Samarqand veterineriya meditsinasi instituti “Gumanitar fanlar, jismoniy madaniyat va

Muloqotning  kommunikativ  tomoni  ―  shaxslararo  axborotlar,  bilimlar  g`oyalar,  fikrlar 

almashinuvi. Bu jarayonning asosiy vositasi ― bu til. 

  YOzma-ogzaki, monologik-dialogik nutq. 

Diologik  nutqning  mazmuni,  xarakteri,  davomiyligi  muloqotga  kirishgan  shaxslarning  shaxsiy 

qarashlariga,  qizikishlariga,  bir-birlariga  bulgan  munosabatlariga,maqsadlariga  bevosita  bogliq 

---

25 

 

bo`ladi.  O`qituvchi-o`quvchi,  siyosiy  rahbarlarning,  diplomatlarning,  dugonalarning  suhbati  bir-

biridan farq qiladi.  

Monologik  nutq  bir  kishining  boshqa  kishiga  murojaati―  fikrlarning  mantiqan  tugal  bo`lishi, 

grammatik qonun-qoidalarga rioya qilish kerak. Odamlarning muloqot jarayonida so`zlardan tashqari 

turli xil harakatlardan, qiliqlardan, holatlardan, kulgu, ohanglardan ham foydalanadilar. Mimika, ko`z 

qarashlar, to`xtashlar ifodalari va hokazo. Buyuk rus yozuvchisi L.Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu turi, 

85  xil  ko`z  qarashlar  turi  borligini  kuzatgan.  Andreevaning  yozishicha,  odam  yuz  ifodalari, 

nigohlarining 2000 ga yaqin ko`rinishlari bor.                   

Bu  noverbal  muloqot  vositalarining  milliy  va  hududiy  xususiyatlari  bor.  Masalan    o`zbek 

xalqining  muloqot  jarayoni  boy,  o`zaro  munosabatlarning  bevosita  xarakteri  unda  shunday 

vositalarning ko`proq ishlatilishi bilan bogliq. Bolgarlar biror fikrni tasdiklamoqli bo`lishsa, boshlarini 

chayqashadi, inkor etmokchi bo`lishsa, bosh siltashar ekan. 

  Noverbal  muloqatda  suhbatdoshlarning  fazoviy  joylashuvlari  ham  ahamiyatga  ega:  Masalan, 

ayollar hissiyotga berilganligi uchun bir – birlari bilan yaqin turib gaplashar ekanlar, erkaklar o`rtasida 

masofa bo`lar ekan. 

  O`quvchilarni  partada  orqama  –  ketin  o`tkazgandan  ko`ra  doira  shaklida  o`tkazilsa,  ularda 

javobgarlik  hissi  yuqoriroq  bo`lar  ekan,  emotsiyalar  almashgani  uchun  ham  guruhdagi  psixologik 

vaziyat ijobiy bo`lib, bolalarning predmetga va bir – birlariga munosabatlari ancha yaxshi bo`lar ekan. 

  Demak  ta’lim  –  tarbiya  jarayonini  tashkil  etishda  muloqotning  barcha  vositalariga,  ayniqsa, 

nutqqa e’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik choglaridanoq nutq madaniyatiga o`rgatish, nutqlarini 

o`stirish choralarini ko`rish zarur. Pedagog ham nutq madaniyatiga ega bo`lishi kerak.