Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

2
 – nimani bildiradi? 
A. Naqd pullar va barcha omonat turlarini; 
B. Banklardagi naqd pul massasini; 
C. Banklardan berilgan kreditlar summasi; 
D. Banklar saqlanayotgan omonatlarni. 
9. Banklar saqlanayotgan omonatlar turlari: 
A. Talab qilib olguncha va jamg‘arma depozitlari; 
B. Talab qilib olguncha va muddatli depozitlari; 
C. Talab qilib olguncha, muddatli va jamg‘arma depozitlari; 
D. Muddatli va jamg‘arma depozitlari; 
10. Davlat budjeti necha qismdan iborat. 
A. Daromadlar va xarajatlardan; 
B. Daromadlar va resurslardan; 
C. Xarajatlar va saldodan; 
D. Daromadlar va saldodan. 
 
 
 
 

---

266 
XIV BOB. TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT STATISTIKASI. 
 
14.1. Tashqi iqtisodiy aloqalar tushunchasi va turlari 
 
Mamlakatlar tabiyati, iqlimi bo’yicha turliy mintaqalarda 
joylashgan. Mamlakatlar tabiyati, iqlimi va tabiy boyliklarining 
mavjudligi ularning iqtisodiy rivojlanishiga tasir qiladi. Suning uchun 
ham ayrim mamlakatlar malum tavar turlarini ishlab chiqarishga 
moslashadi bu narsa ayniqsa qishloq xo’jalik mahsulotlarni 
yetishtirishda yaqol seziladi Misol: paxtani quyosh isig’i yetarli 
mamlakatlar ko’p yetishtiradi. Neftni esa tabiatan neftga boy 
mamlakatlar (Rossiya, Saudiya Arabistini, Iroq, Quvayt, Eron kabi) ko’p 
qazib oladi.
Shuning natijasida mamlakatlararo xalqaro mehnat taqsimoti 
vujudga keladi. Tashqi aloqalar qadimgi Misir, Yunoniston, Rim kabi 
quldorlik mamlakatlarida bo’lganligi ham tarixdan ma’lum. Sharq 
mamlakatlarimi G’arb mamlakatlari bilan bog’lagan Buyuk ipak yo’li 
mamlakatlararo savdo sotiqning keng rivojlanishiga sabab bo’lgan. 
Hozirgi paytda tashqi iqtisodiy aloqalar tovarlar va xizmatlar 
muomalasi, tushum va boshqa xizmat ko‘rsatish turlari bo‘lishi mumkin. 
Mamlakatlarning tashqi iqtisodiy aloqalarida tashqi savdo asosiy o‘rinni 
egallaydi. Tashqi savdo eksport va importdan iborat. Tashqi savdoga 
mamlakatda tayyorlangan tovarlarni sotish, olib kelingan xom ashyo 
yoki tovarlarni qayta ishlab, eksportga chiqarish kiradi. Importga esa, 
shu mamlakat ichida iste’mol qilinadigan tovarlarni sotib olish, 
tovarlarni qayta ishlash uchun xom ashyo, yarim tayyor mahsulot 
sifatida sotib olish kiradi. Umuman, tovarlarni tashqari savdoda 2 xil 
hisobda olib boriladi: 1) umumiy 2) maxsus hisob. 
Maxsus hisobda tovarlar qayta ishlanib, sotilishi lozim bo‘lganlar 
hisobga olib boriladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatga savdodan tashqari, 
turli xil xizmat ko‘rsatishlar ham kiradi. Bu xizmatlarning asosiylari 
transport xizmati, sug‘urta xizmati va ma’lumotlar xizmatidir. 
Transport xizmatlariga transportning barcha turlari bo‘yicha, temir 
yo‘l, dengiz-havo yo‘llari bo‘yicha bo‘ladigan xizmatlar kiradi. 
Sug‘urta xizmatiga mamlakatlarning sug‘urta kompaniyalarining chet 
el hamkorlariga savdo bo‘yicha yuklarni, odamlarning hayotini, turli xil 
tabiiy ofatlardan yo‘qotishlardan sug‘urtalash kiradi. Ma’lumotlar 
xizmatiga yuklar bo‘yicha, passajirlar bo‘yicha va turli xil axborotlar 
bo‘yicha hamda gazeta, jurnal, televideniye kabi axborotlarni yetkazib 

---

267 
turish kiradi. Tashqi iqtisodiy faoliyatda bundan tashqari moliyaviy 
xizmatlar va davlat boshqaruv xizmatlari ham bo‘ladi.