Семантик-функционал хусусиятлари
Download 1.09 Mb. Pdf ko'rish
|
Юнусова
|
тобелигига кўра фарқланади, яъни кўмакчи феъл мустақил феъл ўрнида кела
олмайди. Бу мустақил феълнинг гапдаги асосий функцияси кесим вазифасида келиши билан изоҳланади. Кўмакчи феъл эса алоҳида ўзи кесим функциясини бажара олмайди. Масалан: 나 혼자 집으로 와 버렸어 . Мен бир ўзим уйга кела қолдим. Келтирилган мисолда 와 버렸어 «кела қолдим» бирикмасида 버리다 [beorida] кўмакчи феъл вазифасини бажаради ва етакчи феъл ифодалаган ҳаракатнинг тугалланганлиги маъносини билдиради. Аммо 버리다 [beorida] кўмакчи феълининг етакчи феъл сифатида 나 혼자 집으로 버렸어 * 20 . Мен бир ўзим уй томон ташладим каби қўлланилиши нотўғри 21 . Кўмакчи феълларни ажратишнинг айнан шу мезони уларнинг етакчи феълга тобелигини, кўмакчи феълли бирикманинг ўзига хос ички структурага эга бўлиб, яхлит бўлинмас қўшилмани ташкил қилишини кўрсатади. 2) Кўмакчи феъллар ўриндош шакллар билан муносабатига кўра фарқланади, хусусан етакчи феъл 그러하다 [keureohada] феъли билан ўрин алмашади. Масалан: 윤희네 집으로 전화를 걸어 볼까 ? Юнхига қўнғироқ қилиб кўрайми? Ушбу сўроқ гапда кўмакчи феълли бирикма 전화를 걸어 볼까 «қўнғироқ қилиб кўрайми» бўлиб, саволга қуйидагича муносабат билдирилади: 나도 전화를 걸어 볼까 ? Мен ҳам қўнғироқ қилиб кўрайми? Аммо саволдаги 걸다 [keolda] етакчи феъли такрор қўлланмаслиги учун 그러하다 [keureohada] ўриндош феъли қўлланиши ҳам мумкин. 나도 그래 볼까 ? Мен ҳам шундай қилиб кўрайми? 18 이회승. 국어 사전. 서울: 민증서림, 2002. – P. 1738; Ван Тонг, Ким Хак Су. Русско-корейский словарь. Университет Корѐ. – Сеул: Чжурю, 1987. - С.185. 19 От кесимда гапнинг кесими от, сифат, сон, равиш, ҳаракат номи ва тақлид сўз билан ифодаланади. 20 (*) белгиси остида корейс тили грамматик меъѐрларига тўғри келмаган мисоллар келтирилган. 21 손세모돌. 국어 보조용언 연구. 서울: 한국문화사, 1996. - P. 42. 12 Гап мазмунан ўзгармаган. Аммо 나도 전화를 걸어 그럴까 ? тарзида кўмакчи феълнинг ўрнига 그러하다 [keureohada] ўриндош феъл шакли қўлланилса, гап нотўғри тузилган бўлади: «Мен ҳам қўнғироқ қилиб шундай қилайми?» каби. Охирги жавоб вариантидан кўринадики, кўмакчи феъл ўриндош шакл билан ўрин алмашмайди. Кўмакчи феълларнинг бу хусусияти Ким Ги Хѐк ва Ан Мѐнг Чхолларнинг тадқиқотларида батафсил ѐритилган 22 . 3) Кўмакчи феълларнинг етакчи феълдан кейин кетма-кет қўлланиши. Корейс тилида етакчи феълга кетма-кет бир нечта кўмакчи феъл бирикади. Бунда энг кўп тўртта кўмакчи феъл кела олади 23 . Масалан: 나도 너의 그 말을 믿어 봐 줘 버리고 싶다 . Мен ҳам сенинг бу гапингга ишонишни хоҳлардим. Юқоридаги мисолда 믿다 [mitta] «ишонмоқ» етакчи феъл бўлиб, ундан кейин тўртта 보다 [poda], 주다 [chuda], 버리다 [beorida], 싶다 [sipda] кўмакчи феъллари бирикиб келган. 4) Кўмакчи феълли бирикмаларда ўхшаш шаклдаги етакчи феъл билан бирга қўлланиши. Сонсе Модол кўмакчи феълнинг такрор қўлланилиш ҳолатлари учраши, аммо бу одатий ҳисобланмаслиги, бу хусусият 가다 [gada], 버리다 [beorida], 보다 [poda], 두다 [duda] кўмакчи феълларига кўпроқ хос бўлиб, оғзаки нутқда учрашини алоҳида таъкидлайди. Масалан: 이제 거의 다 가 간다 . Ҳозир деярли жўнаб кетмоқда (айнан: 가 간다 «бориб боряпти»). 5) Кўмакчи феълларнинг аспект ва модаллик маъноларига эга бўлиши ( 상 의 및 양태 의미 ). Кўмакчи феълларнинг бундай грамматик маънолари уларнинг гапда етакчи феъл билан бирга қўлланиб, уларга қўшимча грамматик маъно юклашига асос бўлади. 상 [sang] аспект феълларига хос грамматик категория бўлиб, феълнинг тугалланган ѐки тугалланмаганлигини кўрсатади. Масалан: 칼례는 고향에 갔다 24 . Калле ватанига кетди. Келтирилган гап 칼례는 고향에 갔다 ўтган замонда ифодаланиб, ҳаракат натижавийлигини кўрсатади. 칼례는 고향에 가고 있었다 . Калле ватанига кетаѐтган эди. Бу гапда эса вазиятнинг бир қисми, яъни ҳаракатнинг давом этаѐтган қисми ҳамда вазият якуний нуқтага қараб кетаѐтганлиги ҳисобга олинса, нейтрал ҳолат маълум бўлади. Кўмакчи феъллар аспект маъноларидан ташқари модал маъноларга – 양태 의미 [yangtae uimi] 25 ҳам эга бўлиб, улар сўзловчининг мулоқот объектига 22 Қар.: 서정수. 국어 문법. 서울: 한양대학교 출판원, 1996. 23 Қар.: 서정수. 국어 문법. 서울: 한양대학교 출판원, 1996. - P. 600-601. 24 박양규. 할머니. 서울: 비룡소, 1999. - Р. 45. 13 муносабатини кўрсатади. Одатда, нутқ жараѐнида сўзловчи тингловчига фақат маълумотнинг ўзини эмас, балки ўзининг мазкур маълумотга шахсий муносабатини ҳам етказади. Бунга 대다 [daeda] кўмакчи феълининг семантик- функционал белгилари мисол бўлади. 대다 [daeda] кўмакчи феъли иш-ҳаракатнинг «такрорланиши» ва «кучайиши» маъноларини билдириб келади. Масалан: 그녀는 떨고 있었고 발작적으로 재채기를 두 번 해 댔다 26 . У қалтираѐтган эди, тутқаноғи тутиб, икки маротаба аксириб юборди. Мисолда етакчи феъл 재채기를 하다 [jaechaegileul hada] «аксирмоқ» ифодалаѐтган ҳаракатнинг такроран содир бўлиши ҳамда унга нисбатан сўзловчининг психологик муносабатини ҳам ифодалаб келмоқда. Диссертация ишида белгиланган мезонлар асосида корейс тилидаги кўмакчи феъллар жамланди ва уларнинг семантик-функционал хусусиятлари ўрганилди. Тадқиқот материаллари таҳлили натижаси сифатида замонавий корейс тилидаги кўмакчи феъллар қуйидаги тўққизта маъно гуруҳига ажратилди: 1. Иш-ҳаракат ва ҳолатнинг давом этиши ва узвийлиги маъносини ифодаловчи 가다 [gada], 오다 [oda] ва 있다 [ itta] кўмакчи феълининг - 고 있다 [-go itta] шакли. 2. Ҳолат турғунлиги семасини англатувчи 있다 [itta] кўмакчи феълининг - 아/어/여 있다 [-a/o/yo itta] шакли. 3. Ҳаракат бутунлай тугалланганлиги маъносини ифодаловчи 버리다 [beorida], 내다 [naeda], 나다 [nada] кўмакчи феъллари. 4. Етакчи феъл натижасининг сақланганлиги маъносини кўрсатувчи 두다 [duda] ва 놓다 [nohda] кўмакчи феъллари. 5. Ҳаракат такрорланиши ва кучайиши маъносини ифодаловчи 대다 [daeda] кўмакчи феъли. 6. Бирор бир шахсга қаратилган ѐки бирор шахс учун амалга оширилган ҳаракатни кўрсатувчи 주다 [chuda] кўмакчи феъли ва унинг 주시다 [jusida], 드리다 [deulida] ҳурмат шакллари 27 . 7. Ҳаракатни синаш ва текшириш маъноларини ифодаловчи 보다 [poda] кўмакчи феъли. 8. Шахсий хоҳиш-истак маъносини ифодаловчи -고 싶다/싶어하다 [-go sipda/sipohada] кўмакчи феъли. 25 이회승. 국어 사전. 서울: 민증서림, 2002. - 2855 р.; 한글학회. 우리말 큰사전. 서울: 어문각, 1992. – 982 p.; 국립국어대사전. 표준국어대사전. 서울: 두산동아, 1999. - 1209 p. 26 윤대녕. 누가 걸어 간다. 서울: 문학동네, 2004. – P. 54. 27 Ким Н.Д. Типы предложений по коммуникативной целеустановке в современном корейском языке. Автореф. дисс..докт.филол.н. – Ташкент: ТашГИВ, 2018. – С. 47-48. 14 9. Ҳолат ўзгариши маъносини англатувчи 지다 [chida] кўмакчи феъли. Кўмакчи феълларнинг семантик-функционал хусусиятлари ва белгиланган мезонлар ҳаракат жараѐни ва ҳолатни кўрсатувчи кўмакчи феълларнинг семантик-функционал хусусиятларини ўрганишга асос бўлди. Тадқиқотнинг иккинчи боби «Ҳаракат жараѐни ва ҳолатни кўрсатувчи Download 1.09 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|