Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

Topshiriq: O‘z shahar (tuman, mahalla)ingiz to‘g‘risida so‘zlab bering.
Topshiriq: Uy(xona)ingizning ko‘rinishi, sharoitlari yuzasidan suhbatda
(dialogik vaziyatda) ishtirok eting.
MATN MAZMUNINING QISQACHA BAYONI (REZUME),
UNING TUZILISHI VA IFODA MATERIALINING
XUSU SIYATL ARI
Rezume qisqa xulosa, qisqacha mazmun ma’nolarini beradi. Referat,
monografiya, ilmiy jurnallar va boshqa ilmiy ishlar xususidagi asosiy ma’lu-
motlarni qamrab olgan qisqa axborotnoma rezumedir. Rezumening hajmi
annotasiyadan kattaroq (oshib borsa, bir bet) bo‘ladi. Rezume berishdan
maqsad, odatda, o‘zga til vakillarini mazkur asar mazmuni va hajmi bilan
tanishtirishdan iborat bo‘lib, shu manba oxirida rus yoki ingliz tilida beriladi.
Hozirgi kunda nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari avtoreferatlari-
ning oxirida bir bet rezume ingliz tilida berilmoqda.

---

127
126
har bir guzarning alohida masjidi bo‘lgan. Shahar yuzdan ortiq hovuzlar
orqali ichimlik suv bilan ta‘minlangan.
Topshiriq:
1. “Buyuk ipak yo‘li” xaritasidagi katta shaharlarning tabiatini hikoya qilib
bering.
2. O‘z viloyat (shahar)ingizdagi sayr-sayohatgoh maskanlarni tafsiflang.
3. “Buyuk ipak yo‘li” mavzusidagi matnni ixchamlashtiring.
BUYUK IPAK YO‘LI
Miloddan avvalgi II asrda ochilgan va tarixda Buyuk ipak yo‘li deb
atalgan yo‘lning ahamiyati nihoyatda katta bo‘lgan. Bu yo‘l faqat savdo
yo‘li emas edi. U ayni paytda, dunyo xalqlari o‘rtasidagi madaniy hamda
davlatlararo aloqalar yo‘li ham bo‘lgan.
Bu yo‘l Xuanxe daryosi bo‘yida joylashgan Sian shahridan boshlangan.
Yo‘lning ikki yo‘nalishi bo‘lgan. Birinchi yo‘nalishi—Xitoydan Samar-
qandgacha bo‘lgan yo‘l edi. Samarqandda yo‘l yana ikkiga bo‘lingan. Biri
O‘rta Yer dengizigacha, ikkinchisi Rossiya, Sibir, Kavkaz va Qora den-
gizgacha yetib borgan. Ikkinchi yo‘nalishi Xitoydan boshlanib, Pomir-Tyan-
Shan tog‘ tizmalaridan o‘tib, Afg‘onistonga, undan Hindistonga olib chiqqan.
Nima uchun bu savdo yo‘li Buyuk ipak yoli deb atalgan? “Buyuk” so‘zi
yo‘lning judayam uzun bo‘lganligini hamda juda ko‘p xalqlar taqdiriga
aloqador bo‘lganligini anglatadi. “Ipak” so‘zi esa yo‘lning asosan ipak
savdosiga xizmat qilganligini bildiradi.
Dunyo davlatlari bugun ham o‘zaro aloqalarning eng qisqa va
kamxarajatli yo‘llarini barpo etishga intilmoqdalar. Bu borada Buyuk Ipak
yo‘lini qayta tiklash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuning uchun ham
Yevropa va Osiyoni bir-biriga bog‘lovchi “Yevropa-Kavkaz-Osiyo” yo‘li
(TRASELKA) barpo etishga kirishildi. Bu yo‘l Buyuk Ipak yo‘lini tiklash
borasida muhim amaliy qadam bo‘ladi. 1998-yilda Ozarbayjon poytaxti
Boku shahrida Buyuk Ipak yo‘lini tiklashga bag‘ishlangan Xalqaro yig‘ilish
o‘tkazildi. Unda Birlashgan Millat Tashkiloti va jahonning 32 davlati vakillari
qatnashdi. Mutaxassislar fikricha, birgina O‘zbekiston paxtasini tashishga
ketadigan xarajat 12 million dollarga kamayadi. Tashqi savdoda yuk tashish
xarajatini ikki barobar kamaytirish imkonini beradi. Demak, Buyuk Ipak
