Ш. Д. Эргашходжаева, А. Н. Самадов

 
5.15-расм.Фирманинг стратегик миссиясини ишлаб чиқишда 
ҳисобга олинадиган омиллар 
Стратегик миссиянинг баёнида гап энг асосий ҳужжат ҳақида бормоқда. 
Бу ҳужжатда фирма ўз фаолият соҳасини, ўз асосий бозорини, ўзининг 
иқтисодий ва ноиқтисодий кўрсаткичларга нисбатан тамойилларини 
белгилайди ва ўзининг қадриятлар тизимини эълон қилади. Бу ҳужжат фирма 
фаолиятининг ҳам ички, ҳам ташқи томонлари учун тенг даражада муҳимдир. 
- фирманинг ўзида ушбу ҳужжат ходимларга фирманинг мақсадларини 
тушунишга ва фирма маданиятини мустаҳкамловчи ягона позицияни ишлаб 
чиқишга ёрдам беради. 
- ташқи соҳада у фирманинг яхлит қиёфасини яратишга имкон беради 
ҳамда фирманинг жамиятда қандай иқтисодий ва ижтимоий роль ўйнашга 
интилаётганлигини ва ўзининг мижозлар, сотувчилар, хизматчилар, 
акционерлар ва умуман жамият томонидан қандай кутиб олинишини 
истаётганлигини изоҳлайди. 
Фирма миссиясининг таърифи қуйидаги тўртта мажбурий элементни ўз 
ичига олиши шарт: 
1. Фирма тарихи; 
2. Фаолият соҳасини аниқлаш; 
3. Мақсад ва чекланишлари; 
4. Асосий стратегик вариантлари.Стратегик мақсадларни ифодалашда 
аввалги бобларда айтиб ўтилган асосий стратегияларни (харажатларни тежаш 
ҳисобига устунликка эришиш, дифференциация ёки концентрация) хамда 
рақобатли устунликнинг танланган вариантини ҳам эътиборга олиш лозим. 
Режалаштиришнинг бу босқичида гап фақат ҳар бир бизнес бирлиги учун 
ишлаб 
чиқарилган 
ҳаракат 
дастурларида 
миқдорий 
атамаларга 
айлантириладиган умумий йўналиш ҳақида бормайди. 
Ташқи омиллар таҳлилида муҳитни жалб этувчанлиги муҳим ўрин 
эгаллайди. Бозор имкониятлари таҳлили вазифасини амалга ошириш учун 
товарларнинг ҳаётий циклини ўрнатиш ва булар асосида бозор сиғимига 
миқдорий баҳо бериш керак. 
Сотишнинг тузилиш таҳлили эса истеъмол товарлари бозори учун 
муҳим босқич ҳисобланади. 
Рақобатчилар тузилиши таҳлил қилиниб, фирма ўзининг ўсиш 
мақсадига ва рентабеллигига эришиш лозим бўлган соҳада таҳлил олиб 

---

175 
борилади. 
Тўғридан-тўғри рақобатчилар бор йўқлиги, 3-5 йирик рақобатчилар 
қандай бозор улушига эга эканлиги, рақобатчилар маркаси қанчалик 
кучлилиги, янги рақобатчиларни бозорга кириш учун қандай тўсиқлар 
мавжудлиги, қандай товарлар ўринбосар товарлар ҳисобланади, каби саволлар 
рақобатчилар тузилишининг таҳлилига ёрдам беради. 
Иқтисодий - ижтимоий ва сиёсий муҳитлар таҳлилида бозор ривожини 
таъсир этувчи макроиқтисодий омиллар: демографик, иқтисодий, технологик, 
сиёсий, ҳуқуқий, ижтимоий, мадани ва экологик омиллар ҳисобга олинади. 
Стратегик режалаштириш жараёнида рақобатдошлик таҳлили, 
фирманинг кучли ва кучсиз томонлари, фирма учун бозор мавқеи таҳлили, 
обрўли рақобатчилар таҳлили, сотиш тизимига ёриб кириш таҳлили, 
шунингдек коммуникация дастури таҳлил қилинади. 
Кўплаб фирмалар мақсадлари икки гуруҳга бирлашиши мумкин: 
ташқи иқтисодий характердаги мақсадлар раҳбарларнинг шахсий 
қизиқишлари билан боғлиқ; 
маркетинг мақсадлари сотиш даражаси, фойда ёки харидорга 
нисбатан топширилган бўлиши мумкин. 
Сотиш даражаси бўйича мақсадлар: сотиш тушуми, физик кўринишдаги 
сотиш, бозор улуши бўйича белгиланади. 
Маркетингнинг танлаган мақсадлари: 
аниқ ва тушунарли; 
коммуникацияни енгиллаштириш учун ёзма шаклда кўрсатилган; 
вақт ва ҳудудлари бўйича аниқланган; 
сонли кўринишда ифодаланган; 
фирманинг кенг мақсадлари билан келишилган 
мотивацияни ташкил этиш учун реал бўлиши лозим. 
Мақсадни танлаш - бу бир иш, унга қандай эришишни билиш умуман 
бошқадир. Унга турли усуллар билан эришиш мумкин: сотиш хажмини 10% 
га ошириш орқали ўртача нарх ошириш, глобал талабни нархни пасайтириш 
орқали кенгайтириш ёки интенсив реклама йўли билан нархни ўзгартирмай 
бозор улушини ўстириш ва сотишни рағбатлантириш чора-тадбирларини таъ 
минлаши мумкин. 
Агар мақсад ёриб кириш стратегиясини ишлатишини талаб қилса, унда 
фирма қуйидаги стратегик вариантларни кўриши мумкин: 
сотишни рағбатлантириш бўйича чора-тадбирларни қўллаб, товардан 
фойдаланмайдиганларга таъсир этиш; 
доимий мижозларга эга бўлиш учун устамаларни камайтириш 
мумкин; 

