Shahar transformatsiyasi va ijtimoiy adolat

Kentsel Dönüşüm, Mekân ve Toplum
Kentsel mekân üzerinde yapılan kentsel dönüşüm türü müdahalelerin, orada yaşayanlar üzerinde meydana getireceği öngörülen etkilere literatürde (Harvey 1996: 59), “dışsallıklar”, “saçılma etkisi” veya “üçüncü şahıs etkileri” denmektedir. Mekân içinde ileri mekânsal biçimselleşme olarak kentsel dönüşüm uygulamaları, kent sakinlerini fizikî ve psişik bütün yönleriyle etkilemekte ve biçimlendirebilmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamaları ilk olarak kent sakinlerinin zihin dünyalarına tesir eder ve onların kentle ilgili imajlarını etkileyip değiştirir. Kevin Lynch’in belirttiği gibi, “Kent… karmaşık bir toplumun güçlü bir sembolüdür” ve insanlar zihinlerinde kenti belli uyaranlarla imlerler. Kentin büyümesi, genişlemesi, dokusunun değişmesi kent sakinlerinin zihnindeki kent imgesini de bozacaktır. Zira tek tip yollar, caddeler, sokaklar, binalar ve hepsi tik tip olan diğer şehir donatıları, şehrin karmaşık yapısını ve homojen olmayan demografisini temsil etmekten uzaktır. Oysa kentin kendine has sahici imgesinin oluşması bakımından bu tek tip olmama hali ontolojik bir gerekliliktir.
Kentsel dönüşümün bozduğu kentsel imgelemin yeniden oluşması zaman alacaktır. Bu süreç, kentli olmayı da, eski nüfus itibariyle zaafa uğratıcı ve yeni nüfus itibariyle de geciktirici bir etki gösterecektir (Lynch 2010: 5, 132). Nitekim Keith ve Pil, mekânın etkisini davranış öncesine, kimlik oluşumuna kadar götürmektedirler. Onlara göre mekân, kişinin kimliğinin oluşumunda en az bireyin kökeni, sınıfı veya cinsiyeti kadar etkilidir (Akt. Kalaycıoğlu ve Diğ. 2009: 900). Nihayet, yapılan araştırmalar, kentsel dönüşüm uygulamalarının buralarda yaşayan insanların günlük rutinlerinde belirgin bir değişimin yaşanmasına sebep olduğunu göstermiştir (Kalaycıoğlu ve Diğ. 2009: 906). Uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin, buralarda yaşayan insanlar üzerinde olumlu bir etki gösterip, suç oranlarını ve kentsel şiddeti azaltıcı etki yapması dahi beklenebilmektedir (İçli 2011: 47). Kentsel dönüşüm çalışmalarının daha çok olumsuz tezahür eden sosyal etkileri, göçmenler, düşük gelirliler, etnik farklılıklar ve azınlık dinî cemaatler üzerinde çok daha dramatik bir şekilde hissedilmektedir. Zira bu gruplar zaten şehrin dezavantajlı, durumları incinmeye müsait gruplarıdır. Ana unsura mensup olanlar ve özellikle bunlardan yüksek gelirli, kentleşmiş olanlar, kentsel dönüşümü en az zararla atlattıkları gibi, çok zaman bu dönüşümleri ekonomik, sosyal ve siyasi hamleler için araca da dönüştürebilmektedirler. Müteahhitlik, yap-sat faaliyetleri, emlakçılık, yeni mahallenin eski ve sözü dinlenir sakini olma ve nihayet buradan muhtar veya belediye azası seçilmeye çalışma gibi süreçler bunun en sıradan örnekleridir.