Seminar mashg’ulotlari bo’yicha o’quv materiallari Mustaqil ta’lim mashg’ulotlari Glossariy Ilova

Diqqatning vujudga kelishi
(1-vaziyat)
Inson ongining muayyan ob’ektga yo‘naltirilishi va to‘planishi diqqat deyiladi. Diqqat ongning bir nuqtaga to‘planishi ong doirasining torayishidan iboratdir. Ana shunday torayish va tormozlanish tufayli ong doirasi juda ham yorqinlashadi. Ongning eng mujassamlashgan va eng yorqin nuqtasi diqqatning fokusi (ya’ni markazi) deb ataladi. Ana shu fokusga tushgan barcha narsalar (idrok qilinayotgan predmetlar, tasavvurlar, fikrlar) juda to‘la, yorqin hamda juda aniq aks ettiriladi.
Biz o‘z faoliyatimiz jarayonida idrok va tasavvur qiladigan har bir narsa, har bir hodisa, o‘zimizning qilgan ishlarimiz, o‘y va fikrlarimiz diqqatning ob’ekti bo‘la oladi.
Diqqatning fiziologik asosini bosh miya po‘sti qismidagi «optimal qo‘zg‘alish nuqtasi» tashkil qiladi. Bu nuqtani A.P.Pavlov “Bu nima”-orientir refleksi deb, Uxtomskiy “Dominanta prinsipi” deb ko‘rsatadi.
Sub’ektning ehtiyojlariga, uning faoliyati maqsadlari va vazifalariga mos keladigan ob’ektlarning ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz tanlash diqqatning yo‘naltirilganligi deyiladi.


Diqqat va boshqa jarayonlar
(2-vaziyat)
Diqqat – idrok, xotira, xayol, tafakkur va nutq singari alohida psi­xik protsess emas. Diqqat hamma psixik jarayonlarda ko‘rinadi. Biz «shunchaki» diqqatli bo‘la olmaymiz, balki biz diqqat bilan idrok qilamiz (qaraymiz, eshitamiz), diqqat bilan esda olib qolamiz, o‘ylaymiz, diqqat bilan muhokama yuritamiz, gaplashamiz. Diqqat aqliy jarayonlarning sifatini ta’minlaydigan ichki faollikdir. Diqqat har qanday faoliyatning zaruriy shartidir.

“Muammoli vaziyat” jadvali

Muammoli vaziyat	Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari	Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari
Inson diqqati qanday qilib ob’ektga yo‘naladi va to‘planadi?	Inson atrofidagi narsa va hodisalarni tanlab, ularga diqqatini yo‘naltiradi va to‘playdi.	K.D.Ushinskiyning aytishicha: «Diqqat ruhiy hayotimizning, shunday yagona bir eshigidirki, ongimizga kiradigan narsalarning barchasi shu eshik orqali o‘tib kiradi». Subyektning ehtiyojlariga, uning faoliyati maqsadlari va vazifalariga mos keladigan ob’ektlarning ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz tanlash diqqatning yo‘naltirilganligi deyiladi.