Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Самарали рағбатлантириш 
Самарали 
бўлмаган 
рағбатлантириш 
1. 
Мунтазам 
равишда 
амалга 
оширилади. 
1. 
Вақти-вақти 
билан 
амалга 
оширилади. 
2. 
Ўқувчининг 
қандай 
хатти-
ҳаракатлари 
рағбатлантиришга 
лойиқ-лиги ўқитувчи томонидан 
тушунтириб берилади. 
2. 
Умуман амалга оширилади, ҳеч 
қандай изоҳ берилмайди. 
3. 
Ўқувчилар 
ютуқларидан 
ўқитувчининг 
шахсан 
манфаатдор 
эканлиги 
билан 
боғлиқлиги.
3. 
Рағбатлантириш 
керак 
бўлганлиги учунгина амалга 
оширилади, 
ўқитувчи 
ўқувчилар ютуқ-лари билан 
қизиқмайди. 
4. 
Ўқувчиларнинг маълум ютуққа 
эришганликлари кузатилиб бори-
лади.
4. 
Ишда ўқувчиларнинг ишти-
рокларига умумий қаралади. 
5. 
Ўқувчилар 
эришган 5. Ўқувчига 
унинг 

---

ютуқларининг 
аҳамияти 
тўғрисида 
ахборот 
бериб 
борилади. 
натижаларигина 
айтилади, 
унинг 
аҳамияти 
тўғрисида 
гапирилмайди. 
6. 
Ўқувчиларда юқори натижаларга 
эришиш учун ўз ишларини 
ташкил этишга ўргатиш. 
6. 
Ўқувчиларга ўз натижаларини 
бошқаларники 
билан 
таққослашга 
йўналтириш, 
уларни рақобатлашга ундаш.
7. 
Ўқувчиларнинг 
аввалги 
ва 
ҳозирги 
ютуқларини 
солиштириш.
7. 
Бир ўқувчининг ютуқларини 
бошқа ўқувчи ютуқлари билан 
солиштириш. 
8. 
Ўқувчининг сарф қилган кучи 
ютуқларга мос келади. 
8. 
Ўқувчининг сарф қилган кучи 
ютуқларга мос келмайди. 
9. 
Ўқувчи 
эришган 
натижалари 
билан уни сарфлайдиган кучини 
солиштириш, 
хоҳиши 
бўлса, 
ўқувчи келгусида ҳам ютуқларга 
эришиши мумкинлигини кўрса-
тиш. 
9. 
Ўқувчи эришган этуқларини 
унинг қобилияти билан боғлаш 
ѐки бу натижага фақат омад 
туфайлигина 
эришганлигини 
кўрсатиш. 
10. Ўқувчининг 
мотивациясига 
таъсир этиш, ички стимулларига 
суяниш 
қизиқиш, 
ўз-ўзини 
ривожлантириш мақсади, ўқиш-
дан қониқиш ва бошқалар. 
10. 
Ташқи стимулларга суяниш: 
мақтов, 
мусобақада 
фақат 
ғалабани мўлжаллаш, мукофат 
олиш ва бошқалар. 
11. Ўқувчи эътиборини унинг ютуқ-
ларига қаратиб, бу унинг қоби- 
лияти ва имконияти туфайли юза-
га келганини кўрсатиш.
11. Ўқувчининг эътиборини унинг 
ўқишдаги ютуқларига қаратиб, 
бу ўқитувчининг ѐки бошқа 
бирор 
инсоннинг 
саъй 
– 
ҳаракати эканлигини таъкид-
лаш.
12. Аввалги 
вазифалар 
бажариб 
бўлинганидан сўнг, ўқувчида ян-
ги вазифаларни бажаришга қизи-
қиш уйғотиш. 
12. Ўқувчи аввалги вазифаларни 
бажармасдан туриб, яна янги 
вазифаларни юклаш, бу ўқувчи 
эътиборини чалғишига олиб 
келади. 
Ўқитувчи ўқувчиларнинг кўпгина саъй-ҳаракатларига, агар уларнинг 
яхши ишлари учун рағбатлантириб, улар қилган хатоларига қаттиқ эътибор 
қаратмаса ва бунинг учун жазоламаса, ижобий таъсир ўтказиши мумкин. 
Хулоса килиб, шуни айтиш жоизки, ўқитувчининг барча ижобий, 
умуминсоний ахлок меъѐрларига мос келувчи ҳислатлари катта аҳамиятга 
эга. Агар биз қуйидаги ҳислатларини олиб карайдиган бўлсак, буларнинг 
барчаси ҳам ўта муҳим омиллардир. Жумладан, ўқитувчининг ташки 
қиѐфаси унинг обрўси шаклланишига таъсир этади. Ўқитувчининг 

---

озодалиги, ихчамлиги, унинг поқизалиги, саранжом- саришталиги, ўзини 
чиройли тутиши қадди-қомати ва юриш-туришлари ўқувчиларда жуда яхши 
таассурот колдиради.