Sana: Fan: Milliy istiqlol g`oyasi va ma`naviyat asoslari Sinf

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism.

a) salomlashish.

b) davomatni aniqlash.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash

Odamda fikr qanday paydo bo'ladi?

Fikrlar necha xil bo'ladi?

Shaxsiy va ijtimoiy fikrning farqi nimada?

Sen o'z fikringni do'stlaringga, ustozlaringga tushuntira olasanmi?

G'oya qanday fikrdan paydo bo'ladi?

Sen qaysi buyuk mutafakkirlarning fikrlarini o'qigansan? Ularda shaxsiy fikrlar ko'pmi, ijtimoiy fikriarmi?

III. Yangi mavzuning bayoni.

Aziz vatandosh!

Sen yaxshi bilasan, hayot juda serqirra va xilma-xil. Undagi har bir voqea-hodisa ma'no-mazmuni va mohiyatiga ega. Shu bilan birga, hayot g'oyat tez o'zgaruvchan. Ayniqsa, hozirgi shiddatli davrda kecha yangilik bo'lib ko'ringan narsa bugun eskirib qolishi hech gap emas. Hayot qanchalik xilma-xil va o'zgaruvchan bo'lsa, insonlarning qarashlari, o'y va fikrlari ham shunchalik xilma-xil. Jumladan, odamlarning maqsadi. orzu-intilishlarini aks ettiradigan g'oyalar ham xilma-xil. Shuning uchun g'oyalarning xususiyatlari va turlari haqida ko'p gapii ish mumkin. Lekin biz ularning eng asosiylariga to'xtalib o'tamiz.| Bularni bilib ol. Goyalar o'ziga xos tizim hosil qilish, uyush- • tirish, safarbar etish, ya'ni olg'a boshlash, harakat manbayi bo'- lish kabi xususiyatlarga ega.Sen g'oya o'sib, takomillashib boradigan fikr ekanini yaxshi bilasan. Takomillashib boradigan har qanday narsa ma'lum bir tizimga ega bo'ladi. G'oya ham shunday xususiyatga ega. U o'zining ma'no-mazmuniga yaqin bo'lgan fikrlar, tushuncha va tasavvurlarri i bir tartib va ketma-ketlikda birlashtirib tizim hosil qiladi. Masalan, ozodlik g'oyasini olaylik. Hurriyat, erkinlik, kurash, mustaqillik, huquq, tenglik va adolat kabi tushuncha hamda tasawurlarni bu g'oya o'z atrofida birlashtiradi. Shuning uchun uni amalga oshirish zaruratga aylanganda, mazkur tizimdagi tushuncha va tasawurlarning barchasi dolzarb bo'lib, odamlarni o'ziga tortadi. Sen ozodlik uchun kurash olib borgan xalqlar tarixi misolida, jumladan, o'z tariximiz misolida ham bunga ishonch hosil qilishing mumkin.Sen daraxtga e'tibor berganmisan? Ayni bahor paytida u yangi novdalar chiqarib, gurkirab o'sadi. Chunki ko'klam paytida uning rivojlanishi uchun qulay sharoit vujudga keladi. G'oyaning o'sib-rivojlanib borishini ham shunga qiyoslash mumkin. Jamiyat katta o'zganshlar arafasida turganda, xalqning yo'lboshchilari ongida ham odamlar uchun hayotiy zarur g'oyalar tug'iladi. Masalan, mustaqillik arafasida va mustaqillikdan keyin Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan yurti- mizda yangi hayot qurish, islohotlarni amalga oshirish, mamlakatimiz hamda mintaqamizning xavfsizligini ta'minlash, ichki-tashqi siyosa- timizning boshqa muhim masalalari bo'yicha qanchadan-qancha g'oyalar ilgari surildi. L'larning hammasi milliy g'oyamizga singdirilib, bugungi kunda Konstitutsiyamiz, qonunlarimiz orqali hayotimizda o'z aksini topmoqda.Olis tarixga murojaat qiladigan bo'lsak, sen ertak, she'r va dostonlarda ko'p o'qigan adolat g'oyasini olaylik. Odamlar qadim-qadim zamonlar- dan boshlab zo'ravonlik va zaiflik, boylik va qashshoqlik, ezgulik va yovuzlik o'rtasidagi farq va ziddiyat hayotdagi ko'pgina adolatsizliklarga sabab bo'lishini tushunib yetgan. Shuning uchun ular, qani edi, ana shu qarama-qarshi'ik'ar bo'lmasa, insonlar doimo do'st-inoq bo'lib, adolat asosida yashasa, deb orzu qilgan. Shunda dunyoda behuda urush va janjallar ham, yomonlik ham bo'lmasdi, deb o'ylagan. Shu tariqa adolat g'oyasi vujudga kelgan.Lekin bir payt kelib, bu g'oyani qanday amalga oshirish mumkin, degan masala paydo bo'lgan. Shunda jamiyatning aql-zakovatli va l'g'or kishilari bo'lgan olimlar, shoir va mutafakkirlar, davlat rahbarlari bu masala ustida ko'p bosh qotirgan. Ularning ba'zilari dunyoda adolat bo'lishi uchun adolatli jamiyat qurish kerak, degan g'oyani ilsari surgan. Yana ba zilari, odamlarning o'zida insof-diyonat, mehr-oqibat, vijdon va e'tiqod bo'lishi, har bir odam o'zini o'zi boshqarishi kerak, degan fikrni aytgan. Yana ba'zibri esa, adolat bo'lishi uchun insonlar hayotini to'g'ri yo'lga solib turadigan ta'limot, mafkura kerak, degan. Yana ba'zilari, adolat bo'lishi uchun hamma tomonidan so'zsiz bajariladigan qonun-qoidalar zarur, degan fikrni bildirgan. Bunday munozaralar bugungi kungacha davom etib kelmoqda. Shuning uchun ham biz tanx haqida gap ketganda, insoniyat tarixi — g'oyalar tarixidir, deymiz. Chunki har bir g'oya insoniyatning maMum bir davrida paydo boiib, vaqt o'tishi bilan zamonga mos ravishda o'z atrofiga boshqa g'oyalarni birlashtirib boyib, yuksalib boraveradi. boshlariga kelib bizning yurtimizda adolatga erishishning asosiy sharti — ma'rifat. odamlarning bilimli va madaniyatli bo'lLhi, degan qarashlar paydo bo'lgan. Bunday g'oyalarni jadid bobolarimiz ilgari surgan. Bizning davrimizda esa, dunyodagi rivojlangan davlatlar tajribasidan kelib chiqqan holda, adolatga erishish qonun ustuvorligi, demokratiya tamoyillari orqali amalga oshiriladi, degan g'oya asosiy o'rin tutayotganini sen yaxshi bilsang kerak. Demak, g'oyalar zamon talabiga qarab o'z tuzilishini o'zgartinshi, ularning tizimidagi ba'zi tushuncha va tasawurlar eskirishi, ularning o'rniga yangilari paydo bo'lishi mumkin ekan.G'oyaning uyushtiruvchilik xususiyati uning tizim hosil qilish xususiyati bilan uzviy bog'liq. Aslida tizim hosil qilish, bir-biridan ta'sirchan jozibali tushuncha va fikrlarni o'z atrofida birlashtirishdan maqsad ham awalo odamlarni uyushtirish, yagona kuchga aylaniirishdan iborat. Chunki odamlar o'z qarashlari va tasawurlariga ko'ra bir-biridan farq qiladi. Ularning har birini bosh g'oya atrofida uyushtirish uchun ana shunday xilma-xil tushuncha va g'oyalar paydo bo'ladi. Masalan, bitta ozodlik g'oyasining o'zi hammada birdek qiziqish uyg'otmasligi mumkin. Lekin ozod bo'lsak, yerimiz, suvimiz o'zimizniki bo'ladi, degan fikr dehqonlarda, zavod-fabrikalarimiz o'zimizniki bo'ladi, degan g'oya ishchilarda, ongimiz, tafakkurimiz erkin bo'ladi degan qarash esa ziyolilarda katta qiziqish uyg'otadi. Shu tariqa barcha toifadagi odamlarni uyushtirish imkoni tug'iladi.G'oyaning safarbar etish, ya'ni olg'a boshlash va harakat manbai bo'lish xususiyatiga ham hayotdan ko'plab misollar keltirish mumkin. Sen odamlar orasida «bu yil yaxshi ishlab, topgan daromadimga to'y qilaman yoki mashina olaman», «uy quraman», «yangi do'kon ochaman» degan gaplarni ko'p eshitgansan. Ko'ryapsanmi, aniq maqsad ularni safarbarlikka, harakatga undayapti. G'oya ham shunday. Masalan, turkiy, ya'ni hozirgi o'zbek tili fors va arab tillaridan kam emas, degan g'oya Alisher Navoiyni ona tilimizda besh dostondan iborat «Xamsa» asarini yaratishga undagan.Shuni bilginki, haqiqiy ezgu g'oyalar o'z atrofiga barcha olijanob tuyg'u, tushuncha va tasawurlarni birlashtiradi. Shuning uchun ular odamlarnijipslashtirish qudratigaega.Yaxshig'oyahech qachon o'lmaydi. Chunki ular xalqning umid-ishonchidan, avlodlarning orzu-armonlaridan paydo bo'ladi. Yillar, asrlar o'tsa-da, yangitdan kuchga to'lib, insonlarni kurashga, harakatga undab yashayveradi. Sen tarixdan yaxshi bilasan, ezgulik va yaxshilik g'oyalari eng olis zamonlarda ham odamlarning xayolini band etgan.