Sana: (1 soat)

---

I CHORAk­(18 SOAT)
Sana:_____________________________________(1 soat)
Mavzu:Kirish. Istiqlol dar si.
Darsning maqsadi:
Ta`limiy:8­sinf adabiyot darsining maqsad va vazifalari haqida suhbat;
Tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ozodlikka muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;
Rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`tirish;
Dars tipi:Yangi bilim beruvchi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi :Savol­javob
Dars jihozi:Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
Tashkiliy qism
Asosiy qism
Insoniyat bosib o`tgan tarixiy yo`l shu qadar chigal ,murakkab hodisalarga boyki,uni dabdurustdan
baholashning hech iloji yo`q. Shu tufayli ham o`tmish hayot to`g`risida har bir ilm sohasi o`z
imkomiyatlaridan kelib chiqib xulosalar yasaydi. Bu rang –baranglik san`at sohalariga ham birdek
tegishlidir.
Deylik,ushbu mavzuni o`rganayotganimizda sinf derazalaridan Sizni o`ziga chorlayotgan kuz
faslining tarovatini musavvir mo`yqalami orqali turfa bo`yoqlarga tasvirlasa, bastakor ushbu fasl
nafasini ohang yordamida ko`nglingizga olib kiradi. Xuddi shu kabi agar tarix ilmivoqea­hodisalarning
qachon,qayerda, nima sababdan
Yuz bergani,bu qanday natijalarga olib kelganini chuqur o`rgansa` adabiyot uchun ushbu hodisalarga
ishtirok etgan kishilarning qalbidan o`tgan kechinmalar muhimroq hisoblanadi.Rus adibi Maksim
Gorkiy IXasr oxiri va XXasr boshlarida Rossiyani qamrab olgan adolatsizlik, xunrezliklar o`ziga
qanday ta`sir etganini xotirlab, shunday yozgan edi.
“Hayotda ko`rayotganlarim go`yo yuragimning ustini shilib tashlagandek bo`ldi. Shundan buyon
mening qalbim har bir nohaqlikdan,adolatsizlikdan ta`sirlanib`achishadigan bo`lib qoldi”.
Har bir zamonning o`z qahramonlari har bir avlodning o`xshashga intiladigan badiiy timsollari bo`ladi.
Agar o`tgan asr kishilari ‘Tohir va Zuhro’ ‘Romeo va Julyetta, Farhod va Shirin munosabatlaridan
qattiq ta`sirlangan bo`lsalar,20­asr boshlaridagi o`zbek kitobxoni “O`tkan kunlar “ romanini o`qib
yig`lagan.Yigitlarga Otabekning mardligi,tantiligi,
millatsevarligi,qizlarga esa Kumushbibining iffati,jasuligi,go`zal odobi ideal jihatlar hisoblangan.Shu
nuqtai nazardan qaraganda , bugungi kun yigit qizlari ham o`z qahramonlarini kashf eishlari , ularga
o`xshab yashashga intilishlari, ulardan o`rnak olishlari qanchalar muhimligini his etamiz.
Ijodkor zamonaning o`tkinchi epkinlariga berilmay, hayotda yuz berayotgan voqealarning tub zamiriga
nazar tashlashi , mana shu chuqurlikda yotgan asl sabab mohiyatni ko`rish va uni mukammal obrazlar
hamda vositalar orqali badiiy hodisaga aylantira bila olishi lozim. Zero, adabiyotshunoslik fanida
“adabiy muammolar”degan tushuncha mavjud. Bu shunday muammolarki, zamonlar o`tishi , bir­ikki
davr kishilarining sa`y­harakatlari bilan ular yechilib yo`q bo`lib ketmaydi.To odamzod bor ekan, bu
muammolar unga doimiy va ajralmas hamroh bo`lib qolaveradi.Odamzodni
qiziqtiraveradi,o`ylantiraveradi,qiynayveradi.
Muhabbat va nafrat , adolat va adolatsizlik, iymonlilik va nafsga qullik, haqiqat va yolg`on , mardlik
va qo`rqoqlik , sadoqat va sotqinlik, vatanparvarlik va yurtfurushlik singari tuyg`ularni o`z ichiga
qamragan adabiy muammolarni yoritgan asarlargina umrboqiylik kasb etadi.
Mustahkamlash
1.Mustaqillik bizga nima berdi?
2.Mustaqillik yillarida yurtimizda ro`y bergan o`zgarishlar haqida gapiring
3.Sizningcha nega inson ozodlikka intiladi?
4.Adabiyot va mustaqillik haqida nima deya olasiz?
5.Mustaqillik yillarida yaratilgan asarlar haqida gapiring
6.Mustaqillikni ulug`lovchi she`rlardan yod bilasizmi?

---

Uyga vazifa; 4­9 betlarni o`qib­o`zlashtirib kelish.
Sana:______________________
Mavzu: Xalq og`zakiijodi. “Kuntug`mish” dostoni(4/1­soat)
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: xalq og`zaki ijodi, “Kuntug`mish” dostoni haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida asriy an`analarga hurmat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi:Odatdagi
Dars usuli:Induktiv
Dars metodi:Savol­javob
Dars jihozi :Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Xalq dostonlari har bir millatning ma`naviy qiyofasi , uning tarixi , qadriyatlarini aks ettiruvchi
bamisoli oynadir.Ularda har bir xalqning urf­odatlari , milliy o`ziga xosligi yaqqol ko`rinib
turadi.Dostonchilik xalq og`zaki ijodida qadimiy epik an`ana hisoblanadi.dostonlar asosan do`mbira
jo`rligida aytiladi va ijrochidan ham badihada ham ijroda juda katta ijodiy mahorat talab
qiladi.Dostonning yana bir xususiyati og`izdan og`izga o`tib avloddan avlodgacha yetib kelganidir.Bu
o`z navbatida ustoz shogirdlik an`analarining vujudga kelishiga , oqibatda yirik dostonchilik
maktablarining paydo bo`lishiga sabab bo`ldi.Folklorshunos olim To`ra Mirzayevning ma`lumotlariga
ko`ra ,XV­XVI asrlarda yirik dostonchilik maktablari paydo bo`lgan,XIX­XX asrlar esa dostonchilik
taraqqiyotida juda rivojlangan davr bo`lgan. XX asr boshlariga kelib baxshilarimiz ijodiy bisotida 150
dan ortiq xalq dostonlari bo`lgan.Bu dostonlarni Tilla kampir, Sulton kampir, Jolmon baxshi, Bo`ron
shoir, Suyar shoir kabi mashhur baxshilar kuylaganlar.
Keyinchalik ularning an`analari Ergash Jumanbulbul o`g`li,Fozil
Yo`ldosh o`g`li,Po`lkan ,Islom shoir, Saidmurod Panoh o`g`li, Berdi baxshi, Umir baxshi shoir, Bola
baxshi ijodida davom ettirildi.
Yurtimizda dostonchilikni rivojlantirishga va uning ijrochilari –baxshilar faoliyatini rag`batlantirishga
katta e`tibor berilmoqda.2000­yilda “Alpomish” dostonining ming yilligini jahon miqyosida
nishonlanishi va hatto “O`zbekistonda xizmat ko`rsatgan xalq baxshisi ” unvoning ta`sis etilishi
(2000­yil 14­mart) buning isbotidir

---

“Kuntug`mish” dostoni o`zbek xalq dostonlari orasida g`oyaviy­badiiy jihatdan yetuk asarlardan
biridir. Uning xilma­xil ko`rinishidagi variantlari ko`pligining boisi shundaki , ilgari baxshilarning
iste`dodiga , ushbu dostonni qanday aytishiga qarab baho berilgan, natijada barcha baxshilarimiz
“Kuntug`mish”dostonini to`la o`zlashtirishga intilganlar.Dostonning Ergash Jumanbulbul
o`g`li,Bekmurod Jo`raboy o`g`li, Nurmon Abduvoy o`g`li,Egamberdi Ollamuroddan Yozib olingan
variantlari mavjud .8­sinf darsligida esa ergash Jumanbulbul o`g`lidan yozib olingan varianti
keltirilgan.
“Kuntug`mish”dostoni badiiy jihatdan nihoyatda yetuk asar.U yaxlit kompozitsiyaga ega, asarda
kishini asosiy voqealardan chalg`itadigan o`rinlarni uchramaydi, aksincha, har bir voqea , har bir
epizod dostonni to`ldiradi.
Darslikda berilgan “Kuntug`mish” dostonidan parcha o`qish
Mustahkamlash
1.Xalq og`zaki ijodiga qanday asarlar kiradi?
2. Adabiyot tarixida xalq og`zaki ijodining o`rni qanday?
3. “Kuntug`mish” dostoni nima sababdan barcha baxshilar
repertuarida uchraydi.
4.“Kuntug`mish” dostonini qaysi baxshilar kuylagan?
Uyga vazifa :
14­21­betlar
Sana:________________________(2­soat)
Mavzu: “Kuntug`mish” dostoni
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: “Kuntug`mish ”dostonini o`qib –o`zlashtirish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida asriy an`analarga hurmat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish;
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli:Induktiv
Dars metodi:Savol­javob

---

Dars jihozi :Mavjud ko`rgazma
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1. 8­sinf adabiyot darsining maqsad va vazifalari haqida gapiring
2.Xalq og`zaki ijodi deb nimaga aytiladi?
3. Xalq og`zaki ijodiga qanday janrlar kiradi?
4 Adabiyot tarixida xalq og`zaki ijodining o`rni qanday?
5. “Kuntug`mish” dostoni nima sababdan barcha baxshilar
repertuarida uchraydi.
6. “Kuntug`mish” dostonini qaysi baxshilar kuylagan?
7. Dostonning bosh qahramoni kim?
8.Doston muqaddimasidagi tugun nima?
“Kuntug`mish ” dostoni qahramonlari:
Avliyoyi Qoraxon­No`gay podshosi lqablari:Qilichxon, Avliyoyi
Qoraxon
Buvraxon – Shahri Zangar yurtining shohi
Shoir vazir ­Buvraxonning vaziri Xolbekaning otasi
Tohir vazir ­Buvraxonning vaziri Xolmo`minning otasi
Xolbeka –Shoir vazirning qizi
Xolmo`min –Tohir vazirning o`g`li
Nard o`yinini Xolbeka kelgan sovchilarga shart qilib qo`yadi.
Bahragul –Xolbekaning kanizi
Sandiq –Xolbeka ko`rgan tusidan keyin o`z rasmini chizdirib, sandiqqa solib,daryoga oqizib yuboradi.
Sandiq Kuntug`mish ov qilib yurgan daryo qirg`og`iga oqib boradi.
Kuntug`mish qirq yigitni olib , xachirlarga mol –dunyo ortib Zangar yurtiga keladi.Bir bazzoz
qiyofasiga kirib, ko`shk yonida mato sotib o`tirganida Xolbeka o`z kanizlariga bu yigitni saroyga olib
kirishlarini buyurdi. Kuntugmish saroyga kirgach, shartga binoan nard o`ynatadi va Xolbeka yengiladi.
Ikkalasi bazm­u suhbat bilan ovora bo`lib,Xolbeka ko`shkiga chiqmay qo`yganini ko`rgan Zangar
podshosi Buvraxon undan xabar olgani o`z jallodlari­yu mirg`azablarini jo`natadi. Kuntug`mish va
Xolbeka qochib yashirinishadi.Biroq ayg`oqchilar ular yashiringan joyni aytib berishgach , har
ikkalasini ham ushlab,Buvraxon huzuriga bandi qilib olib borishadi. Buvraxon o`z saroy a`yonlariga
bu ikkisi qanday jazoga loyiqligi borasida maslahat soladi.
Uyga vazifa:
20­28­betlar

---

Sana:____________________________(3­soat)
Mavzu: “Kuntug`mish”dostoni
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: “Kuntug`mish”dostonini o`qib –o`zlashtirish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ezgulik qaror topishini ta`minlash;
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish;
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi:Odatdagi
Dars usuli:Induktiv
Dars metodi:Savol­javob
Dars jihozi :Mavjud ko`rgazma
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1. “Kuntug`mish” dostoni nima sababdan barcha baxshilar
repertuarida uchraydi.
2. “Kuntug`mish” dostonini qaysi baxshilar kuylagan?
3. Dostonning bosh qahramoni kim?
4.Doston muqaddimasidagi tugun nima?
5.Nima uchun Buvraxon Xolbekaning nomini tilga olishni man qildi?
6.Xolbeka uyiga kelgan sovchilarga qanday shart qo`yardi?
7.Zangar shohi Xolbeka bilan nard o`ynadimi?
8.Kuntug`mish bilan Xolbeka qanday bir –biri haqida xabar topishdi?
9.Xolbeka o`zi haqida Kuntug`mishga qanday xabar yubordi?
10.Xolbekaning kanizining ismi nima?
11. Daryoga oqizilgan sandiqqa Xolbeka nimalarni soldi?
12.Kuntug`mish Zangar yurtiga qanday qiyofada kirib keldi?
13.Kuntug`mish bilan Xolbeka o`rtasida nard o`yini bo`lib o`tdimi?
14.Xolbeka bilan Kuntug`mishni ushlab olgan Buvraxon uarga nisbatan qanday jazo qo`lladi?
Buvraxon saroy amaldorlarining fikriga ko`ra ikki “gunohkorni” bir
Biyani so`yib,uning terisini tulub qilib , ichiga ularni solib asov baytalning dumiga bog’lab sahroga
haydab yubordi. Olti kun deganda tulub , uzilib bir yerga tushib qoldi. Oftobda teri tortishib ,chunonam
qisqardiki, ichidagilar o`lguday ahvolga kelishdi.Xudoning amri bilan bir quzg’un kelib terini cho`qidi

---

va bular ochiq havoga chiqdilar.ou kuni yetib Xolbeka egizak­ikki o`g’il farzand ko`rdi. Er­xotin yurib­
yurib ,Mug`ol tog’iga yetdilar
Bir kuni Kuntug`mish uzoqdan kelayotgan bir karvonni ko`rib qoldi.Karvonboshi Azbarxo`ja bilan
tanishib , boshidan kechirganlarini aytib berdi. U kuntug`mishga bir kosa suv va bir non evaziga
buloqni egallab yotgan ajdarhoni o`ldirish shartini qo`yadi?U Qur’oni karimni o`rtaga
qo’yib,Kuntug’mish bilan do’st tutinadi. Xolbekaning kimligini anglagach u do`stiga xiyonat
qilib,Xolbekani Buvraxonga topshirib ,evaziga ko`p muofot olmoqchi bo`ladi. Kuntug`mishni mast
qilib, oyoq –qo`lini bog`lab tosh ostiga bostirib ketadi.Ikki go`dakni ham sahroga qoldirib
ketadi.Qosim ismli yigit Kuntug`mish o`ziga kelsa, deb har bir kunlik yo`lda suv non qoldirib ketadi.
Xolbekani ko`rgan Buvraxon uning ahvoliga achinadi. Ikkala go`dagining sahroda qolganini eshitgach
ularni qidirishga odam jo`natadi. Xolbekani Xolmo`minning ixtiyoriga beradi.Azbarxo`jani esa
zindonband qiladi.
Kuntug`mish ikki go`dagini olb Xolbekani izlab yo`lga chiqdi Taqdir taqozosi bilan har ikkala
go`dagidan ham ajrab , es­hushini yo`qotib , qalandar darvesh bo`lib har joyda dardini aytib yuraverdi.
Qalandarxon
Olim sayyodMohiboy
Cho`pon
Gurkiboy
“Kuntug`mish”dostonidagi joy nomlari
1.Zangar yurti
4.No’g’ay yurti
2.Mug’ol tog`i
5.Zarchman cho`li
3.Olatog`
6.Tajan daryosi
Uyga vazifa: Dostonni oxiriga o`qib chiqish
Sana:____________________________(4­soat)
Mavzu:Nazariy ma`lumot.Ishqiy­qahramonlik dostoni
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy:ishqiy­qahramonlik dostonlari haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini ta`minlash;
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish;
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi:Odatdagi

---

Dars usuli:Induktiv
Dars metodi:Savol­javob
Dars jihozi :Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Xalq dostonlari mavzusiga ko`ra beshga bo`linadi:
1.Qahramonli dostonlari
2. Jangnoma dostonlar
3.Romantik(ishqiy­qahramonlik) dostonlari
4.Tarixiy dostonlar
5.Kitobiy dostonlar
Ishqiy –qahramonlik dostonlariga “Murodxon”, “Rustamxon”, “Kuntug`mish”, “Malika ayyor”,
“Ravshan”, “ Go`ro`g`li ”turkum dostonlari kiradi
Doston xalq og`zaki ijodi vamumtoz adabiyotida keng foydalanilib kelinayotgan epik shakllardan
biridir. “Doston” so`zi xilma­xil ma`noni bildirib kelgan. Masalan, “doston” forschada epik asar
nomini anglatadigan so`z bo`lib, u hatto qissa romandek katta nasriy asarlarga ham nisbat beriladi.Biz
o`rganayotgan dostonlar esa xalq og`zaki ijodida yaratilgan va yaratilayotgan muayyan kompozitsion
yaxlitlikka ega bo`lgan xalq dostonlaridir.Ular yozma adabiyotdagi “Suhayl va Guldursun”, “farhod
va Shirin”, “Layli va Majnun” kabi dostonlardan fantaziya ko`lami , ko`z ko`rib quloq eshitmagan
voqealar, aql bovar qilmaydigan qahramonliklar tasviri bilan farq qiladi.
Dostonlarimizda baxtli kunlar ro`shnoliklar haqidagi orzu –umidlari , faqat yaxshilikka , yorug`
kunlarga erishish istagi yotadi.E`tibor bersak,dostonlar muvaffaqiyatli yakun bilan tugaydi.Asar
qahramonlari juda katta fojialarni qiyinchiliklarni boshdan kechiradilar, og`ir sinovlarga bardosh
beradilar ,oxir­oqibat murod­maqsadlariga erishadilar.
Xalq dostonlarining ko`pchiligiga xos xususiyat ­ ularda ishq –muhabbat mavzuning ustunligidir.
Dostonlardagi voqealar qahramonlarning ishqiy sarguzashtlari fonida kechadi. Masalan, dunyoga
mashhur “Alpomish”ni olasizmi, “Ravshan” ,yoki “Kuntug`mish” dostonlarini olasizmi , bari­barisida
muhabbat mavzusi yetakchilik qiladi.Darhaqiqat , muhabbat –muqaddas tuyg`u.Bekorga xalqimiz
“Ishqsiz eshak­dardsiz kesak” , demaydi. Sevimli shoiramiz nodirabegimta`biri bilan aytganda esa:
“Muhabbatsiz kishi odam emasdir,
Gar odamsan, muhabbat ixtiyor et”
Muhabbat insonni ezgulikka yetaklaydi, sevgan kishi har qanday qahramonlikka qodir
bo`ladi.“Kuntug`mish” dostoni sevishganlar haqidagi chiroyli asar, uning janrini ishqiy­qahramonlik
dostoni, deb belgilash mumkin.Chunki Kuntug`mish dostonda katta qahramonliklar ko`rsatadi:yurtga
qiron keltirgan ajdarni yengadi,
Tosh bostirib qo`yilgan kigiz ostidan chiqib ketadi. Bu qahramonliklar shunchaki o`zini ko`rsatish
emas , avvalo xalqni ajdar ofatidan qutqazgan bo`lsa, sevikli yori , bolalari deb g`oyat tang bir holatda
yovlari o`rab –chirmab, ustidan tosh bostirib ketgan kigiz orasidan xalos bo`lib chiqadi.
Xulosa
Baxshi bobolarimiz sevib kuylagan “Kuntug`mish” kabi ishqiy­qahramonlik dostonlari bizni
muhabbatdek ezgu tuyg`ularni qadrlashga undaydi, fidoyilik, qahramonlikka chorlaydi, chunki ishq­
muhabbat , qahramonlik , jo`mardlik doimo egizak tushunchalardir.
Uyga vazifa :
“Kuntug`mish” dostoni bo`yicha 50 ta savol tuzish
1­Nazorat ishi­doston taassurotiga bag`ishlangan inshoga tayyorlanish

---

Sana:_____________________
Mavzu:1­nazorat ishi(2 soat ;1­soat)
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: “Kuntug`mish” dostoni bo`yicha olingan bkmlarni nazorat
qilish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash:
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Nazorat
Nazorat turi: Insho
Insho turi: Tavsifiy
Insho mavzusi : Kuntug`mish va Xolbeka timsollariga tavsif
Ajratilgan soat: 120 daqiqa (1­soat)
Insho manbasi: Darslik. “Kuntug`mish” dostoni
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Inshoga tayyorgarlik ko`rish
1. Ma`lumot to`plash
2. Reja tuzish
3. Inshoni yozish
Kuntug`mish va Xolbeka timsollariga tavsif
Reja:
1. “Kuntug`mish” –ishqiy qahramonlik dostyoni
2. Xolbeka –mard , oqila , jasur va mushtipar ayol
3.Kuntug`mish­matonat, sabr toqat, kuch va jasorat egasi
4.Dostonda ulug`langan millay qadriyatlar
Dostonda foydalanish mumkin bo`lgan ma`lumotlar :
Joy nomlari:
1.Zangar yurti
4.No’g’ay yurti
2.Mug’ol tog`i
5.Zarchman cho`li
3.Olatog`
6.Tajan daryosi
Uyga vazifa :Takrorlash

---

Sana:_____________________
Mavzu:1­nazorat ishi(2 soat ;2­soat)
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: “Kuntug`mish” dostoni bo`yicha olingan bkmlarni nazorat qilish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash:
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Nazorat
Nazorat turi: Insho
Insho turi: Tavsifiy
Insho mavzusi : Kuntug`mish va Xolbeka timsollariga tavsif
Ajratilgan soat: 120 daqiqa (1­soat)
Insho manbasi: Darslik. “Kuntug`mish” dostoni
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Inshoga tayyorgarlik ko`rish
1. Ma`lumot to`plash
2. Reja tuzish
3. Inshoni yozish
Kuntug`mish va Xolbeka timsollariga tavsif
Reja:
1. “Kuntug`mish” –ishqiy qahramonlik dostyoni
2. Xolbeka –mard , oqila , jasur va mushtipar ayol
3.Kuntug`mish­matonat, sabr toqat, kuch va jasorat egasi
4.Dostonda ulug`langan millay qadriyatlar
Dostonda foydalanish mumkin bo`lgan ma`lumotlar :
Joy nomlari:
1.Zangar yurti
4.No’g’ay yurti
2.Mug’ol tog`i
5.Zarchman cho`li
3.Olatog`
6.Tajan daryosi
Uyga vazifa :Takrorlash
Sana:__________________________________(3 soat/1)
Mavzu: Yusuf hos Hojib hayoti vaijodi “Qutadg`u bilig”asari.
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy:Yusuf hos Hojib hayoti va ijoda haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ona –Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish;
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv

---

Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
YusufXosHojib 21­asrdayashabijodetganbuyuko`zbekturkiyxalqlarshoirihisoblanadi.Yusuf­
aslismi.Aynan ; qutadg`ubilig’ dostonizamonhukmdoritahsinigasazovorbo`lganiuchunmuallifga
‘hoshojib’, ya`nieshikog`asirasmiylavozimiberilgan
Shoir uni taxallusiga qo`shib olgan. Yusuf hozirgi Qirg`izistonning Talas vodiysi hududidagi qadimiy
Bolosog`un shahrida tug`ilgan.
Bolosog`un deyilishi shundan.Ba`zi manbalarda bu shahar Quzo`rda deb ham tilga olinadi.
Bizga Hojibdan birgina ‘Qutadg`u bilig’asari yetib kelgan.Shoir hayotiga oid ma`lumotlarni ham
faqat shu dostondangina topamiz.
Asar hijriy 462,ya`ni milodiy 1069­1070­yili Koshg`arda yozib tugallangan.Hajmi 6 ming 409 baytdan
iborat.Muallifning o`zi uni bir yarim yil mobanida bitganini aytadi:
Tegurdi menga algi ellik yoshim
Qug`u qildi quzg`un tusitek boshim
Oqir ellik emdi mengar kel teyu
Pusug` bo`lmasa, bordim emdi naru.
Shu misralarga tayanib, olimlar Yusuf Hos Hojib bu kitobni ellik yoshida yaratgan deb hisoblaydi.
Yusuf Xos Hojib dostonini tugallagach , uni zamon hukmdori (elig) Tavg`achxon Ulug Bug`ra
Qoraxonga taqdim etadi.
Bizgacha “Qutadg`u bilig”ning uch nusxasi saqlanib qolgan:
1. Vena nusxasi
U milodiy 1439­yili hirotda uyg`ur yozuvi bilan ko`chirilgan.(Uyg`ur yozuvi arab alifbosi bilan
shakllantirilgan of turkey yozuv edi )Kitob Turkiyaning Tugot shahriga ,1474­yili esa Istanbulga
keltirilgan . Uni Istanbulda mashhur sharqshunos Hammer Purgshtall sotib olib, Venadagi Saroy
kutubxonasiga keltiradi. 1823­yili faransuz sharqshunosi Jaubert Amedee bu buyuk asar haqida
ma`lumot chop etib, uni ilm ahliga tanishtiradi.
2.Qohira nusxasi
1896­yili asarning arab yozuvi asosidagiturkiy alifboda ko`chirilgan nusxasi Qohirada topildi.
3. Namangan nusxasi
Sharqshunos Valizoda 1914­yilning 20­aprelida Qozon universiteti qoshidagi Arxeologiya , tarix va
etnografiya jamiyatiga Farg`ona ekspeditsiyasi haqida yozgan hisobotida namanganlik Muhammad
hoji Eshon Lolaresh degan kishining qo`lida “Qutadg`u bilig”ning yana bir nusxasi mavjudligini
xabar beradi.Buyuk o`zbek olimi Abdurauf Fitrat 924­yili Muhammad hoji Eshon Lolareshdan shu
qo`lyozmani olishga muyassar bo`ladi.
Doston masnaviy ,ya`ni o`zaro qofiyalangan ikki misradan iborat baytlar yo`li bilan yozilgan. Vazni­
mutaqoribi musammani mahzuf, ya`ni “faulun­faulun­faulun­faul” (V ­ ­ V ­ ­ V ­ ­ V ­ ) yoki maqsur
(bunda “faul” o`rniga “faol” bo`ladi, bu oxirgi hijo o`ta cho`ziq –“sabr”, “qand”, “tog`”kabi so`zlardan
tashkil topgan degani). Turkiy va forsiy mumtoz adabiyotda shohlar haqidagi asarlar shu vaznda
bitilgan .Masalan,Firdavsiyning “Shohnoma”si , “Xamsa” turkumining Iskandar Maqduniy
(Makedonskiy ) hayoti asosida yaratilgan oxirgi dostonlari ,jumladan A. Jomiyning “Iskandar
xiradnomasi”, Alishr Navoiyning “Saddi Iskandariy ” asarlari ham aynan shu vaznda bitilgan.
Darslikda berilgan parchani o`qish
Uyga vazifa:
O`qib­o`zlashtirish ___betlar

---

Sana:_______________________________(3 soat/2)
Mavzu: Yusuf Hos Hojib. “Qutadg`u bilig” asari
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: Yusuf Hos Hijibning “Qutadg`u bilig” asari haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: O`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: Og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1. Yusuf Hos Hojib qachon qayerda tug`ilgan?
2.Adibning asl ismi nima?
3. “Xos Hojib” atamasining ma`nosi nima?
4.Adib bu asarni nechanchi yilda yozgan?
5.Adib bu asarni yozganda necha yoshda bo`lgan?
6. “Qutadg`u bilig” asari necha yilda yozib tugallangan?
7. Yusuf Xos Hojib qaysi sulola davrida yashab ijod etgan?
8. Asarning nechta qo`lyozma nusxasi mavjud?
9.Vena nusxasi qaysi yozuv asosida ko`chirilgan va qayerda saqlanadi?
10.Qohira nusxasi qanday yozuv asosida ko`chirilgan?
11.Namangan nusxasini fanga kim tortiq etgan?
12. “Qutadg`u bilig ” qaysi vaznda yaratilgan?
13. Qanday asarlar mutaqoribi musammani mahzuf vaznida yaratiladi?
“Qutadg`u bilig” o`z vaqtida eng mashhur asarlardan biri edi. Uni Chinliklar “Adab ul muluk”­
(“Podsholar odobi”)
Mochinliklar “ Amin ul­mamlakat”­(“Mamlakat omonliklari”)
Sharqda “ Ziynat ul­umaro”­ (“Amirlar ziynati”)
Eronliklar “Shohnomayi turkiy”­ ( “Turkiy Shohnoma”)
Turonliklar “Qutadg`u bilig ”­(“Saodatga yo`lovchi bilim”)
Deb , ba`zilar esa “Pandnomayi muluk” (“Podsholar pandnomasi”) deb atashgan.
“Qut”­baxt, saodat, “bilig” esa­bilim degani. Shunga ko`ra , asarning nomini “Baxtga eltuvchi
bilim”yoki “Saodatga yo`llovchi bilim” deb tarjima qilish mumkin.Abdurauf Fitrat uni “Baxtliklanish
bilimi” deb atagan. “Qutadg`u bilig ” bizgacha yetib kelgan ilk turkiy doston hisoblanadi.

---

Dostonda to`rt asosiy qahramon bor. Ularning har biriga ramzan muayyan bir ezgu tushuncha­ma`naviy
qadriyatning timsoli yanglig` qaralib, alohida­alohida ma`no yuklatilgan.
Kuntug`di(chiqqan quyosh)­elig, ya`ni, hukmdor­adolat ramzi
Oyto`ldi(to`lgan oy)­vazir, baxt va davlat ramzi
O`gdulmish(aqlga to`lgan)­vazirning o`g`li, aql va zakovat ramzi
O`zg`urmish (uyg`ongan)­vazirning qarindoshi,qanoat, ofiyat, sog`lomlik ramzi.Shoir men shu to`rt
tushuncha ustida fikr yuritdim deydi:
Bu to`rt nang uza so`zladim men so`zug
O`qisa, ochilg`ay yetig qil ko`zug
(So`zni shu to`rt narsa ustida yuritdim, Uni o`qib tushunilsa, ro`shnolik bo`ladi,ko`zingni och)
Asar, nasriy ham she`riy muqaddimadan tashqari ,71maxsus bobdan tashkil topgan. Boblarda ko`proq
savol­javob , munozara olib boriladi. Shu tariqa shoir oldiga qo`ygan masalalarga o`z hissiy
munosabatini bildirib boradi.
Darslikda berilgan parchani o`qish
Uyga vazifa:
O`qib o`zlashtirish ____betlar
Sana:____________________________(3/3soat)
Mavzu :Y.Hojib“Qutadg`u bilig”.Nazariy ma`lumot:
Didaktik adabiyot
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: didaktik adabiyot haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ona_vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : mavjud ko`rgazmalar

---

Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
“Didaktika”­yunoncha “didaktikos”, ya`ni “ibratli” degan so`zdan olingan. “Didaktik adabiyot”
deganda esa pandu hikmat, nasihat, o`git, ibrat ruhidagi asarlar tushuniladi. Bu Sharq adabiyotida ham,
G`arb adabiyotida hambo`lgan.Sharq so`z san`atida pand­nasihat ruhi ustunroq, u shunisi bilan G`arb
adabiyotidan farq qiladi.X asrdayoq buyuk Abu Ali ibn Sino Sharq ko`proq nasihat yo`li bilan, G`arb
esa hayotni real ko`rsatish orqali kishini tarbiyalashga moyilligini maxsus qayd qilib o`tgan edi.
Og`zaki va yozma adabiyoti , axloqiy –diniy merosi pand­hikmatga o`ta boyligi uchun ham Sharqni
jahonda donishmand deb bilishadi.Bizda she`riyatning bu darajada ravnaq topib , xalq orasida katta
mavqe egallashiga sabab bo`lgan omillardan biri ham­shu. O`zbekiston Qahramoni Abdulla Oripov
“Sharqqa she`riyatni o`rgatib bo`lmaydi” , deganida ham aynan shu jihatlarni ko`zda tutgan.
Shunga qaramay, Sharq,jumladan, o`zbek mumtoz adabiyotini tamoman pand­nasihat ruhida deb
tushunish –xato.Sharqda maxsus didaktik adabiyot yuzaga kelgan. Uni quyidagicha tasnif qilish
mumkin.
1.Nasriy didaktik asarlar.
Milodiy IV asrda Hindistonda Sanskrit tilida mashhur “Pantachantra”, ya`ni keyinchalik “Kalila va
Dimna” nomi bilan mashhur bo`lib ketgan buyuk didaktik asar dunyoga keladi. “Ming bir kecha”arab
ertaklari asosida shakllangan.Keyinchalik Kaykovusning “Qobusnoma” asari yaratildi.Bundan tashqari
Xoja (Podshoxoja binni Abdulvahobxoj`a)ning “Gulzor” hamda “Miftoh ul­adl” (“Adolat kaliti”)
asarlari ham Sa`diy She`roziyning “Guliston”i ta`sirida dunyoga kelgan bo`lsa­da , ular sof nasriy
yo`lda bitilgan
2.Nasriy­she`riy didaktik asarlar
Bu guruhga Sa`diy She`roziyning “Guliston” asari aynan misol bo`ladi.Alisher Navoiyning “Mahbub
ul­qulub”, Gulxaniyning “Zarbulmasal” asarlari kiradi.
3.She`riy didaktik asarlar
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u bilig”, Haydar Xorazmiyning “Gulshan ul­asror”, Alisher Navoiyning
“Hayrat ul­abror” asarlari she`riy didaktik asarlarning eng yorqin namunasi hisoblanadi.
Zamonaviy o`zbek adabiyotida ham didaktik ruhdagi asarlar yaratilib turadi. Masalan , O`zbekiston
xalq shoiri Shukrullo qalamiga mansub “Javohirlar sandig`i” aynan shunday asarlar sirasiga kiradi. U
nasriy yo`l bilan bitilgan.
Mustahkamlash
Savol va topshiriqlar ustida ishlash
1. Didaktik adabiyot nima, u qanday o`ziga xosliklarga ega?
2.Didaktik xususiyatlariga ko`ra ,Sharq va G`arb adabiyotlari o`rtasidagi o`xshashlik va farqli tomonlar
nimada ko`rinadi?
3.Sharq , jumladan, o`zbek mumtoz adabiyotida didaktik asarlarning qanday turlari bor?
4. O`zbek didaktik adabiyotida qaysi asarlar mashhur?
5.Zamonaviy o`zbek adabiyotidagi qaysi didaktik asarlarni bilasiz?
Uyga vazifa
O`qib­o`zlashtirish

---

Sana:____________________________________
Mavzu: Lutfiy hayoti va ijodi .G`azallar. (3soat/1)
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: Lutfiy hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: O`quvchilar qalbida ona –Vatanga muhabbat tuyg`usida tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: Og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi:Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Savol
Orazin yopqoch ko`zimdin sochilur har lahza yosh
Bo`ylakim paydo bo`lur yulduz nihon bo`lg`och quyosh
1.Ushbu misralar muallifi kim ?
2. Ushbu baytga xaridor bo`lib ,shu ikki misraga o`zining butun boshli asarlarini almashtirmoqchi
bo`lgan shoir kim?
Lutfiy –XV asr ikkinchi yarmigacha bo`lgan o`zbek adabiyotining eng mashhur lirik shoiri. Shuning
uchun ham zamonasining ahli adabi va ahli fuzalosi uni “malik ul­kalom” , ya`ni “so`z podshosi” deb
e`zozlagan. Manbalarda taxallusi oldidan “ulug` ustod” ma`nosidagi “Mavlono” sifatining qo`shib
tilga olinishi ham shundan. Lutfiyning obro`yi va shuhrati shu darajaga yetgan ediki , Alisher Navoiy
shoirni o`zining ustozlaridan biri deb biladi.
Alisher Navoiy “Majolis un­nafois” tazkirasida Lutfiy haqida quyidagicha iliq fikrlarni bildiradi:
“Mavlono Lutfiy o`z zamonasining malik ul­ kalomi erdi, forsiy va turkiyda naziri yo`q erdi va
turkcha devoni mashhurdir”
Navoiyning “Nasoyim ul­muhabbat min shamoyim ul­futuvvat” degan avliyolar to`g`risidagi
tazkirasida esa Lutfiyning uzoq umr ko`rgani va qabri haqida qimmatli ma`lumot beriladi:
“… To`qson to`qqiz yoshida olamdin o`tdi. Qabri Dehikanordadur, o`z maskani erdi.”
Bundan shoir Hirotda tug`lilib ­o`sgani , o`zi yashagan Dehikanor degan degan qishlog`ida esa dafn
etilgani ma`lum bo`ladi.Aniq bo`ladiki, u milodiy 1366­ yili tug`ilib ,1465 –yili vafot etgan.Lutfiy
dunyodan o`tganda Alisher Navoiy 24 yoshda edi.
“Nasoyim ul­muhabbat…”dan keltirilgan parcha shunchalar qimmatli ma`lumot
hisoblanadiki,zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi xalqaro jamg`arma uyushtirgan ilmiy­ ijodiy
ekspeditsiya a`zolari aynan shu ko`rsatma asosida Dehikanor qishlog`ini , u yerdagi qabristondan
Lutfiyning qabrini izladi va topdi. Qabr toshidagi yozuv orqali bu aynan Lutfiyning mozori ekani
isbotlandi.Jamg`arma 2006­yilning may oyida bu muqaddas qadamjoga o`zbek milliy an`analari
asosida maqbara o`rnatib qaytdi.
Darslikdagi “Xoh inon, xoh inonma” g`azalini o`qib tahlil qilish;
Matla`:
Sensen sevarim ,xoh inon, xoh inonma,
Qondur jigarim , xoh inon, xoh inonma.
Maqta`:

---

Ishq o`tida Lutfiy yuzi oltunni yoshurdi
Ey siymbarim,xoh inon, xoh inonma.
Begona bayt:
Oy yuzig`a ko`z solg`ali o`zga kishi birla
Yo`qtur nazarim , xoh inon, xoh inonma.
Qofiyadosh so`zlar:
Sevarim, jigarim,saharim,guzarim,xabarim,basarim,nazarim, siymbarim
Radif:
Xoh inon, xoh inonma
Radifning asar qurilishida alohida o`rni bor.Xususan,radifning to`rt so`zdan tashkil topgani ,amalda
sakkiz misrada ularning qaytarilishi ohang ustivorligini kuchaytirgan .Radifning o`zida tazod bor:
“xoh inon” bilan “xoh inonma” o`rtasidagi zidlik alohida badiiy joziba kasb etgan.
Lutfiynig bu g`azali asosida Boborahim Mashrab (1640­1711) bir g`azal yaratgan
Uyga vazifa
:G`azalni yodlash. “Bu ko`nguldir, bu ko`ngul” g`azalini tahlil
qilish va yodlash
Sana:_____________________________(3/2)
Mavzu:Lutfiy.“Ayoqingga tushar har lahza gisu”, “Haq ul kunkim, jamoling bor etibdur”g`azallari
tahlili
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: irsoli masal, iyhom san`ati haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida go`zallikka muhabbat uyg`otish;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Mavjud ko`rgazma
Darsning borishi:
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1.Lutfiy qachon qayerda tug`ilgan?
2.Lutfiy haqidagi qimmatli ma`lumotlar kimning qaysi asarlari orqali yetib kelgan?
3.2006­yilda Lutfiy bilqan bog`liq qanday ish amalga oshirildi?
4. Lutfiy haqida Alisher Navoiy qanday fikrlar bildirgan?
5.Radif nima?
“Ayoqingga tushar har lahza gisu”g`azali tahlili
Matla`
Ayoqingg`a tushar har lahza gisu,
Masaldurkim: “Charog` tubi qorong`u”

---

Maqta`
Tilar vaslingni Lutfiy , qil ijobat,­
Ki ayturlar: “Tiloganni­tilogu”
Begona bayt:
Ko`zing qonimdin iymanmas, ajabtur,­
Ki : “Qo`rqar , qaydakim qon korsa hindu”
Qofiyadosh so`zlar:
Qorong`u, su(v),tarozu, hindu,tilogu
5 bayt 10 misra
G`azal
hazaji musaddasi mahzuf (yoki maqsur ) , ya`ni “mafoiylun,mafoiylun,faulun (yoki mafoiyl) ”
vaznida yozilgan
Taqte`si:
V _ _ _ V _ _ _ V _ _
G`azalda boshdan­ oxir irsoli masal san`atidan mahorat bialn foydalangan.
Irsoli masal
­She`rda maqol, metal, hikmatli so`zlarni muayyan maqsad bilan ishlatish usuliga irsoli
masal (ar. “masal keltirmoq”, “maqol kiritish”)deyiladi
“Haq ul kunkim, jamoling bor etibdur” g`azali tahlili
Matla`:
Haq ulkim, jamoling bor etibdur,
Jahon husnin borin sizga beribdur
Maqta`
Necha bu Lutfiy qulg`a javr etarsen,
Vafo qilkim, jafo haddin olibdur!
Begona bayt:
Qilur da`voyi nur ul sham`i majlis
Vafo qilkim, jafo haddin oshibdur!
Qofiyadosh so`zlar:
Etibdur, beribdur, enibdur, chiqibdur, ketibdur, kelibdur, olibdur, oshibdur.
7 bayt 14 misra
Vazni
: Hazaji musaddassi mahzuf (yoki maqsur ), ya`ni “mafoiylun­mafoiylun­faulun (yoki mafoiyl)”
Taqte`si:
V _ _ _ V _ _ _ V _ _
Maqta`da lirik qahramon yorga murojaat etib, jafo haddan oshganini , endi Lutfiy quliga bir vafo
qilishini so`raydi.
Mustaqil tahlil qilish
“Ne bo`lursan” radifli g`azalini tahlil qilish
Iyhom
(ar. “shubhaga solish”, “adashtirish”)­baytda biri aniq biri yashirin bo`lgan ikki ma`noli so`zni
qo`llash usulidir.Lutfiy
Chin so`yla, Xito xo`blarig`a ne bo`lursan?
Degan misrada aynan iyhom san`atidan foydalanadi.
Uyga vazifa:
G`azalni yodlash

---

Sana: ________________________________(3/3)
Mavzu:Lutfiy.Tuyuqlar.Nazariyma`lumot:tuyuq
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy:tuyuq haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini
tarbiyalash;
drivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1.Lutfiy qachon qayerda tug`ilgan?
2.Lutfiy haqidagi qimmatli ma`lumotlar kimning qaysi asarlari orqali yetib kelgan?
3.2006­yilda Lutfiy bilqan bog`liq qanday ish amalga oshirildi?
4. Lutfiy haqida Alisher Navoiy qanday fikrlar bildirgan?
5.Radif nima?
6. “Bu ko`nguldir, bu ko`ngul” g`azalini tahlil qiling
7.Mashrab Lutfiyning qaysi g`azaliga o`xshatma g`azal yozgan?
8.Irsoli masal qanday she`riy san`at hisoblanadi?
9.Iyhom san`ati haqida gapiring
10. G`azal tahlilida nimalarga e`tabor beriladi.
Ko`ngluma har yonki boqsam ,dog`i bor,
Har necha dardimni desam, dog`i bor
Qilcha tanga bori ishqing yor edi
Bir sori bo`ldi firoqing , dog`i bor
Ushbu to`rtlik oxirida takrorlanib kelayotgan “dog`i bor” so`zlarining ma`nosini tushuntiring.
Musulmon sharqi mumtoz she`riyatining aksar lirik janrlari o`xshash.Masalan, g`azal, qit`a, ruboiy,
fard, ta`rix, musammatning turlari arabiy , forsiy va turkiy adabiyot uchun birday xos.Lekin so`z
san`ati milliy bo`ladi.Uning milliyligi ba`zan , hatto lirik janrlarda ham aks etadi.
Tuyuq –shunday lirik janr.U arabiy va forsiy adabiyotda yo`q.bu janr namunalarini faqat turkiy
she`riyatdagina uchratamiz.
Tuyuqlar aslan turkiy xalqlar og`zaki adabiyoti ta`sirida shakllangan,takomil topgan.Keyinchalik
yozma adabiyotga o`tib, muayyan qoidalarga bo`ysungan, talablari qat`iylashgan.
Bir necha adabiy­badiiy talab tuyuq janrlarining asosiy qoidasiga aylangan:
1.Tuyuq ,albatta, to`rt misradan iborat bo`lishi kerak
2.Tuyuq misralari xuddi ruboiydagi kabi , a­a­a­a yoki a­a­b­a tarzida qofiyalanishi zarur.
3.Tuyuq ,albatta, ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur) vaznida , ya`ni “foilotun­foilotun­foilun(yoki
foilon)” tarzida bo`lishi shart
4. Tuyuqda qofiyaga olingan so`zlar ,albatta, tajnisli bo`lishi ,ya`ni omonim so`zlardan tashkil topishi
darkor.
Ilgari tuyuqlar janrning dastlabki uch talabiga javob bergan, xolos.Lekin keyinchalik janrning
to`rtinchi sharti yuzaga kelgan.Shu tariqa tuyuqlarni tajnissiz tasavvur qilib bo`lmay

---

qolgan.Lutfiy,Navoiy, Bobur,Munis va boshqa shoirlar ,asosan, tajnisli tuyuqlar namunalarini
yaratishgan.
Mustaqil tahlil qilish uchun
Qoshlaring xush lojuvard­u toq erur,
Xush ichinda benazir­u toq erur
Torta olmasman firoqing, netayin,
Qilcha tanga bori ishqing toq erur.
Qofiyalanish tartibi:
a­a­b­a
to`rt misradan iborat
vazni: ramali musaddasi mahzuf
omonim so`zlar : toq­ravoq,yagona,­?
Uyga vazifa :
3 ta tuyuq yodlab tahlil qilish
Sana:___________________________
Mavzu: Alisher Navoiy hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: Alisher Navoiy hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish;
Dars tipi : Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Mavjud ko`rgazmalar
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
1.12 yoshida ikki misra bayti bilan 90 yoshli Lutfiyni lol qoldirgan shoir kim?
2. Alisher Navoiyning qaysi she`rlarini yoddan bilasiz?
3. Alisher Navoiy haqida “Yuksak ma`naviyat­yengilmas kuch”
asarida qanday fikr bildiriladi?
4.Alisher Navoiy yaratgan buyuk “Xamsa” asari haqida nimalarni
bilasiz?

---

Alisher Navoiy 1441­yil 9­fevralda temuriylar hukmronligida bo`lgan Xuroson davlatining poytaxti
Hirot shahrida saroy amaldorlardan bo`lmish G`iyosiddin Kichkina xonadonida tavallud topdi.Kichik
yoshidan ta`limo lib, maktabda o`qib yurgan kezlari forsiy tildagi tasavvufiy adabiyotning
asoschilaridan biri hisoblanmish Farididdin Attorning mashhur “Mantiq ut­tayr”(“Qush tili”)
dostonini sevib, berilib o`qidi. Ota­onasi mazkur asarga yoshlayin bu qadar bo`lib ketganidan qo`rqib,
kitobni undan olib, yashirdi. “Biroq,­deydi oltmish yoshlarida shu dostonga javob tariqasida yozgan
“Lison ut­tayr” (“Qush tili”) asarida shoir, ­men “Mantiq ut­tayr” matnini to`liq yodlab olgan edim…”
Siyosiy vaziyatlar taqozosi bilan Navoiylar oilasi Mashhad shahsriga ko`chib, bir necha yil o`sha yerda
yashaydi.
1466­1469 –yillari yosh shoir Samarqand shashridagi madrasalarda ta`lim oldi. Davlat ishlarida
xizmatda ham bo`ldi, faol ijod ham qildi. 1469­yilning bahorida do`sti temuriyzoda Husayn Boyqaro
Hirot taxtini egallaganidan so`ng shoirni yoniga chqirdi.
Ulug` qalam sohibi bir necha yil Husayn Boyqaro saroyida oliy martabali lavozimlarda xizmatda
bo`ldi.U buyuk amallardan iste`foga chiqib, erkin ijodiy ishlar bilan mashg`ul bo`lgan kezlarida ham
ijtimoiy­siyosiy faoliyatdan chetlashgan emas. Unga Husayn Boyqaro “Muqarrabi shohiy” , ya`ni
shohning eng yaqin kishisi martabasini bergan edi.Bu sharafli martabaning hukmdor oldidagi
imtiyozi shu ediki, u podshohga bir masala yuzasidan ketma­ket yetti martagacha murojaat qilish
huquqiga ega edi.
1483­1485­yillari shoirning eng buyuk asari –besh dostondan iborat “Xamsa” yaratildi.
Umrining so`nggi o`n yili mobaynida ham Navoiy juda ko`p badiiy, ilmiy, tarixiy asarlar bunyod etdi.
Bu ulug`zot 1501­yilning 3­yanvari kuni Hirotda vafot etdi.O`sha kuni butun mamlakat motam tutdi.
Qabri Hirotda . O`zbekiston hukumati bobokalon shoirimiz qabrini obod qilish rejasini
tuzyapti.Mamlakatimiz poytaxtidagi “O`zbekiston Milliy bog`i”da Alisher Navoiyning ulug`vor
haykali qad rostlab turibdi. Xalqimiz vakillari, dunyoning turli mamlakatlaridam kelgan mehmonlar
shoir haykali poyiga gulchambar qo`yadi. Haykal ustida bino qilingan baland toq girdiga uning bir
g`azalidan olingan:
Olam ahli , bilingizkim, ish emas dushmanlig`,
Yor o`lung bir­biringizgaki, erur yorlig` ish.
Degan misralari yozib qo`yilgan . U butun bashariyatga qarata aytilgan shior yanglig` jaranglaydi.
Zahiriddin Muhammad Bobur to`g`ri ta`kidlaganidek , tarixda hech kim turkey tilda Navoiychalik
“ko`p va xo`b” (“yaxshi”) yozgan emas.
Shoir butun turkiy adabiyotda eng katta lirik merosga ega shoir hisoblanadi.
Darslikda berilgan “Kelmadi” radifli g`azalini o`qish
Uyga vazifa:
G`azalni yodlash.

---

Sana:______________________________
Mavzu: A.Navoiy. “Kelmadi”, “Qaro ko`zim” g`azallari tahlili
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy:“Kelmadi”, “Qaro ko`zim ” g`azallari badiiyati haqida
bkmlar hosil qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ona­Vatanga muhabbat
tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars tipi :Yangi bilim beruvchi
Dars turi: Odatdagi
Dars usuli: Induktiv
Dars metodi: Savol­javob
Dars jihozi : Darslik
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Takrorlash
1.Alisher Navoiy qachon qayerda tug`ilgan?
2. Alisher Navoiyning hayoti qanday kechgan?
3. Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi Alisher navoiy hayotida
qanday rol o`ynadi?
4. “Muqarrabi shohiy” unvoning ma`nosi va vakolati qanday?
5. Alisher navoiyning “O`zbekiston Milliy bog`i” da o`rnatilgan
haykali peshtoqida qanday misralar bitilgan?
6.Kim Alisher Navoiyga nisbatan “ko`p va xo`b” atamalarini
qo`llaydi?
7. Alisher Navoiy qalamiga mansub asarlardan 13 tasini sanab
bering.
“Kelmadi” radifli g`azali tahlili:
Hajmi:
7 bayt 14 misra
Qofiyalanish tartibi:
a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a
Vazni:
Ramali musammani mahzuf(yoki maqsur)
Foilotun –foilotun­foilotun­foilun(yoki foilon)
_V_ _ /_ V _ _ / _ V _ _/ _ V _
Matla`:
Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro` kelmadi,
Ko`zlarimg`a kecha tong otquncha uyqu kelmadi.
Maqta`:
Ey Navoiy, boda birla xurram et ko`ngling uyin,
Ne uchunkim boda kelgan uyga qayg`u kelmadi.
Begona bayt:
Tolibi sodiq topilmas, yo`qsa kim qo`ydi qadam,
Yo`lg`akim , avvalqadam ma`shuqe o`tru kelmadi.
Qofiyadosh so`zlar:
Gulro` (tojikcha)
Uyqu
Badxo`(tojikcha)
Qorong`u
Kulgu
Su(v)
O`tru
Qayg`u
Radif :
kelmadi
Rindona g`azal .
G`azalning har bir baytida tazod san`ati qo`llangan
Alisher Navoiyning bu g`azaliga bastalangan kuy “Munojot” nomi bilan mashhur.Abdulla Oripov
g`azal va unga bag`ishlangan kuyga atab “Munojotni tinglab” nomli she`r yozgan

---

“Qilg`il ” radifli g`azali tahlili
Hajmi: 8 bayt 16 misra
Qofiyalanish tartibi: a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a i­a
Matla`:
Qaro ko`zum kelu mardumlig` emdi fan qilg`il,
Ko`zum qarosida mardum kibi vatan qilg`il
Maqta`:
Navoiy, anjumane ichra shavqi jon aro tuzsang
Aning boshoqliq o`qin sham`i anjuman qilg`il
Begona bayt:
Yuzida terni ko`rib o`lsam,ey rafiq, meni
Gulob birla yuv­u , gul bargidin kafan qilg`il
Qofiyadosh so`zlar:
Fan ­arabiy so`zVatan­arabiy so`z
Rasan ­ arabiy so`z Kafan –arabiy so`z
Ko`hkan­forsiy
Shikan­forsiy so`z
Anjuman –forsiy so`z tikan –o`zbekcha so`z
G`azalning 4 baytida “Ko`hkan” so`zi orqali talmeh san`ati qo`llangan.
Mustaqil tahlil qilish uchun “Bo`ldum sanga radifli ” g`azali
Uyga vazifa:
G`azallarni yodlash
Sana:__________________________
Mavzu: 2­nazorat ishi
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: o`quvchilar egallagan bkmlarni nazorat qilish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilarda ezgulikka muhabbat uyg`otish;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars tipi : Nazorat
Nazorat turi: Test
Test miqdori : 20 ta
Tekshiriladigan bkmlar soni : 20 ta
Reglament : 45 daqiqa
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
2.Asosiy qism
Javoblar
Savollar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

---

O`qituv­
chining
bahosi
Takrorlash
1.Alisher Navoiy qachon qayerda tug`ilgan?
2. Alisher Navoiyning hayoti qanday kechgan?
3. Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi Alisher navoiy hayotida
qanday rol o`ynadi?
4. “Muqarrabi shohiy” unvoning ma`nosi va vakolati qanday?
5. Alisher navoiyning “O`zbekiston Milliy bog`i” da o`rnatilgan
haykali peshtoqida qanday misralar bitilgan?
6.Kim Alisher Navoiyga nisbatan “ko`p va xo`b” atamalarini
qo`llaydi?
7. Alisher Navoiy qalamiga mansub asarlardan 13 tasini sanab
bering.
Uyga vazifa: Takrorlash
Sana: ________________________
Mavzu: Insho tahlili
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy:o`quvchilarni yozma nutq malakasini o`stirish;
b)tarbiyaviy: o`quvchilarda o`z harakatiga tanqidiy qarash
tuyg`usini tarbiyalash ;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma savodxonlikni o`stirish;
Dars tipi : Takrorlash
Dars jihozi : Insho manbalari
Darsning rejasi:
1.Imloviy xatolar ustida ishlash.(5 daqiqa)
2.Uslubiy xatolar ustida ishlash.(5 daqiqa)
3.Ishoraviy xatolar ustida ishlash. (5 daqiqa)
Takrorlash
1. Lutfiy haqida Alisher Navoiy qanday fikrlar bildirgan?
2.Radif nima?
3. “Bu ko`nguldir, bu ko`ngul” g`azalini tahlil qiling
4.Mashrab Lutfiyning qaysi g`azaliga o`xshatma g`azal yozgan?
5.Irsoli masal qanday she`riy san`at hisoblanadi?
6.Iyhom san`ati haqida gapiring
7. Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi Alisher navoiy hayotida
qanday rol o`ynadi?
8. “Muqarrabi shohiy” unvoning ma`nosi va vakolati qanday?
9. Alisher navoiyning “O`zbekiston Milliy bog`i” da o`rnatilgan
haykali peshtoqida qanday misralar bitilgan?
10.Kim Alisher Navoiyga nisbatan “ko`p va xo`b” atamalarini
qo`llaydi?
11. “Xos Hojib” atamasining ma`nosi nima?
12. “Qutadg`u bilig” asari necha yilda yozib tugallangan?
13. Yusuf Xos Hojib qaysi sulola davrida yashab ijod etgan?
14.Namangan nusxasini fanga kim tortiq etgan?
15. “Qutadg`u bilig ” qaysi vaznda yaratilgan?
16. Qanday asarlar mutaqoribi musammani mahzuf vaznida yaratiladi
Uyga vazifa:

---

Takrorlash
Sana:11.10.2014­8­“B”;12.10.2014­8­“A”
Mavzu: Takrorlash
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: chorak davomida o’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ona –vatanga muhabbat,ilm olishga intilish tuyg`usini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars turi : takrorlash
Dars uslubi: musobaqa,nazm gulshani,ijodiy ish.
Dars jihozi : adabiyot darsligi,”Kuntug’mish”dostoni,”Qutadg’u bilig”asari,Lutfiy va Navoiy she’riy
to’plamalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida :
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kirob­daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
a)darslikdan tashqari yod olingan she’rlar asosida “Nazm gulshani”daqiqasi;
b)mustaqil o’qilgan badiiy asarlar asosida suhbat.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Aqli hujum:
1. Lutfiy haqida Alisher Navoiy qanday fikrlar bildirgan?
dars
3. “Bu ko`nguldir, bu ko`ngul” g`azalini tahlil qiling
4.Mashrab Lutfiyning qaysi g`azaliga o`xshatma g`azal yozgan?
5.Irsoli masal qanday she`riy san`at hisoblanadi?
6.Iyhom san`ati haqida gapiring

---

7. Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi Alisher navoiy hayotida
qanday rol o`ynadi?
8. “Muqarrabi shohiy” unvoning ma`nosi va vakolati qanday?
9. Alisher navoiyning “O`zbekiston Milliy bog`i” da o`rnatilgan
haykali peshtoqida qanday misralar bitilgan?
10.Kim Alisher Navoiyga nisbatan “ko`p va xo`b” atamalarini
qo`llaydi?
11. “Xos Hojib” atamasining ma`nosi nima?
12. “Qutadg`u bilig” asari necha yilda yozib tugallangan?
13. Yusuf Xos Hojib qaysi sulola davrida yashab ijod etgan?
14.Namangan nusxasini fanga kim tortiq etgan?
15. “Qutadg`u bilig ” qaysi vaznda yaratilgan?
16. Qanday asarlar mutaqoribi musammani mahzuf vaznida yaratiladi
II.Qatorlararo musobaqa: I chorakda yod olingan she’rlar asosida.:
bahr­u bayt.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Bahs:”Menga yoqqan adabiy qahramon”:Kuntug’mish,Xolbeka,Kuntug’di,Oyto’ldi,O’gdulmish…
II.Matn tuzing:”Mumtoz adabiyotning bugungi kundagi ahamiyati”(I chorakda o’tilgan mavzular
asosida shoirlar asarlarining bugungi kundagi ahamoyati haqida matn tuzing)
Mumtoz adabiyot bugungi davr adabiyoti taraqqiyoti uchun poydevordir.Ular har biri ham
ma’naviy,ham tarbiyaviy xazinamizdir.”Kuntug’mish”dostoni mardlik,qanoat…,”Qutadg’u bilig”
dostoni adolat,haqiqat…,Lutfiy va Navoiy asarlari esa ezgulik sifatlarini tarbiyalash va anglash uchun
muhim vositadir…
Uyga vazifa:O’tilgan mavzular asosida testlar,tarqatmalar tayyorlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko’rildi:
11.10.2014.y
Dir .o’rinb:

---

Sana:
Sinf: 8”B”
Fan: Adabiyot
Mavzu: A.Navoiy g`azallari tahlili
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy: Alisher Navoiy g`azallari badiiyati va g’oyasi haqida bilim va ko’nikmalar hosil
qiish,g’azaalarni ifodali o’qib,tahlil qilish;
b) tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida g’azallarda ilgari surilgan insoniy tuyg’ularni
tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi: o’quvchilarning fikrlash salohiyati,g’azal tahlil qilish va ifodali o’qishmalakasini
oshirish;
Dars turi:mustahkamlash;
Dars usuli:ifodali o’qish,g’azallar tahlili,bahs;
Dars jihozi : darslik,tarqatmalar,Alisher Navoiy g’azallari.

---

Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob­daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1. Tarqatmalar asosida Alisher Navoiy hayoti va ijodi yuzasidan savol­javob;
2. Alisher navoiy ijodidan yod olingan she’rlar asosida ifodal o’qish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.“Kelmadi” radifli g`azali tahlili:
Hajmi:
7 bayt 14 misra
Qofiyalanish tartibi:
a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a
Vazni:
Ramali musammani mahzuf(yoki maqsur)
Foilotun –foilotun­foilotun­foilun(yoki foilon)
_V_ _ /_ V _ _ / _ V _ _/ _ V _
Matla`:
Kecha kelgumdir debon ul sarvi gulro` kelmadi,
Ko`zlarimg`a kecha tong otquncha uyqu kelmadi.
Maqta`:
Ey Navoiy, boda birla xurram et ko`ngling uyin,
Ne uchunkim boda kelgan uyga qayg`u kelmadi.
Begona bayt:
Tolibi sodiq topilmas, yo`qsa kim qo`ydi qadam,
Yo`lg`akim , avvalqadam ma`shuqe o`tru kelmadi.
Qofiyadosh so`zlar:
Gulro` (tojikcha)
Uyqu
Badxo`(tojikcha)
Qorong`u
Kulgu
Su(v)
O`tru
Qayg`u
Radif :
kelmadi
Rindona g`azal .
G`azalning har bir baytida tazod san`ati qo`llangan
Alisher Navoiyning bu g`azaliga bastalangan kuy “Munojot” nomi bilan mashhur.Abdulla Oripov
g`azal va unga bag`ishlangan kuyga atab “Munojotni tinglab” nomli she`r yozgan
“Qilg`il ” radifli g`azali tahlili
Hajmi: 8 bayt 16 misra
Qofiyalanish tartibi: a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a i­a
Matla`:
Qaro ko`zum kelu mardumlig` emdi fan qilg`il,
Ko`zum qarosida mardum kibi vatan qilg`il
Maqta`:
Navoiy, anjumane ichra shavqi jon aro tuzsang
Aning boshoqliq o`qin sham`i anjuman qilg`il
Begona bayt:
Yuzida terni ko`rib o`lsam,ey rafiq, meni
Gulob birla yuv­u , gul bargidin kafan qilg`il
Qofiyadosh so`zlar:
Fan ­arabiy so`z
Vatan­arabiy so`z
Rasan ­ arabiy so`z Kafan –arabiy so`z
Ko`hkan­forsiy
Shikan­forsiy so`z
Anjuman –forsiy so`z tikan –o`zbekcha so`z
G`azalning 4 baytida “Ko`hkan” so`zi orqali talmeh san`ati qo`llangan.
Mustaqil tahlil qilish uchun “Bo`ldum sanga radifli ” g`azali
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Deyin ”radifli g`azali tahlili
Matla`:

---

Qoshi yosinmu deyin ,ko`zi qarosinmu deyin,
Ko`ngluma har birining dard­u balosinmu deyin?!
Begona bayt:
Charxi ranjinmu deyin,dahr shikanjinmu deyin,
Jonima har birining javru jafosinmu deyin?!
Maqta`:
Ey Navoiy,dema qosh­u ko`zining vasfini et,
Qoshi yosinmu deyin , ko`zi qarosinmu deyin?!
Hajm :
7 bayt 14 misra
Qofiyalanish tartibi
: a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a
Radif :
deyin
Qofiyadosh so`zlar
: qarosinmu, balosinmu, safosinmu,davosinmu,
adosinmu, qabosinmu,jafosinmu,qarosinmu.
Ichki qofiya ham mavjud
She`rda rad ul matla` san`ati yana matla`ni takrorlash san`ati qo`llangan.
II.“Jong`a chun dermen” matla`li g`azali tahlili
Matla`
Jong`a chun dermen : “Ne erdi o`lmakim kayfiyati”
Derki : “Bois bo`ldi jism ichra marazning shiddati”
Begona bayt:
Yig`lab aytur ko`zki: “Yo`q manga ham ixtiyor,­
Ki ko`rundi nogahon ul sho`xi mahvash tal`ati”
Maqta`:
Ey Navoiy, barcha o`z uzrin dedi ,o`lguncha kuy,­
Kim sanga ishq o`ti –o`q ermish azal qismati
Hajm :
7 bayt 14 misra
Qofiyalanish tartibi:
a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a
Qofiyadosh so`zlar:
kayfiyati ,shiddati, hirqati ,ofati,tuhmati,
vahshati,tal`ati,qismati
G`azalda
jon,jism,bag`ir,ko`ngul,ko`z
so`roqqa tutiladi.
III.“O`n sakiz ming olam oshubi” matla`li g`azal tahlili
Matla`:
O`n sakiz ming olam oshubi agar boshindadur,
Ne ajab ,chun sarvinozim o`n sakkiz yoshindadur.
Begona bayt:
May ketur, ey mug`ki, yuz hayrat aro qolmish Masih
Bul`ajablarkim , bu eski dayr xuffoshindadur.
Maqta`:
To Navoiy to`kti ul Oy furqatidin bahri ashk,
Har qachon boqsang,Quyosh aning yoshindadur.
Hajm :7 bayt 14 misra
Qofiyalanish tartibi: a­a b­a d­a e­a f­a g­a h­a
Qofiyadosh so`zlar: boshindadur, yoshindadur, boshindadur, qoshindadur,
naqqoshindadur ,toshindadur, xuffoshindadur,
yoshindadur.
G`azalda talmeh san`ati qo`llangan.Masih so`zi orqali talmeh yuzaga keltirilgan.
IV.Mustaqil tahlil qilish u­n “Yordin ayru ko`ngil..”matla`li g`azali
1
Matla`

---

2
Begona bayt
9
She`riy san`at
turi
8
Vazn
7
Radif
6
Qofiyadosh
so`zlar
5
Qofiyalanish
tartibi
4
Hajm
3
Maqta`
V.Test sinovi:
1.”Kelmadi”radifli g’azaliga atab kim she’riy asar bitgan?
A.E.Vohidov
B.A.Oripov
C.Oybek
D.H.Olimjon
2.“Kelmadi”radifli g’azali qanday san’at asosida yaratilgan?
A.Tazod
B.Talmeh
C.Irsoli masal
D.Tajnis
3.May ketur, ey mug`ki, yuz hayrat aro qolmish Masih
Bul`ajablarkim , bu eski dayr xuffoshindadur.­qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tazod
B.Talmeh
C.Irsoli masal
D.Tajnis
4.”Jong’a chu dermen”g’azalining qofiylanish tartibi
A.a­a­b­b… B.a­b­a­b…
C.a­a­b­a… D.a­a­a­a…
5.Ajratilgan so’zlarni izohlang:
Kecha kelgumdur debon ul sarvi gulro’ kelmadi,
Ko’zlarimg’a kecha tong otguncha uyqu kelmadi.
A.Qofiya
B.Bayt
C.Turoq
D.Radif
Javoblar:1.B
2.A
3.C
4.C
5.D
Uyga vazifa:G’azallardan birini yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash.