Saylanba baqlaw haqqında ulıwma túsinik Saylanba toplamnıń reprezentativligi hám onı támiynlew usılları Saylanba baqlaw qátelerin anıqlaw

Tosınanlı (kútilmegen) saylaw. Saylawdıń bul usılı keń tarqalǵan bolıp, ol shek taslaw usılıda dep ataladı, bunda toplamnıńх hár birligi ushın qatar nomerili jeton yaki bilet tayarlanadı. Soń olardan tosınanlı tártipte toplam birlikleriniń zárúr 121 bolǵan muǵdarı (birligi) saylap alınadı. Bunday sharayatta toplam birlikleriniń hár biri saylanbaǵa túsiwdiń birdey itimallıǵına iye boladı.
Meхanikalıq saylaw. Bul usılda toplam birlikleri tosınanlı belgi boyınsha muǵdar boyınsha teń gruppalarǵa bólinedi. Soń belgili qaǵıyda boyınsha, hár bir gruppadan birewden birlik ajıratıp alınadı. Meхanikalıq saylaw tek tákiraralanbaytuǵın usılda qollanıladı, sebebi hár sapar tańlanıwı kerek bolǵan birliktiń nomeri ósip baradı.
Meхanik tańlawdı ámelge asırıw ushın bas toplamnıń birlikleri qálegen bir belgisi boyınsha (máselen, alfavit, ósiwi, kemeyiwi h.t.b.) tártip penen jaylastırıladı hám nomerlenedi, keyin úlkenligi anıqlanadı. Máselen: 1,11,21,31 yaki 7,17,27,37 tártip nomerlerindegi h.t.b. Eger saylaw 5 procentli bolsa, onda hár jıgarmalanshı studen saylap alınadı, yaǵnıy interval saylawdıń muǵdarına baylanıslı boladı. Saylaw qansha az bolsa, interval sonsha úlken boladı. Interval úlkenligi (i) bolıp, bas toplam muǵdarınıń (N) tańlamalı muǵdarına (n) qatnası alınadı, yaǵnıy:
𝑖 =
Seriyalı saylaw. Bunda tekseriwge toplamnıń bólek birlikleri emes, al tosınanlı hám meхanikalıq usılda saylanǵan bir pútin gruppaları (seriyalar) alınadı. Hár bir gruppa (seriya)da jalpı baqlaw ótkeriledi hám bas toplamǵa tarqatıladı.
Kombinaciyalı saylaw. Bas toplam eki bólimge bólinip, olardan birlikler ǵárezsiz túrde hár qıylı (tosınanlı hám meхanik) usıllar menen saylap alınsa bunday saylaw kombinaciyalı saylaw delinedi.
Bas toplam úyrenilip atırǵan belgiler boyınsha birdey (tipde, turde) bolmasa joqarıdaǵı tosınanlı yamasa meхanik usıllardı qollanıp saylanbanıń reprezentativligin támiyinlew qıyın boladı. Bunday jaǵdayda bas toplam tiplerge bólinip (yaki rayonlastırılıp) keyin kútilmegen yamasa meхanik usılda birlikler saylap alınadı. Bul tómendegishe tártipde ótkiziledi:
-bas toplam birdey gruppalarǵa bólinedi.
-hár bir gruppanıń toplamdaǵı salmaǵı anıqlanadı.
-hár bir gruppadan birlikler olardıń salmaǵına qarap ǵárezsiz túrde kútilmegen yamasa meхanik usılda tańlanadı.

3.