Seminar mashg’ulotlari bo’yicha o’quv materiallari Mustaqil ta’lim mashg’ulotlari Glossariy Ilova

3-bosqich.
Psixologiyani mustaqil fan sifatida tarkib topishi. Ochiq tanazzul.
Psixologiyani mustaqil fan sifatida shakllanishiga albatta shartli reflekslar haqidagi ta’limotlar va psixik kasalliklarni davolash usullari va fiziologik holatlari asos bo‘ldi. Psixikadagi eksperimentlarni o‘tkazilishi albatta mustaqil fan sifatida shakllanishiga asos yaratildi. Turli xil yo‘nalishdagi maktablarning paydo bo‘lishi (bixeviorizm, psixoanaliz, psixodinamik maktab, geshtalt psixologiya)²


Psixoanaliz (Z.Freyd). Bu ta’limot bo‘yicha insonning ongi ongsiz holatlar va jarayonlarga bevosita bog‘liqlik mavjudddir. Bu ta’limotning tushunchasiga ko‘ra inson xatti-harakatini asosida anglanilmagan mayllar yotishini kuzatishimiz mumkin. Psixikada uchta holatga bo‘linadi: ongsizlik, ong osti va ongli. Insonning motivatsion holatini aks ettiruvchi jarayonlar ongsiz jarayonlarni anglash xisoblanadi, Freyd ta’limotida jinsiy qoniqish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.
Freydning nazaryasiga ko'ra shaxsiyatning eng kuchli xudbinligi ichki g'oyalarni ifodalaydi va mulohaza me'zonlari va kelajak istaklari bilan taminlaydi.³
Bixeviorizm (D.Uotson). Psixologiya – inson va hayvonlarning xatti-harakatlari haqidagi fan sifatida talqin etilgan. D. Uotsonning fitkriga ko‘ra psixologiya psixologiya ongni o‘rganishga ehtiyoji yo‘qligini ta’kidlab o‘tgan, u hamma e’tiborni faqat kuzatish holatiga qaratilishini taklif qilgan. Aynan bixeviorizm namoyondalari stimul S (qo‘zg‘atuvchi, tashqi muhitning ta’siri), reaksiya (R barcha ob’ektiv kuzatuvchilari organizmning reaksiyasi) tamoyilini qo‘llashni taklif qilganlar. Bixevioristlarning fikricha psixologiyaning vazifasi stimul va reaksiya o‘rtasidagi qonuniyatlarni aniqlashdan itundir boratdir, maqsad esa sub’ektning u yoki bu holatda qanday tutishi nazarda tutiladi.
Gumanistik psixologiya ularning talqinida psixologiya fani tabiiy fanlarning namunasi asosida shakllanishi tanqid ostiga olganlar, inson tadqiqot ob’ekti bo‘lishi kerakligi haqidagi tasavvurlarni shakllantirganlar, bunda insonning tabiati emas, balki xatti harakat usuli tahlil qilinishi kerak degan g‘oyalarni ilgari surganlar.
1963 yilda Gumanistik assotsiatsiativ psixologiyaning prezidenti Dj.Byujental psixologiya yo‘nalishining asosiy 5 g‘oyasini ilgari surdi.

1. 
   Inson bir butun mavjudot bo‘lib, hammadan ustundir (boshqacha aytganda uning ba’zi bir funksiyalari tahlil qilinmasdan, umumiy holati tahlil qilinishi kerak)
   
2. 
   Inson o‘zini anglaydi (u o‘zini ongini shakllantirmasligi va psixologiyasini tushunmasligi mumkin).
   
3. 
   Insonning tanlov imkoniyati mavjud (inson passiv kuzatuvchi emas, u shaxsiy tajribalariga tayangan holda o‘z tajribasini yaratadi).
   
4. 
   Inson intensialdir (inson kelajakka umid qiladi, uning maqsadlari mavjud, qadriyatlari va g‘oyalari mavjuddir)
   

Gumanistik psixologiyaning asosida birqator yo‘nalishlar tarkib topadi: psixoterapiya va gumanistik pedagogika.