Sanaat geografiyasi pa’ninin’ obekti ha’m predmeti joba

QURILIS MATERIALLARI SANAATI
Reje:
1. Qurılıs metallar sanaatının’ xalıq xojalıg’ında tutqan ornı.
2. Mineral baylawshı materiallar.
3. Hawada qatatug’ın baylawshı qurılıs materialları.
4. Cement sanaati.
5. Qurılıs metallari sanaatı tarmaqlari.
Tayanısh so’zler klinger, dolomit, korund, kafel, krovel, asbest beton.
Keramik qurılıs o’nimleri.Qurılıs sanaatı islep shıg’arıp atırg’an o’nimler: tsement, temir, beton konstruktsiyaları, ha’k tas, ganch, shiyshe ha’m basqalar.
Qurılıs materiallarına tas, qum, shag’al tas, gil, ha’k tas, mramorlar, tuf, granit ha’m basqalar kiredi. Keramikanıq o’nimler dep, ılaydan tayarlapıp, qa’liplerge quyılıp qurıtılg’an o’nimlerge aytıladı. bularg’a gerbish (gewik) a’piwayı gerbish, saz ılaydan tayarlang’an gewik diywal blokları, imaratlarda do’nip turatug’ın ren’li gilden tayarlanatug’ın keramikanın’ taslar (oblitsovka plitaları) kiredi. Qurılısta gerbishlerden tısqarı cherepitsa da ko’p isletiledi.
Mineral yaki organikalıq baylawshı materiallar soda ta’rizli bolıp, mayda ha’m iri toltırıwshılar menen suwda iylengende suyıq yamasa plastikalıq quyma payda boladı ha’m a’ste aqırın qatıwı na’tiyjesinde jasalma tasqa aylanadı. Mineral baylawshılar isletiliwi ha’m qa’siyetlerine qaray to’mendegi gruppalarg’a bo’liniwi mu’mkin:
1. Hawada qatatug’ın baylawshı materiallar (ha’k tas, gips ha’m kaustikalıq magnezitler)
2. Gidrlewshi baylawshılar. Bunday materiallar tek g’ana hawada emes ba’lkim suwda ha’m ıg’allıqta qatıw qa’siyetine iey boladı. Mısalı: partland tsementi, gidrlewshi ha’k tas, qum topıraq qosılg’an tsement, shlaklı portland tsementi, putsalan tsementi ha’m basqalar.
Hawada qatatug’ın baylawshı qurılıs materialları. Qurılıs gipsi-quramında eki molekula suwı bolg’an kaltsiy sulfatın sho’gindi taw jınısı-gipsti, suwsız gips dep atalıwshı tastı ha’m ayrım sanaat shıg’ındıların 150-190 S pisirip gips baylawshılar alınadı. Gipsti pisiriwden aldın maydalanadı.
Pisiriw mu’ddeti ha’m ha’reketine qaray ha’r qıylı tu’rdegi gipsler alınadı. bular qurılıs gipsin (gonch) ha’r qıylı formalar islewde qollanılatug’ın gips ha’m gips angidrid. Qurılısta isletiletug’ın alebastr-gonchtı ortasha pisiriw na’tiyjesinde alınadı. Ol qum menen paydalanıladı. Ha’r qıylı formalar jasaw ushın isletiletug’ın gips tap gonchtı pisirgendey etip pisiriledi. tek g’ana onnan maydalang’anlıg’ı menen parq qıladı.
Gips angrid 500-700 S temperaturada pisiriw tiykarında alınadı.
Ha’ktas pisiretug’ın pechlerde 1000 S temperaturada pisiriledi. Alıng’an o’nim bo’lek-bo’lek aq yaki ku’lren’ bolıp, ol suwsız kaltsiy oksid ha’m kisman magniy oksidtan so’ndirilmegen ha’k yaki ha’ktas delinedi, onı maydalap qaynatatug’ın (ku’ydirilgen) ha’k alınadı. Ha’k gerbin ha’m tastan diywal teriwde, sıbawshılıqta, ha’k-qum, ha’k-gilden ha’m ha’k tsement aralaspaları retinde ko’p isletiledi.
Magniylesken baylawshı birikpeler. Ta’biyiy magnezitti arnawlı pechlerde pisiriw tiykarında alınaı. Pisirilgen magnezitti maydalap og’an xlorlı yaki ku’kirtli magnit eritpesi qosıladı. Payda bolg’an eritpe tez qatadı ha’m ag’ashqa tez jabısadı. bul birikpeden, qurılıs ha’m bezew materialların diywalg’a jabıstırıwda isletiledi.
Eriwshi shiyshe-natriy selikat yaki kaliy selikattan quralg’an, hawada qatatug’ın baylawshı-eriwshen’ shiyshe arnawlı ıdıslarda soda aralasqan taza kvarsh qumı natriy sulfat yaki potash menen aralastırılıp 1300-1400 S temperaturada pisirip alınadı. Eriwshen’ shiyshe kislotag’an shıdamı aralaspa ha’m beton konstruktsiyaları tayarlawda, taslardı suwdan ha’m jemiriliwden saqlawda, boyaw maqsetinde, betonnın’ tıg’ızlıg’ın, otqa shıdamı saqlawda, silikat boyawları, zamaskalar islep shıg’arıwda ken’ isletiledi. baylawshı organikalıq birikpeler retinde beton ha’m mazut ta isletiledi.
Hawada qatatug’ın gidrologiyalıq baylawshı materiallar. Bul tu’rdegi materiallarg’a birinshi na’wbette tsementtin’ ha’r qıylı tu’rleri kiredi.Tsement islep shıg’arıwg’a 75-80% ta’biyiy kaltsiy korbonat (ha’ktas, por yaki dolomit ha’mde belgili ta’rtipke iye bolg’an 20-25 %) tiykarınan suyıqlang’an topıraq aralaspasınan ibarat bolg’an shixtanı bir-biri menen jabısqaq massa payda bolg’ang’a shekem ku’ydiriwden ibarat. Tsement isip shıg’arıw eki jol menen qattı ha’m suyıq usıllarda alıp barıladı. bizden, derlik ha’r qıylı usıldan paydalanıladı. 1 shi usılında shiyki zat materialları maydalang’annan son’ olar aralastırıladı ha’m suwlı ortalıqta sharlı digirmanda eziledi. Na’tiyjede quramında 35-40% suw bolg’an qoyıw suspenziya (pasta sıyaqlı) payda boladı. Bul suspenziyalar quramında birdeylestiriw ushın olar basseyinlerge jıynasıp jaqsılap aralastırıladı, payda bolg’an massa shlam dep ataladı, sol basseyinde saqlanadı ha’m kerekli mug’darı u’ziliksiz tu’rde ku’ydiriw peshlerine jetkeriledi. Peshtin’ to’mengi bo’liminde ot jag’atug’ın orın jaylastırılg’an bolıp, ol jerde tasko’mir jaqsı, suyıq qazan jag’ılg’ıları ta’biyiy gaz retinde isletiledi. Ut jag’atug’ın jerden shıqqan ku’ta’ qızg’an to’mendegi gazler menen xarakterge qarsı bag’darda peshtin’ joqarı ta’repke jiberiledi. Shlamdan aldın suw parlanadı, son’ gie topıraqlı minerallar suw ajıralıwı menen bo’leklenedi. Aralaspa pechtin’ to’mengi bo’limine kele baslag’an sayın kaltsiy korbonat bo’leklenedi poroshok halındag’ı kaltsiy oksidke aylanadı ha’m joqarı temperatura (1200-1300 S) ta’sirinde bul oksitler jasalma minerallarg’a aylanadı. Massa peshinin’ to’mengi bo’limine kelgen sayın onın’ temperaturası 1400 S qa shekem ko’teriledi ha’m ken’eyip bir-birine dana-dana massa klinker payda etedi. Klinker suwıtıw kamerasına jetkeriledi ha’m ol 2-4 ha’pte dawamında jetistiriliw maqsetinde sklatlarda saqlanadı. Son’ sharlı digirmanlarda bo’leksheler o’lshemi 0,1 mm den kishkene qolına kelemen degenshe maydalanadı. Tsement pisiriw peshlerinin’ ortasha jıyındısı bir ku’nde 1800 t, yaki 650 mın’ t jılına tuwra keledi.
Respublika ko’p tarmaqlı qurılıs materialları sanaatına iye. Tsement, asbest-tsement, gidroizolyutsiya materialları, plitalar, keramika, ha’k, gips ha’m basqada buyımlar islep shıg’arıw tarmaqlarınan ibarat. Tarmaq ka’rxanalarında ju’zden artıq atamadag’ı tiykarg’ı o’nim tu’rleri tayarlanadı.
Qurılıs materialları sanaatı tarmaqları joqarı mexanizatsiyalang’an ha’m xalıq xojalıg’ının’ qurılıs materiallarına bolg’an talabın tolıq qandıradı. Shet el investorlar qatnasıwında jan’a qospa ka’rxanalar qurılmaqta, islep turg’an ka’rxanalar jan’a zaman texnikası menen ta’miynlenip ken’eytirilmekte.