---

176 
йирик қадоқланган товарларни таклиф этиб бир марталик товар 
истеъмолини ўстириш мумкин. 
Агар фирма мақсади товарни ишлаб чиқаришни кенгайтириш 
стратегиясига мос келса, унда кейинги стратегик йўллар бўлиши мумкин: 
сегментлар учун янги товарларни яратиш; 
жами бозорларни қамраб олиш учун маркалар сонини узлуксиз 
ўстириш; 
қўшимча товарлар ишлаб чиқариш имкониятларини эгаллаш ва ҳ.к. 
Агар фирма мақсади бозорни стратегик ривожланишини амалга ошира 
бориб сотиш хажмини ўстиришга йўналтирилган бўлса, қуйидаги стратегик 
йўлларни кўриб ўтиш мумкин: сотиш жойларини кенгайтириш, потенциал 
мижозлар сонини ўстириб сотиш интенсивлигини ошириш. 
Стратегияни баён қилиш - бу умумлаштирувчи хужжат бўлиб, қўйилган 
мақсадга эриши усулларини аниқлаш лозимдир. Бу фақат маркетинг соҳасида 
ҳаракатга мўлжалланмай, балки ишлаб чиқариш, техникавий ишланмалар ва 
молиявий хизматга ҳам мўлжалланади. Ушбу ҳужжат режалаштириш 
жараёнининг бошқа босқичларида ҳам асос бўлиб хизмат қилади. Стратегия 
баёни қуйидаги элементларини ўз ичига олиши лозим: 
бир ёки бир неча мақсадли сегментларни аниқлаш; 
товар ишлаб чиқарувчи талаблар; 
сотиш каналлари; 
нархлар ва сотиш шароити; 
савдо ходимлари, унинг вазифалари ва уни ташкил этиш; 
реклама ва сотишни рағбатлантириш; 
сотишдан кейинги хизмат кўрсатиш, кафолат, хизматлар 
бозорни тадқиқ қилиш. 
Бу ҳужжат уч-тўрт варақдан иборат бўлиб, фирма раҳбариятига тавсия 
этиш учун кўрсатилади. 
Режалаштиришнинг жуда аниқ олиб боришда ҳам фирманинг ташқи 
муҳитида кутилмаган муаммолар туғилади. Булар Ансоффнинг фикрича 
“стратегик сюрпризлар” дейилади. Инқироз қуйидаги 4 элементлар билан 
тавсифланади: 
воқеа тўсатдан туғилади; 
у шундай муаммони қўядики, фирма тажрибасида авваллари бунақа 
бўлмаган; 
тезда реакцияга мослаша олмаслик молиявий йўқотишларга ёки қўйиб 
юборилган имкониятларга олиб келади; 
шошилинч реакциялар зарур бўлади. 
Стратегик маркетинг режаси - бу молиявий режа бўлиб, балки молиявий 

---

177 
оқимларни белгилаш (кўрсатиш) ва манбалари ҳақидаги маълумотларга эга 
бўлиб, амалда у фирмани иқтисодий фаоллигини аниқлайди ва бевосита барча 
қолган функцияларига таъсир кўрсатади.