Ш. А. Абдуллаева

Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг таркибий қисмлари 
ШАХС 
ДАВЛАТ ВА 
ЖАМИЯТ 
УЗЛУКСИЗ 
ТАЬЛИМ 
ФАН 
ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШ 

---

7 
Натижада шахснинг ижтимоий камол топиши – унинг жамият учун 
фойдали функцияларини бажариш, ўз вазифа ва бурчларини пухта ва ижодий 
англаб, бошқалар билан тенг, мустақил муносабатларга киришуви юз беради.
Кадрлар тайёрлаш тизимида шахснинг ўрни ва роли, ҳуқуқ ва 
мажбуриятлари констутциявий мустаҳкамланиб, қонуний ҳимояга олинган ва 
тегишли ҳужжатлардда батартиб баён этилган.
«Давлат ва жамият–таълим ва кадрлар тизимининг фаолиятини 
тартибга солиш ва назорат қилишни амалга оширувчи кадрлар таёрлаш ва 
уларни қабул қилиб олишнинг кафиллари бўлиб, юқори малакали рақобат 
бардош мутахассислар таёрлаш бўйича таълим муассаларининг фаолиятини 
уйғунлаштиради». 
Давлат ва жамият қуйидагиларни, чунончи: 
- фуқароларнинг илм олиш ҳуқуқини, уларни касб танлаш малака ошириш 
имкониятларини;
- акамедик лицей ёки касб – ҳунар коллежларида ўқиб – ўрганиш йўналишни 
танлаш ҳуқуқини бериш мажбурий умумий ўрта ва ўрта махсус, касб ҳунар 
таълимоти олишни;
- давлат грантларини базасида ёки пуллик битим асосида олий ва ундан 
юқори даражаларда таълимот олиш ҳуқуқини;
- давлат таълим муассасаларининг молиявий таълимотини;
- ўқувчиларнинг ўқиш, яшаш ва дам олиш шароитларини таъмирлаш 
масалаларини ҳал этиш шароитларини таъмирлаш масалаларини ҳал этиш 
юзасидан жамоатчилик бошқарувини ривожлантириш;
- талъим жараёни ҳатнашчиларини ижтимоий қўллаб – куватлашни; 
- таълим муассасаларининг педагог ходимлари, ота оналарнинг болалар 
тарбияси, ҳаётини ҳимоя қилиш учун масъулиятларини ошириш юзасидан 
меъёрий – ҳуқуқий ҳужжатларининг амал қилиш фаоллигини кафолатлайди.
Шундай қилиб, шахс учун сифатли касб-ҳунар тайёргарлиги, ижтимоий 
рағбат ва ҳимоя, фавкулотда ҳолатларга ёрдам олиш давлат томонидан 
кафолатланади. 
«Узлуксиз таълим малакали рақобатбардош кадрлар тайёрлашнинг 
асоси бўлиб, таълимнинг барча турларини: мактабгача таълим, умумий ўрта 
таълим, ўрта махсус, касб ҳунар таълими, олий таълим, олий ўқув юртидан 
кейинги таълим, кадрлар малакасини ошириш ва уларни кайта таёрлаш, 
мактабдан ташқари таълимни, ДТСни, кадрлар таёрлаш тизим, тузилмаси ва 
унинг фаолият кўрсатиш муҳитини ўз ичига олади». 
Узлуксиз таълим тизими инсон ва жамиятнинг турли хил эҳтиёжларини 
қондириш, билимларнинг кадр – қиммати ва мавқеини кўрсатиш учун кенг 
имкониятлар яратиб бериши, шунингдек иқтисодиётларнинг ўзгарувчан 
эҳтиёжларни шароитида умумтаълимий, умум манавий, касбий ва илмий 
асосида мутахассисилар таёрлаш йўли билан фундаментал билимлар бериб 
ижтимоий ҳимоя қилиш таъмирлаши керак.
Узлуксиз таълимни ташкил этиш ва ривожлантириш принциплари 
қуйида келтирилган (2-чизма): 

---

8 
Узлуксиз таълимни ислоҳ қилиш йўналишлари сифатида таълим 
тизимининг кадрлар салоҳиятини тубдан яхшилаш, давлат ва нодавтлат 
муассасалрини ҳар хил турларини ривожлантириш мажбурий умумий 
таълимдан ўрта махсус, касб ҳунар таълимига ўтилишини таъмирлаш, 
таълимни бошқариш тизимини такомиллаштириш таълим жараёни ва 
кадрлар таёрлаш сифатига холис баҳо бериш тизимини яратиш, таълим ва 
илм фан билан бо/лиқ чет эл ҳамда ҳамкар ташкилотлар билан ҳамкорлик 
билан кенгайтириш кабилар белгиланди. (Узлуксиз таълим тизими ҳақида 
тўхтаб ўтилади).
«Фан – юқори малакали мутахассислар таёрловчи ва улардан ва 
улардан фойдаланувчи, илгор педогогик ва ахбарот технологияларини ишлаб 
чиқувчи». Фан – таълим тизини тубдан яхшилашда, таълим стандартлари 
таълим дастурлари, ўқув дарсликлар ва қўлланмалар тайёрлашда, илмий-
методик таъминотни амалда оширишда бевосита иштирок этади. +олаверса, 
фан кадрлар тайёрлашда буюртмачи сифатида илмий изланишларни бевосита 
ўқув жараёни билан мутаносиблаштиришга эришади. 
«Ишлаб чиқариш»- кадрларга бўлган эҳтиёжни, шунингдек уларнинг 
тайёргарлик сифати ва савиясига нисбатан қўйиладиган талабларни 
белгиловчи асосий буюртмачи, кадрлар тайёрлаш тизимини молия ва 
моддий-техника жиҳатидан таъминлаш жараёнининг қатнашчиси. Ишлаб 
чиқариш кадрлар тайёрлаш тизимида буюртмачи ва истеъмолчи 
функцияларини бажариб, керакли юксак даражаларда ва тегишли соҳалар 
учун кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малака ошириш жараёнида фаол 
иштирок этади. 
Ишлаб чиқаришнинг эҳтиёжлари кадрлар тайёрлашга бўлган ижтимоий 
буюртмани шакллантиради, касб-хунарга тайёрлашнинг мақсади, вазифаси 
ва мазмунини аниқлайди, малакавий талабларни илгари суради, янги 
технологиялар ва ўқитиш шаклларини танлаб олиш шартларини белгилайди. 
Ишлаб 
чиқариш 
пировард 
натижада 
кадрларнинг 
сифати 
ва 
рақобатбардошлигига баҳо беради. 
Узлуксиз таълимни ташкил этиш ва 
ривожланиш принциплари 
Таълимни
нг
устуворли
ги 
Таълимнинг
демократ-
лашуви 
Таълимнинг
инсонпарвар-
лашуви 
Таълимнинг
ижтимойлашуви 
Таълимнинг
миллий 
йыналтирилганл
иги 
Таълим ва
тарбиянинг узвий
бо\ли=лиги 
И=тидорли 
талабаларга 
шарт-шароитлар 
яратиш 

---

9 
Давлат ва жамият узлуксиз таълим ва кадрлар тайёрлаш тизими барча 
учун очиқ бўлишини ва ҳаёт ўзгаришларига мослашувчанлигини 
таъминлайди. Кадрлар тайёрлаш соҳасида жаҳон илғор тажрибасини ҳисобга 
олиш узлуксиз таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимининг барча жиҳатларига 
даҳлдор бўлиб, унинг ривожланиши омилларидан биридир.