatan 5,8 mlrd. AQSH dollariga yoki 16,0 % ga 
koʻpaydi. Tashqi savdo aylamasida eksport hajmi 16 610,6 mln. AQSH 
dollariga (10,0 % ga ko‘paydi) va import hajmi 25 461,0 mln. AQSH 
dollariga (20,4 % ga koʻpaydi) yetdi. 2021 yilda -8 850,4 mln. AQSH 
dollari qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd etildi. Tashqi savdo 
aylanmasining eng katta hajmi 2021- yil noyabr oyida qayd etilib, 5 283,5 
mln. AQSH dollarini tashkil etdi. 2020- yilning shu oyiga nisbatan 2 
403,7 mln. AQSH dollariga koʻpaydi. 2021- yil dekabr oyida tashqi 
savdo aylanmasi hajmi 4 131,1 mln. AQSH dollarini tashkil etdi va 2020- 
yilning shu davriga nisbatan 26,3 foizga koʻpaydi9. 1994-yilgi 5299,4 
mln AQSh dollaridan 2017-yilga 26962,1 mln AQSh dollariga yetdi yani 
5,1 barabaridan ko’proq o’sdi. Bunda eksport hajmi import hajmidan 
yuqoriroq suratlar bilan o’sdi.1994-yil eksport hajmi 2689,9 mli AQSh 
dollari bolgan bo’lsa, 2017-yil 13953,8 mli AQSh dollari yetdi yaniy 5,2 
barobarga o’sdi.
Tashqi savda aylanmasining tarkibi ijobiy o’zgardi va geografik 
hududlari kengaydi. Mustaqillikning dastlabki yillarida asosan paxta 
homashyosi va boshqa materiallar eksport qilgan bo’lsa, iqtisodiyotni 
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish natijasida iqtisodiyotning 
rivojlanish taminlanib eksport tarkibida tayor mahsulotlar, mashina va 
asbob-uskunalar hissasi ortib bormoqda.
Eksport tarkibida tovarlar ulushi 84,7 % ni tashkil etib, ular sanoat 
tovarlari (26,1 %), oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar (8,3 %) va 
kimyoviy vositalar va shunga oʻxshash mahsulotlar (6,8 %) hissasiga 
toʻgʻri kelmoqda. 2021- yilning yanvar-dekabr oylarida import hajmi 25 
461,0 mln. AQSH dollarini va 2020- yilga nisbatan 120,4 % ni tashkil 
9
 
https://stat.uz/images/uploads/reliz2021/tashqi-savdo_dekabr_210122uz.pdf
 

---

271 
etdi. Import tarkibida eng katta ulush, mashinalar va transport asbob-
uskunalari (32,4 %), sanoat tovarlari (18,5 %) hamda kimyoviy vositalar 
va shunga oʻxshash mahsulotlar (14,3 %) hisobiga toʻgʻri keldi
10
. 
Mamlakatimiz 2021- yil yanvar-dekabr oylarida 157 ta davlatdan 
tovar va xizmatlar importini amalga oshirdi. Yetti yirik hamkor davlatlar 
(Rossiya Federatsiyasi, XXR, Qozogʻiston, Koreya Respublikasi, 
Turkiya, Germaniya va Turkmaniston) jami importning 70,8 % ulushini 
tashkil etdi. Respublika importi tarkibida eng yuqori ulushni Toshkent 
shahri 49,6 % ulush bilan 12 632,4 mln. AQSH dollarini, eng quyi 
ulushni esa Surxondaryo viloyati 0,8 % ulush bilan 207,7 mln. AQSH 
dollarini tashkil etdi.