yoli uchinchi ming yillikda ham dunyo xalqlariga xizmat qiladi. To‘g‘ri,
hozir bu yo‘l avvalgidek Buyuk Ipak yo‘li deb emas, TRASELKA deb
Foxira, ikkinchisi Navmichkat, uchinchisi Farovis nomlari bilan yuritilgan.
Qo‘rgonlar tevarak atrofi suvga to‘la ko‘l-ko‘lmaklar va botqoqliklar hamda
anvoyi chechaklar bilan qoplangan bepoyon dala-yu dashtdan iborat
nihoyatda xushmanzara bo‘lgan. Butun vodiy bo‘ylab atrofni qoplab yotgan
asriy qalin daraxtzor, chakalakzor va to‘qaylarda son-sanoqsiz turli-tuman,
yovvoyi hayvonlar hamda ajoyib-g‘aroyib qushlar uya qurgan. Shuning
uchun bu o‘lkani va unda qad ko‘targan dastlabki shaharni aholi qadimda
“Bug‘oro”, ya‘ni “Tangri bezagi”, “Tangri jilosi” yoki “Tangri jamoli”
ma`nolarini anglatuvchi yagona nom bilan yuritgan.
Bu qadim uch qo‘rgonning atrofi o‘sha zamonlarda alohida-alohida
mudofaa devorlari bilan o‘ralgan edi. Devorlar baland va qalin bo‘lgan.
Ular paxsa va yirik xom g‘ishtlar bilan o‘rab chiqilgan. Ularning u yer-bu
yerida baland tayanch minoralar bino qilingan. Qamal vaqtlarida dushmanga
o‘q uzish maqsadida devor va minoralar bo‘ylab bir necha qator nishon
tuynukshinaklar ishlangan. Shaharning bir necha darvozasi bo‘lib, har bir
qismiga markaziy ko‘cha orqali darvozalardan kirilgan. Darvozaxonalar
maxsus soqchilar — darvozabonlar nazoratchilik qilib turgan. Kech tushishi
bilan darvozalar berkitilib, erta saharda ochilgan. Qamal vaqtlarida ular
kecha-yu kunduz tanbalanib turgan.
Shaharning maxsus devor bilan o‘ralgan eng baland qismida bino
qilingan iztehkomli qo‘rgoni ARK deb ataladi. Unda podshoh va amirlar
yashagan. Arkda podshohning Ko‘shki va saroylaridan tashqari devonxona,
xazina, chaqa-tangalar chiqariladigan zarbxona, qamoqxona navkarlar uchun
bostirmalar bo‘lgan. Shaharning qolgan asosiy ikki qismida shahar a`yonlari,
hunarmandlar, savdogarlar yashagan.Ularning korxona va do‘konlari,
shuningdek, ibodatxona va bozor joylashgan.
Qadimdan Buxoro Buyuk Ipak yo‘li ustida joylashgan bo‘lib bu yo‘l
orqali buxorolik savdogarlar Xitoy, Hindiston, Eron va Vizantiyaga tuyalar
karvoni bilan turli xil savdo mollarini olib borganlar.
Aholi soni ko‘paygan sari shaharlar ham kengayib borgan. Shaharning
kengaygan qismining xavfsizligini ta`minlash maqsadida IX asrda Buxoro
qadimgi uchta qismni ham o‘z ichiga olgan yagona tashqi devor halqasi
bilan o‘rab olingan. Asrlar o‘tishi bilan shahar maydoni yanada kengaygan.
Uning atrofida, shahar devori tashqarisida, yangi ko‘cha-kuylar, guzarlar
va mahallalar qad ko‘targan. XV-XVII asrlarda esa yangi joylarni o‘rab
turgan navbatdagi tashqi devor halqalari bino qilingan. Bu davrda shaharga
11 darvozadan kirilgan. Shaharda 12 mahalla, 200 dan ortiq guzar va
masjidlar bo‘lgan. Har bir mahallaning kadxudosi, guzar oqsoqoli, imomi
va poykori—ellikboshisi bo‘lgan. Har bir mahallaning mozori bo‘lgani kabi,

---

129
128
Telefon
Kasalxonaga ikki qulog‘i kuygan yigitni olib kelishibdi.
Doktor undan so‘rabdi:
— Nima bo‘ldi?
— Dazmol qilayotgandim telefon jiringlab qoldi.
— Unda ikkinchi qulog‘ingga nima qildi?
— Unisi tez yordam chaqirayotganimda ro‘y berdi.