Sanaat geografiyasi pa’ninin’ obekti ha’m predmeti joba

Tiykarg’ı materiallar shıg’ını. Metall o’ndiriw tiykarg’ı materiallardın’ mug’darı ha’m onın’ sapasına baylanıslı bolmay, metallurgiya sanaatının’ texnikalıq da’rejesine de baylanıslı boladı. Eger XVIII-a’sirdin’ aqırına 1 t shoyın eritiw ushın 5 t. ko’mir sarp etilgen bolsa, XX-shı a’sir basında 1 t shoyın ushın 1,0 t koks sarp etildi. Al ha’zirgi waqitta metallurgiya karxanalarinda 1 t shoyın o’ndiriw ushın 0,5 t koks jumsaladı.
Qara metallurgiya sanaatı ushın shiyki zat esabında paydalanılatug’ın temirdin’ sapasına qaray flyustin’ ko’lemi anıqlanadı. Mıs: 1 t shoyın alıw ushın 3-4 tonna tiykarg’ı materiallar, otın ha’m flyus sarp etiledi. Na’tiyjede tiykarg’ı materiallar shıg’ını ko’p bolıp, bul balqıtılg’an shoyınnın’ o’zine tu’ser bahasının’ 85-90%-in tutadı. Bunın’ 50%-i otın ha’m 30%-i ruda iyeleydi. Sonlıqtan texnikalıq progresstin’ da’rejesine qaray otın ha’m shiyki zat resursların u’nemlew metallurgiya sanaatında o’nimnin’ o’zine tu’ser bahasın arzanlatıwdın’ en’ tiykarg’ı ilajı bolıp saplanadı.
Ligerleytug’ın elementler (tu’r beriwshi elementler). Qara metallurgiya sanaatında marganec ha’m xrom rudaları u’lken a’hmiyetke iye. Marganec ha’m xrom eritiw ushin temir menen birlikte qollanıladı. Xrom, marganec penen birge basqa legirlewshi elementler vanadiy, molibden, nikel, volfram, titan joqarı sapag’a iye shoyın polat o’ndiriwde qollanılıp metalg’a jaqsı tur beredi.

Metallurgiya sanaatı pechlerin ha’m mexanizmlerin suwındırıw, tazalaw ushin ko’p suw talap etiledi. Ortasha 1 tonna o’nim o’ndiriw ushın 200 m³ suw sarp etiledi. Sonlıqtan metallurgiya sanaatın jaylastırıwda temir rudası ka’ni, otın ha’m flyuslerdin’ bir orinda toplaniwina qaramastan, suw dereklerine jaqin quriw talap etiledi.

Otqa tozimli materiallar. Metallurgiya sanaatı joqarı temperaturada islewine baylanıslı otqa to’zimli materiallar u’lken orin tutadi. O’ndiris procesinde ko’p paydalanatug’ın otqa to’zimli materiallardan shamot esaplanadi. Shamot otqa shıdamlı ılay bolip magnezitten alinadi. Metallurgiya sanaatinda otqa to’zimli material sipatinda shamot penen bir qatarda dinas materiali da ken’ qollaniladi. Dinas materiali quraminda 95%-ke shekem kremniy okisi bolip kvartsit ha’m peschaniklerden ibarat. Shamot ha’m dinas 1750⁰C shekemgi temperaturada shıdamlıq berse, ayrım waqıtları 2000⁰C temperaturag’a shekem to’zim beretug’ın otqa shıdamlı materiallardan paydalanıwg’a tuwra keledi. Sonlıqtan metallurgiya sanaatında otqa to’zimli materiallar ko’p shıg’ınlardı talap etedi. Mıs: 1 tonna shoyın o’ndiriw ushın sarp etiletug’ın otqa to’zimli materiallar ortasha 150 kg.dı quraydı.
Domna o’ndirisi retinde domna pechleri xızmet etedi ha’m temir rudası eritilip shoyın o’ndiriledi.
Domna pechi - bul shaxta tipindegi vertikal formag’a iye qurılma esaplanıp, biyikligi 30-35 m, siyimlilig’i 1500-1700 m³ bolıp, tiykarınan koks ko’miri bazasında jumıs isleydi. Domna pechleri a’dette polat korpusqa uqsap, ishki ta’repinen otqa to’zimli gerbish penen (shamot) o’riledi. Al onın’ sırtqı qorg’anısı futerovka dep ataladı.

Domna pechlerinde taza temir alıw. Domna pechleri to’mendegi bo’limlerden turadı: kalashnik, shaxta, puw cexi, oshaq. Bul domna pechleri ju’da’ bekkem qurıladı. Na’tiyjede domna pechleri 4-5 jıl dawamında ha’tte 8-10 jıl dawamında kapital remontqa shekem jumıs isleydi.