Samarqand veterenariya meditsina instituti «Ichki yuqumsiz kasalliklar va akusherlik kafedrasi» kafedrasi

Kerakli jixozlar:
1. Hayvonlarni nurlanish dozalari.
2. Nurlangan hayvonlarni maxsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasi.
3. Moddalar aktivligini aniqlash.
4. Shisha, polietilen idishlar va xaltachalar, dokali xaltachalar, pochta (posilka) qutisi.
5. Radioizotoplarni tabiatda tarqalish sxemasi.
Moldaviyada jo’xori donini ekishdan oldin 500 rentgen dozada nurlash natijasida- hosildorlik o’rtacha 12%ga oshdi. Eksperimentda 1-kunlik tovuq jo’jalarini rentgen nuri bilan kichik dozada-25 rentgen bilan nurlanganlarida, jo’jalar tez o’lgan.
Tovuqlarda shu dozada nurlanish natijasida jinsiy voyaga yetilish vaqti yuksalgan, hamda tuxum maxsuldorligi oshgan.
Chuchqalarda kichik doza nurlanishda, ularni tez o’sib yetilishi, tirik vaznini oshishi imunnobiologik reaktivligini kuchayishi aniqlangan.
Radioaktiv nurlanishni kichik dozasi, stimullovchi ta’siri hozirgi vaqtda hamma uy hayvonlarida va odamda ham aniqlangan. Bu yutuqni qishloq xo’jalik hayvonlarida va inson laboratoriyalarda «Radiometriya tekshirish natijasida asosan V-aktivlik aniqlanadi.»
Radioizotoplarni alohida aniqlash uchun quydagi operasiyalar o’tkazilishi kerak:

1. 
   Radioizotop turini aniqlash.
   

2. Izotopni mexanik tozalanishi.
3. Uni radiokimiyoviy tozaligini tekshirish.
4. Aktivlinini aniqlash.
5. Natijasini berish.
Hozirgi vaqtda hayvon organizmi uchun oziqa maxsulotlarini ruxsat berilgan nurlanish darajalari aniqlangan. Eksperimental tekshirishlar natijasida ularni miqdori aniqlab berilgan. (Sxema №1.) Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki radioaktiv moddalar yerdan o’simlikga, o’simlikdan hayvon organizmiga, hayvonlardan odamlarga o’tishi oldindan bilish, prognoz qo’yish mumkin. Bu odamni, hayvonni va o’simliklarni radioatkiv nurlanishdan saqlash, tabiatni tekshirish usuli bilan bilan mumkindir.
Ta’biatda nurlanish natijasida genetik buzilishlar asosan stronsiy 90 seziy- 137, uglerod-14 hisoblanadi. Mutatsiyalar natijasida immunogenezni buzilishi kuzatiladi. Limfa to’qimasida nurlanishdan keyin xujayralarda mutant xromosomalari topilsa ular sog’ antigenlarni aniqlab qarshi antitelalar antitanachalar ishlab chiqaradi.
Hozirgi kungacha mutatsiyalarni chaqiruvchi nurlanish dozalari aniqlanmagan. N.D. Dubinin rus olimi taklifi bo’yicha 10 rentgen gamma yoki rentgen nurlari ta’sirida mutatsiyalarni takrorlanish imkoniyati 2 barobar oshadi. Genetik o’zgarishlar faqat kichik subletal dozalarda kuzatiladi, chunki katta dozalarda hayvonlar yoki ularning bolasi xalok bo’ladi. Mutatsiyalarni xar xil kasalliklarga sezgirligi oshadi, hayot muddati qisqaradi, organizmda o’smalar va boshqa patologik prosesslar rivojlanadi.
Qishloq xo’jalik hayvonlarida genetik defektini pasaytirish uchun ajratish va juftlarni tanlash yuli bilan olib boriladi.
2.Nurlangan hayvonlar maxsulotlari veterinariya ekspertizasi.
1950 yilda xalqaro radiatsion muxofaza komissiyasi tashkil qilindi. Atom energetikasi rivojlanishi bilan MAGATE - Atom energiyasini xalqoro agentligi tuzildi. Birlashgan millatlar tashkiloti qoshida maxsus qo’mita YUNESKO - radiatsion masalalari bo’yicha ilmiy qo’mita tuzildi. VOZ - Butun dunyo sog’liq tashkiloti. XRMK - xalqaro radiatsiyani markazi qo’mitasini instruksiyasi asosida radioaktiv va boshqa ionlashtiruvchi moddalar bilan ishlash qoidalari 1975 yildan beri olib boriladi.
Radiometriya va radiokimiyoviy ekspertiza vazifalari tashqi muozanatda tabiiy va su’niy radionuklidlarni nazorati. Tabiiy fon darajasi, biologik obyektlarga ta’siri. Hayvonlarning nurlanish darajasini oshishiga yo’l qo’ymaslik. Ruxsat berilgan nurlanish darajasiga ega bo’lgan hayvonlar maxsulotlarini ishlatmasligi.
Hayvonlar mahsulotlaridagi radioaktivlikni aniqlash uchun maxsus nazorat punktlari yo’q joylar tashkil qilinadi. Shu joylarda xujaliklarda, fermalarda va brigadalarda tashqil kilinadi.