Ш. Т. Искандарова, М. Т. Кариева, Г. А. Джалилова, Н. А. Максудова соғлик ва касаллик социологияси

Асаб рухий касалликлари-ижтимоий гигиеник муоммолари.
Асаб касалликлари
Асаб касалликлари ХХ асрлар эпидемияси ҳисобланади (улар яна цивилизация касаллиги деб ҳам айтилади.) асаб касалликлари МКБ – 10 бўйича 6-синфга тўғри келади. Асаб касаллиги таснифи бўйича бўлинади.

1. 
   МНС қобиғини (шамоллоши) яллиғланиши менингит, этиология, локализация?
   

• 
  Энсефалит
  

• 
  Мия ичи ва умуртқа сохаси зарарланиши.
  
• 
  МНСни яллиғланиши.
  

1. 
   Экстраперамида ва бошқа харакат системаси зарарланиши.
   

• 
  Паркинсон
  
• 
  2 ламчи паркинсон
  
• 
  Оралиқ ва харакат зарарланиши
  

2. 
   Дегенератив нерв системаси касаллиги
   

• 
  Олез-Геймер (Мия атрофи) Дегенерация нерв системасидан келиб чиқадиган касалликлар. Яна асаб тизими касалликларига қуйдагилар киради.
  
• 
  Склероз
  
• 
  Эпилепсия
  
• 
  Бош оғриқлари
  
• 
  Алохида нерв бўлакчаларини зарарланиши
  
• 
  Периф нерв системасининг зарарланиши.
  
• 
  Нерв – мушак системаси касалланиши
  
• 
  Ва бошқа ўткир ва сурункали касалликлар.
  

Бу нерв касалликлари билан нервпатологлар шуғулланади.
МНС зарарланиш касалликларига соматик касалликлар ҳам киради, улар:

• 
  Бош мия қон қуюлиши (инсульт)
  
• 
  Қон томирлар атерсклерози сабаб бўлади
  
• 
  Қон босими (гипертоник касаллик)
  
• 
  Мия ва орқа мия қон томирларини зарарланиши ҳозирда энг долзарб муаммоларга олиб келади.
  

Шуни таъкидлаш жоизки бу касалликлар авж олиб тарқалмоқда.

• 
  Иқтисодий ривожланган давлатларда церебрал васкумер касаллиги 12% ўлимга сабаб бўлади.
  

Бу касалликлар ўлим кўрсатгичи бўйича анкологик ва юрак-қон томир касаликларидан кейинги ўринда туради.
Японияда бу касаллик биринчи ўринда туради. 24,8% ташкил қилади, ва бошқа давлатларда иккинчи ва учинчи ўринда туради.

• 
  Бош мия инсультида ўлим кўрсаткичи ривожланган давлатларда 30% ташкил қилади.
  
• 
  Юрак- қон-томир касалликларида ўлим кўрсаткичи Японияда 50% ташкил қилади. Статик маълумотларга иқтисоий ривожланган давлатларда йилдан-йилга бошқа сабабларга кўра юрак қон-томир касалликлари аҳоли жон бошига йилига 1000 кишини ташкил этади.
  

Ўлим кўрсаткичини ортиб боришига, яшашни узайиши, аҳолини қариши, бу касаллик (Юрак қон-томир) асосан кекса ва карияларни биринчи рақамли касаллиги ҳисобланади.
Мия қон томир касаллигини олиб боришга яшаш шароити катта таъсир кўрсатаяпти. Бунга иш шароитини оғирлашуви, техника ривожланиши, урбанизация инсонни асаб зўриқишига олиб келади, қон томир зарарланишига сабаб бўлади.
Харакатни камайиши (гиподенамия) бу касалликни чақиради. Инсонларни бундай замонавий ҳаёт тарзи, шифокорларга мурожаат қилишга, профилактик чоралар кўришга олиб келади.
Юқорида санаб ўтилган сабабларга кўра бу касалликларни ёшариши кузатилаяпти. Ҳозирда инсульт билан касалланиш ўртача ёши 30-39 ёш ташкил этаяпти. Эндиликда фақатгина геморогик инсульт эмас, балки ишемик инсульт ҳам кўпайиб бораяпти.
Дунёни бошқа жойларида келтирилган маълумотларга кўра бу касалликни ўлим кўрсаткичи 40% ташкил қилади, ва қолганлари эса ногирон бўлиб қолаяпти.
Агар бу касаллик ўртача 60 ёшдан ошганларда кузатилиб, қолмай балки ёшлар орасида ҳам тез-тез учраб турибди. Бу эса дунёни ривожланган давлатларида церебра-воскуляр касаллик натижасида иқтисодий зиёнларга олиб келаяпти:
Масалан: АҚШни ўзида 400.000 дан...... мияда қон томир зарарланган ва инсульт кузатилади, бу кўрсаткичдан ярмидан кўпи ўлади, қолганлари ногирон бўлиб, қаровга муҳтож бўлади.
Америка статистлари тадқиқоти шуни кўрсатади, бу касаллик 1 млд. Доллардан кўп зарар етказади. Бошқа ривожланган давлатларда ҳам бу зарар кам эмас, иқтисодий зарар етказаяпти.
Бу касаллик ҳамма давлатларда авж олиб, фақатгина тиббий зиён эмас, балки ижтимоий зарар ҳам етказади. Сўнгги пайтларда даволаш жараёнига фан ва техника ютуқларини татбиқ қилиш натижасида касалликни бартараф қилишга, ижобий натижаларга эришилмоқда. Асаб касалликлари бўйича Ўзбекистон бўйича 2009 йилда ҳар 100 000 аҳоли жон бошига катталарда 3073,4 ва ўсмирларда 3883,78, болаларда 2732,83 ташкил қилиб, бу 1991 йилга нисбатан анча салмоқли кўрсаткичга эга.