Ернинг магнит майдони. Маълумки Ер мураккаб табиатли магнит майдонга эга. Ер магнит майдонининг кучланганлиги 0,63 эрстед булиб Ерда компасдан фойдаланиш имконини беради. Компасдан хамма сайераларларда хам фойдаланиб булмайди. Ердан узоклашган сари унинг магнит майдонининг кучланиши камайиб кетади. Магнит майдони Ерга якин жойдаги электр зарядига эга булган заррача-ларнинг харакатида катта роль уйнайди. Ернинг магнит майдонида харакатланувчан зарядланган заррачалар жойлашган фазонинг бир кисмига магнитосфера дейилади. У бир радиацион пояслардан иборат. - Ернинг магнит майдони. Маълумки Ер мураккаб табиатли магнит майдонга эга. Ер магнит майдонининг кучланганлиги 0,63 эрстед булиб Ерда компасдан фойдаланиш имконини беради. Компасдан хамма сайераларларда хам фойдаланиб булмайди. Ердан узоклашган сари унинг магнит майдонининг кучланиши камайиб кетади. Магнит майдони Ерга якин жойдаги электр зарядига эга булган заррача-ларнинг харакатида катта роль уйнайди. Ернинг магнит майдонида харакатланувчан зарядланган заррачалар жойлашган фазонинг бир кисмига магнитосфера дейилади. У бир радиацион пояслардан иборат.
- Koinotdagi osmon jismlari: - yulduzlar, sayyoralar, sayyoralarning yuldoshlari, asteroidlar, meteoritlar va tumanliklardan iboratdir Bular doimiy holatda ichki konuniy tizimga birlashganlar.
- Quyosh- yulduzlar deb ataladigan osmon jismlari katoriga kiradi. Barcha yulduzlar kabiuuzidan nur tarkatadi. Quyosh sistemasi – 9ta sayyora,ularning 51ta yŏldoshlari, minglab kichik sayyora-asteroid, millionlab kometa (grekcha- «kometos»-uzun sochli demak), meteor mahsulotlari, sayyoralar aro gazlardan iborat. Quyosh tizimi Galaktika markazidan 10000 ps., Galaktika teksligidan shimolda 25 ps.uzoqlikda joylashgan. Quyosh tizimdagi hamma jismlar massasining 99,866% ini tashkil etadi. Tizimdagi eng katta sayyora Yupiterning massasi Quyosh tizimi massasining 0,09%ga teng.
- Quyoshning diametri-1391000 km., hajmi- Yer hajmidan 1300000 marta, massasi Yer massasidan 332000 marta katta. Quyosh tizimidagi sayyoralarning astronomik harakatlari bir-birlaridan farq qiladi. (jadval)
- Quyosh tizimi, uning harakterli kattaliklari va hususiyatlari tŏgrisidagi ma’lumotlar juda qadimdan tŏplanib kelingan. Aristotel, Ptolomey, Muhammad al Horazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ulugbek, N.Kopernik, I.Kepler, G.Galiley, I.N’yuton, I.Kant, P.Laplas, O.Yu.Shmidt., V.G.Fesenkov, V.V.Ambartsumyan, A.P.Vinogradov Hoyl va boshqalar tomonidan Koinot-Olam-kosmos-Osmon jismlari, shu jumladan, Quyosh tizimining kelib chiqishi, harakatlari, hossa va hususiyatlari tŏgrisida yangidan-yangi ma’lumotlar tŏplangan.
- Quyosh tizimining eng muhim hususiyatlari quyidagilardan iborat:
- hamma sayyoralar Quyosh atrofida orbita hosil kilib aylanadilar;
- hamma sayyoralar Quyosh atrofida bir tomonga karab, ya’ni soat strelkasi harakatiga qarama-qarshi tomonga karab harakatlanadilar;
- hamma sayyoralar (Urandan boshqa) va ularning yŏldoshlaridan kŏpchiligi ham uzuklari atrofida soat strelkasi harakatiga qarama-qarshi tomonga aylanadi;
- hamma sayyoralarning orbitalari deyarli bitta tekislikda yotadi. (Merkuriyning –7, Pluton (Ekliptikaga nisbatan 17 gradusga ogishgan holos).
- Sayyoralar: ichki (Merkuriy, Venera, Yer, Mars) va tashqi (Yupiter, Saturn,uran, Neptun) sayyoralarga kiritiladi.
- Pluton sayyorasining orbitasini Quyosh tizimining chegarasi deyilsa, Quyosh tizimining diametri – 12 mlrd. km.ga teng.
- Kuyoshga yaqin turgan Merkuriy sayyorasi Yerga nisbatan 7 marta kuchli, Pluton esa 890-2450 marta kuchsiz yoritiladi.
- Bizning Yer Koinotning bir zarrasi, Quyosh tizimidagi sayyoradir. Koinot juda murakkab tuzilishga ega.uning asosiy qismi yulduzlarning fazoviy tizimidan iboratdir. Hozirgi vaqtda Yerda turib zamonaviy astronomik asboblar orkali (teleskop va fotografiya; astrograf, fotoelektrik fotomer, radiolakatsiya, spektral analiz va boshqalar) Quyoshdan Yergacha bulgan masofaga (150000000km) nisbatan 3 ming milliard martauzoklikdagi koinotning ma’lum kismini kura olamiz. Koinotning «kuringuvchi» qismi asosan vodoroddan (80%) va geliydan (18%), qolgani qisman boshqa elementlardan tuzilgan.
- Koinotning asosiy massasi (98%) yulduzlarda tuplangan bŏlib,ular ionlashgan issiq gaz-plazmadan iboratdir. Kupchilik yulduzlar yuldoshli (planeta) tizimdan iborat bŏlib, biroq, yuldoshlarning massasi Koinot materiyasiumumiy massasining faqatgina 0,1% ni tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
