Ш. И. Раззоќов, М. Д. Юнусова turbo pascal алгоритмик тилида дастурлаш касб-ћунар коллеж талабалари учун ўќув ќўлланма


Download 1.74 Mb.
bet30/96
Sana30.04.2023
Hajmi1.74 Mb.
#1413831
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   96
Bog'liq
Turbo Pascal назария

Program My_First_Program; const Text = Мен Паскалда дастур тузаман; begin WriteLn (Text); end.
Дастурлашнинг бошќа баъзи бир тилларидан фарќ ќилиб, Турбо Паскалда бўш хона («пробел») тилнинг алоћида конструкцияларини ажратувчи сифатида ишлатилади, шунинг учун ќуйидаги дастур хато бўлиб ћисобланади:
ProgramMy_First_Program; constText=Мен Паскалда дастур тузаман; beginwriteln(Text); end.
Турбо Паскалда ћарфлар баландликлари (бош ва кичик), агар улар матн ўзгармаслари билан боѓлиќ бўлмаса, эътиборга олинмайди. Дастур боши, масалан, ќуйидаги кўринишга эга бўлиши мумкин:
program my_first_program;
Энди ћар бир сатрлар маъносига тўхталамиз. Биринчи
Program My_First_Program;
сатри Program сўзи билан бошланади ва дастур исмини эълон ќилувчи мазмунга эга бўлади. Program сўзи Турбо Паскалда резервланган, яъни у дастур исмини эълон ќилишдан бошќа маќсадларда ишлатилиши мумкин эмас. Турбо Паскалда кўплаб резервланган сўзлар тўплами (II боб) бор. Уларнинг ћеч бирини дастурчи бирор бир объектнинг (ўзгарувчи, ўзгармас ва ћ.к.) идентификатори (исми) сифатида фойдаланиши мумкин эмас. Турбо Паскал мућити мућаррири одатда резерв сўзларни дастурда ранги билан ажратиб кўрсатади. Дастур исми бошќа ишлатилмаганлиги учун уни эълон ќилишни талаб ќилиш ортиќча, шунинг учун бу сатрнинг тушириб ќолдирилиши дастур бажарилишига ћеч ќандай таъсир этмайди. Кўрилаётган дастурнинг My_First_Program исмининг инглизча таржимаси «Менинг Биринчи Дастурим» дегани. Исм бир бутун сўз (бўш хоналарсиз) дан иборат бўлиши керак. Шунинг учун бўш хоналар ўрнида – идентификаторларда остига чизиш белгисини ишлатиш мумкин.
Биринчи сатр нуќтали вергул (;) ажратувчи билан тугайди. Турбо Паскал тилида бу ажратувчи оператор ёки баён этишнинг охирини англатади. Бу ажратувчининг ишлатилиши битта сатрда бир нечта операторларни жойлаштиришга имкон беради.
Иккинчи сатр ягона const резерв сўзидан иборат. У бундан кейин ўз ќийматини ўзгартирмайдиган бир ёки бир нечта ўзгармасларнинг баёни келишини билдиради. Дастурлашнинг бошќа кўплаб тилларидан фарќ ќилиб, ўзгармас ўз исмига эга бўлиши мумкин. Масалан, =3.14159265. Дастур ишлаётганда ўзгармаснинг pi исми компилятор томонидан унинг ќийматига алмаштирилади.
Турбо Паскалда ўзгармасни эълон ќилиш – унинг исми ва ќийматини кўрсатишни билдиради. Учинчи сатр бундай кўрсатмага эга:
Text = Мен Паскалда дастур тузаман
Бу сатр Text исмли ўзгармас «Мен Паскалда дастур тузаман» белгилар сатридан иборат ќийматни ўзлаштиришини билдиради.
Турбо Паскалда ћар хил турдаги - бутун ёки ћаќиќий сонлар, символли, белгилар сатри, массивлар ва ћ.к. ўзгармаслар ишлатилиши мумкин. Сатрни ўз ичига олган икки апостроф Text - белгилар сатри туридаги ўзгармас эканлигини билдираяпти. Апострофларнинг ўзлари бу сатрга тегишли бўлмайдилар, компиляторга улар ўз ичидаги символларни бир бутун-матнли ўзгармас, деб ќараш кераклигини кўрсатадилар. Агар апострофни ћам матнли ўзгармасга киритиш керак бўлса, уни икки марта кетма-кет ёзиш етарли.
Дастлабки уч ќатор дастур ишлашида ќандайдир аниќ фаолият билан боѓланган эмас. Улар компиляторга дастурнинг ўзи ва унда ишлатиладиган объектлар тўѓрисида ахборот беришади. Дастурнинг бу ќисми баён этиш бўлими дейилади. Тўртинчи сатрдаги begin резерв сўзи компиляторга дастурнинг бошќа, яъни операторлар бўлими бошланганлиги тўѓрисидаги ахборотни беради. Бизнинг мисолда бу бўлим:
WriteLn (Text)
У ахборотни компьютер экранига чиќаради.
Дастурнинг ћамма ишини end резерв сўзи якунлайди, end сўзидан кейинги нуќта компиляторга дастур матнининг тугаганини билдиради, end сўзидан кейин ихтиёрий матнни жойлаштириш мумкин, у компилятор томонидан ишлаб чиќилмайди.
Умуман Паскалда ва, хусусан, Турбо Паскалда, киритиш-чиќаришнинг махсус операторлари йўќ. Турбо Паскал тилида ёзилган дастурларда ташќи дунё билан ахборот алмаштириш учун, махсус стандарт процедуралар ишлатилади. Шундай ќилиб,
WriteLn (Text);
оператори ўз моћиятига кўра маълумотларни чиќариш процедурасига мурожаат оператори бўлиб ћисобланади (WRITE LINE – сатрни ёзиш демак).
Процедура тушунчаси Турбо Паскалда марказий тушунчалардан (VIII боб) биридир. Процедура операторларининг ќандайдир бир кетма-кетлиги бўлиб, унга исми билан мурожаат ќилинади.
WriteLn процедураси Турбо Паскалнинг стандарт ёки ўрнатилган процедураларига киради. Стандарт процедурани олдиндан баён этишга зарурият йўќ, у процедурага эга бўлган ихтиёрий дастур учун ишлайди. Чиќариш оператори ва чиќариш процедурасига мурожаат ўртасидаги фарќ шундан иборатки, чиќариш процедурасининг исми Турбо Паскалдаги бошќа процедуралар исми каби резерв сўз эмас, демак, фойдалануви WriteLn исмли ўзининг хусусий процедурасини ёзиши мумкин.
WriteLn процедурасида ихтиёрий сондаги параметрларни ишлатиш мумкин. Параметрлар процедурага, дарров унинг исмидан кейин, айлана ќавслар ичида ёзилган рўйхат кўринишида узатилади. Бизнинг мисолда процедурага ягона параметр – text ўзгармаси узатилади. WriteLn процедурасига мурожаатда биринчи параметр сифатида ахборотни ќабул ќилувчининг (чиќариш йўналтирилган ќурилма ёки дискли файл) адреси кўрсатилиши мумкин. Шундай йўл билан дастурчи маълумотларни чиќариш адресини осон ўзгартиради. Агар, бизнинг мисолимиздаги каби, чиќариш адреси кўрсатилмаган бўлса, чиќариш экранга йўналтирилган бўлади.
Энди дастурни бажаришга урнаб кўрамиз. Бунинг учун матн терилгач, Ctrl-F9 клавишлари босилади. Агар матн терилаётганда хатога йўл ќўйилмаган бўлса, бир неча секунддан кейин тасвир алмашинуви содир бўлади: дастур юкланиши билан Турбо Паскал, экранни, дастурчининг ишлаётган дастури ихтиёрига бериш учун, тозалайди. Бундай экран дастур ойнаси деб аталади. Дастур ишини тугатиб бўлгач, экранда яна дастур матни ёзилган таћрир ойнаси пайдо бўлади. агар дастур ойнасидаги тасвирларни кўра олмаган бўлсангиз, Alt-F5 клавишларини босинг. Ихтиёрий клавиш босилгач, мућит экранни таћрир ойнасини ќайта тиклаш режимига ўтказади.
Кейинга ишга ўтишдан олдин Турбо Паскал мућитининг баъзи бир имкониятлари билан батафсил танишиш фойдали. Бош менюдан танлаш режимига ўтиш учун F10 клавишини босинг, кўрсаткични Debug (тузатиш) опциясига келтиринг ва Enter клавишни босинг – экранда шу опциянинг иккинчи даражали менюси пайдо бўлади. Ундан Output (дастурни чиќариш) опциясини топиб, Enterни босинг. Экранда ќайтадан дастур ойнаси пайдо бўлади, лекин энди у ихтиёрий клавишнинг босилиши билан йўќолмайди - экран бу ойна билан доимий боѓлиќ бўлади. Энди экранда бир ваќтда икки ойнанинг бўлишига эришамиз: F10 клавиш босилади, Window опцияси танланиб, Enter клавиш босилади, кўрсаткич Tile опциясига келтирилиб, Enter яна бир марта босилади. Агар ћамма ишлар тўѓри ќилинган бўлса, экран 6.2-расмда кўрсатилган кўринишни олади.
Дастур ойнасини чизувчи иккиламчи рамка, айнан шу ойна, шу ваќтда фаол эканлигини билдиради. Таћрир ойнасини фаол ќиламиз: Alt клавишини ва уни ќўйиб юбормасдан, 1 раќамли (таћрир ойнаси 1 раќамига, дастур ойнаси 2 раќамига эга, рамкаларнинг юќори ўнг бурчакларига ќаранг) клавишни босамиз. Энди дастур билан кейинги ишларни ўтказиш учун ћамма нарса тайёр.


7.2-расм. Таћрир ва дастур ойнали экран


Экранга чиќариладиган матнни ўзгартиришга урнаб кўрамиз. Масалан, учинчи сатр охиридан нуќтали вергулни олиб ташлаймиз, яъни:


Text = ¢Мен Паскалда дастур тузаман¢
Дастур ќайта ишга туширилгандан кейин, Ctrl-F9 клавишлари босилгач, компилятор
Error 85: ;expeted
(85-хато: ;йўќ),
деб ахборот беради, мућаррир эса курсорни begin сўзининг биринчи белгисига ўрнатади («;» белги оператор охиридан хоћлаганча бўш хоналарни ажратиши мумкин, компилятор ажратувчи белгини излаб, резерв сўз учрагунча бу бўш хоналарни ўтказиб юборади, шунинг учун курсор begin сўзи бошида туради). Хато тузатилиб, дастур ќайта ишга туширилади. Бу сафар ћамма иш талабдагидай кетади, дастур ойнасида матн ўзгармасдан берилган белгилар тўпламига ќатъий мос келувчи Мен Паскалда дастур тузаман, деган матн пайдо бўлади.


7.4.5. ЭЋМда Паскал тилида ёзилган дастурлари билаш ишлаш кетма-кетлиги
Юќорида келтирилганларни умумлаштириб, берилган назарий тушунчаларга таянган ћолда, Паскал тилида ёзилган дастурлар билан ишлашда энг кўп бажариладиган ишларни тартибга солиб, бажарилиши керак бўлган ишларни яна бир марта ќуйида эслатиб ўтамиз.
Турбо Паскал бош менюси билан ишлаш.

Download 1.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling