Sh. Merajova
Mustaqil bajarish uchun mashqlar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
matematik fizika tenglamalaridan masalalar toplami
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil bajarish uchun mashqlar
- 2. Xususiy hosilali differensial tenglamalarning umumiy yechimini topish Ta’rif
- Misol.
- 2.2 Xususiy hosilali differensial tenglamalarning turi saqlanadigan sohada umumiy yechimini topish
Mustaqil bajarish uchun mashqlar Quyidagi tenglamalarni kanonik ko‘rinishga keltiring: 1. u xx -6u xy +10u yy +u x -3u y =0 2. 4u xx +4u xy +u yy -2u y =0 3. u xx -xu yy =0 4. u xx -yu yy =0 5. xu xx -yu yy =0 6. yu xx -xu yy =0 7. x 2 u xx +y 2 u yy =0 8. y 2 u xx +x 2 u yy =0 9. y 2 u xx -x 2 u yy =0 10.
(1+x 2 )u xx +(1+y 2 )u yy +yu y =0 11. 4y 2 u xx -e 2x u yy =0 12.
u xx -2sinxu xy +(2-cos 2 x)u yy =0 13.
y 2 u xx +2yu xy +u yy =0 14.
x 2 u xx -xu xy +u yy =0. 1.2 Ko‘p erkli o‘zgaruvchili funksiyalar (n>2) bo‘lgan hol uchun ikkinchi tartibli xususiy hosilali differensial tenglamalarni kanonik ko‘rinishga keltirish Ko‘p erkli o‘zgaruvchili ikkinchi tartibli xususiy hosilali differensial tenglama qanday kanonik ko‘rinishga keltiriladi? Shu masalani qarab chiqaylik. Ko‘p o‘zgaruvchili chiziqli ikkinchi tartibli xususiy hosilali differensial tenglama quyidagicha berilgan bo‘lsin :
9
Cu x u B x x u A n i i i n j i j i ij 1 , 1 , 2 (12) U holda ushbu tenglamaning xarakteristik tenglamasi ko‘rinishi kvadratik forma bo‘ladi:
n j i j i ij n x A Q 1 , 1 ) ( ) ,...,
( . Har bir fiksirlangan x nuqtada
Q kvadratik formani uncha qiyin bo‘lmagan affin almashtirishlari yordamida kanonik ko‘rinishga keltirish mumkin:
n i i i Q 1 2
(13) Bu yerda
lar 1, -1, 0 qiymatlarni qabul qiladi. (13) dagi manfiy va nol koeffisiyentlar Q ni kanonik ko‘rinishga keltirsh usuliga bog‘liq emas. Shunga asosan (12) tenglama klassifikasiyalanadi.
nuqtada (13) dagi i koeffisiyentlar mos ravishda: hammasi noldan farqli va bir xil ishorali; hammasi noldan farqli va har xil ishorali; va nihoyat hech bo‘lmasi bittasi (hammasi emas) nol bo‘lsa, (12) chiziqli tenglama
sohada elliptik, giperbolik yoki parabolik deyiladi, Ko‘p erkli o‘zgaruvchili ikkinchi tartibli xususiy hosilali differensial tenglamalardan bittasini kanonik ko‘rinishga keltirish usulini qarab chiqaylik. Misol. Quyidagi tenglama berilgan bo‘lsin: 0 5 4 2 2
yz yy xy xx u u u u u . Ushbu tenglamaga mos
xarakteristik kvadratik forma 2
3 2 2 2 2 1 2 1 5 4 2 2 Q ko‘rinishda bo‘ladi. Bu kvadratik formani, masalan, Lagranj usulidan foydalanib kanonik ko‘rinishga keltiramiz: 2 3 2 3 2 2 2 1 2
. Quyidagi belgilashlar kiritamiz: 2 1 1 ; 3 2 2 2 ; 3 1 (*) 10
va natijada Q formani kanonik ko‘rinishga keltiramiz: 2 3 2 2 2 1 Q .
(*) tengliklardan larni topib olamiz. Shunday qilib, 1 0 0 2 1 0 2 1 1 M
matrisali quyidagi xosmas affin almashtirishlari: 3 2 1 1 2 , 3 2 2 2 ,
3 3 Q formani kanonik ko‘rinishga keltiradi: 2 3 2 2 2 1 Q .
Berilgan differensial tenglamani kanonik ko‘rinishga keltiradigan xosmas affin almashtirishining matrisasi M matrisaga simmetrik bo‘lgan matrisa bo‘ladi: 1 2 2 0 1 1 0 0 1 * M , bu almashtirish quidagi ko‘rinishga ega:
; y x ; z y x 2 2 .
Shulardan va ) , ( ) , , ( v z y x u belgilashdan foydalanib, quyidagilarni topamiz:
v v v v v u xx 4 4 2 4 ; v v v u yy 4 4 ;
u zz ;
v v v v u xy 4 2 4 ;
v u yz 2 . Topilgan ifodalarni tenglamaga etib qo‘yib, soddalashtirishlar bajargandan so‘ng, berilgan tenglamaning kanonik ko‘rinishini olamiz: 0
v v v .
Quyidagi tenglamalarni kanonik ko‘rinishga keltiring:
18.
u xx +2u xy -2u xz +2u yy +2u zz =0 19.
u xx +2u xy -2u xz -6u yz -u zz =0 20.
u xx +2u xy +2u yy +2u yt +2u zz +3u tt =0 21.
u xy -u xt +u zz -2u zt +2u tt =0 22.
u xy +u xz +u xt +u zt =0 11
23. u xx +2u xy -2u zz -4u yz +2u yt +u zz =0 24. u xx +2u xz -2u xt +u yy +2u yz +2u yt +2u zz +2u tt =0 25.
0 2 2 2 2 1 1 1
k x x n k x x x x k k k k u u u
26.
0 1 2 2 1 1 1 n k x x k x x k k u u
27. 0 2 2 k l x x n k x x k l k k lu ku
28. 0 1 k l x x n k x x k l k k u u
29. 0
l x x k l u .
topish Ta’rif: Xususiy hosilali differensial tenglamaning umumiy yechimi deb, shu tenglamani qanoatlantiradigan funksiyaga aytiladi. Oddiy differensial tenglamalar kursidan ma’lumki,
tartibli 0 ) ,..., ' , , ( ) (
y y y x F
tenglamaning yechimi n ta ixtiyoriy o‘zgarmasga bog‘liqdir, ya’ni ) ,...,
, ( 1 n c c x y . Bu o‘zgarmaslarni aniqlash uchun noma’lum funksiya ) (x y
qo‘shimcha shartlarni qanoatlantirishi kerak. Xususiy hosilali differensial tenglamalar uchun bu masala murakkabroqdir. Bu tenglamalarning yechimi ixtiyoriy o‘zgarmaslarga emas, balki ixtiyoriy funksiyalarga bog‘liq bo‘lib, bu funksiyalar soni tenglamalar tartibiga teng bo‘ladi. Ixtiyoriy funksiyalar argumentlarining soni yechim argumentlari sonidan bitta kam bo‘ladi.
O‘zgarmas koeffisiyentli xususiy hosilali differensial tenglamalarning umumiy yechimini topish Misol. Quyidagi tenglamaning umumiy yechimini toping: u xy =0. 12
Dastlab x bo‘yicha, so‘ngra y bo‘yicha integrallaymiz, natijada ) (
( ) , ( 2 1 y f x f y x u yechimni olamiz. Ko‘rib turganingizdek, xususiy hosilali differensial tenglamaning yechimida tenglama tartibiga teng miqdorda, ya’ni ikkita funksiya qatnashayapti, bu funksiyalar argumenti esa yechim argumentlari sonidan bitta kam. Misol. Quyidagi tenglamaning ham umumiy yechimini topaylik: u xyy =0. Yuqoridagidek mulohaza yuritsak umumiy yechim:
)
) ( ) ( ) , ( 3 2 1 y f x f y x f y x u .
u xyz =0. Yuqoridagidek mulohaza yuritsak umumiy yechim: ) ,
) , ( ) , ( ) , , ( 3 2 1 z y f z x f x y x f y x z y x u . Oxirgi misolda, ko‘rib turganingizdek yechimda tenglama tartibiga mos uchta funksiya qatnashaypti, yechim uch o‘zgaruvchili bo‘lgani uchun bu funksiyalar argumenti ikki o‘zgaruvchili.
Quyida berilgan tenglamalarning umumiy yechimini toping: 1. u xx -a 2 u yy =0 2. u xx -2u xy -3u yy =0 3. u
xy +au
x =0
4. 3u xx -5u xy -2u yy +3u x +u y =2 5. u xy +au x +bu y +abu=0 6. u xy -2u x -3u y +6u=2e x+y
7. u xx +2au xy +a 2 u yy +u x +au y =0.
13
2.2 Xususiy hosilali differensial tenglamalarning turi saqlanadigan sohada umumiy yechimini topish
umumiy ychimini aniqlang: x
, 2 1 1 x a
, 0 1 2 a
2 2 2 y a - tenglama koeffisiyentlari. 22 11 2 12
a a ifodaninig qiymatini hisoblaymiz.
2 xy , hamma chorakda tenglamamiz giperbolik ekan. Yangi va
o‘zgaruvchilkarga o‘tamiz : xy , y x almashtirish yordamida berilgan tenglamani kanonik ko‘rinishga keltiramiz. Kanonik ko‘rinishi quyidagicha: 0 2
u . Unda v u almashtirsh bajarib tenglamani yechamiz, natijada ) ( ) ( ) ( ln ln 2 1 ln f u f v f v
) ( ) ( g f u yechimni olamiz. Dastlabki o‘zgaruvchilarga qaytsak, biz izlayotgan umumiy yechim :
xy g y x f xy y x u | | ) , ( bo‘ladi. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling