Shahardagi transport korxonalari

---

Shahardagi transport korxonalari 
Ishlash sharoitida avtomobillaming yuqori texnik tayyorligi ishlab chiqarish-texnik baxasi tomonidan 
ta'minlanadi. Avtomobillar texnik tayyorligini va uiardan samarali foydalanishni ta'minlaydigan 
korxonalar majmui avtotransport tarmog'i korxonalari (ATTK) deyiladi. Hozirgi kunda ulaming turlari ko'p 
va yangilari shakllanib bormoqda. ATTK ning turlari ko'p bo'lgani uchun ham . ularning tasnifi har xil 
adabiyotlarda har xil keltiriladi. Ulaming tahlili asosida quyidagi tasnifni kcltirish mumkin (1.1- rasm). 
Avtotransport tannog'i korxonalari ish bajarish funksiyalariga (vazifalariga) ko'ra quyidagi 4 guruhga 
bo'linadi: 
- avtoekspluatatsion; 
- xizmat ko'rsatish; 
- avtota'miriash; 
- yordamchi. 
Avtotransport tannog'i korxonalari ichida ishJab chiqarish-texnik bazasiga sarflangan moddiy mablag'lar 
salmog'i bo'yicha avtoekspluatatsion korxonalarbirinchi o'rinda turadi. 
I. Avtoekspluatatsion korxonalar (1.2-rasm) avtomobillarning ekspluatatsiya qilinishini ta'minlaydi va 
quyidagi vazifalami bajaradi: 
- yuk yoki yo'lovchi tashish; 
- avtomobillarni saqlash; 
- texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash; 
- yonilg'i-moy mahsulotlari va ehtiyot qismlar bilan ta'minlash. 
Agar yuqoridagi 4 ta vazifa to'liq bajarilsa, kompleks korxona deb ataladi, agar bironta vazifa yoki uning 
bir qismi bajarilmasa, u nokompleks korxona hisoblanadi va kooperatxiyalashgan korxona deb ataladi. 

---

Korxonalar, o’z navbatida, avtomobil turiga qarab quyidagilarga bo'linadi:
- yuk; 
- avtobus; 
- yengil avtomobil; 
- aralash; 
- maxsus. 
Mulkdorlik shakliga ko’ra korxonalavning quyidagi turlari mavjud: 
- davlat; 
- hissadorlik; 
- xususiy.
Avtomobillar soniga qarab avtoekspluatatsion korxonalar quyidagilarga bo'linadi: 
- avlotransport korxonalari; 
- avtokombinatlar; 
- ishlab chiqarish avtotransport birlashmalari. 
Avtotransport korxonalaridagi avtomobillar soni 400 gacha, avtokombinatiarda 800... 1500 gacha, 
ishlab chiqarish avtotransport birlashmalarida 3000 gacha yetishi mumkin. Avtotransport korxonalari 
kompleks korxona hisoblanadi. Avtokombinatlar bosh korxona (kompleks) va sho'balardan (nokompleks) 
tashkil topadi. Sho’balarda TXK-2 va katta hajmdagi JT ishlari o'tkazilmaydi, ular bosh koixonada 
bajariladi. Avtoekspluatastion korxonalar bir necha yillar oldin shunday Ioyihalangan va ishlatilgan edi. 
Respublika mustaqillikka erishgandan so’ng xo'jalik yuritislining iqtisodiy asoslari tubdan o'zgardi, bozor 

---

munosabatlari shakllandi, avtotransport vositalarining takomillashgan turlari paydo boTdi, ma'naviy 
eskirganlari esa hisobdan chiqarilib yuborila boshlandi. Buning natijasida avtoekspluatatsion korxonalar 
tarkibida tuzilmaviy o'zgarishlar yuz bermoqdaki,. markazlashgan birlashmalar, kombinatlar, katta 
korxonalar raqobatga bardosh bera oladigan holgacha maydalashmoqda, yangi kichik va qo'shma 
korxonalar, transport kompaniyalari va xoldinglar paydo boTmoqda. 
II. Xizmat ko’rsatish korxonalari (1.3-rasm) quyidagilarga boʼlnadi: 
- avtomobillarga xizmat ko'rsatish korxonalari ( texnik xizmat ko'rsatish stansiyalari, markazlashgan 
texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash bazalari, servis xizmati ko'rsatish markazlari, yonilg'i quyish 
shoxobchalari, tashxislash markazlari, saqlash joylari); 
- yoTovchilarga xizmat ko’rsatish korxonalari (avtovokzal, avtostansiya, dispetcherlik punktlari); 
- yuklarga xizmat ko'rsatish korxonalari (transekspeditsiya korxonalari, yuk stansiyalari, 
mcxanizatsiyalash bazalari); 
- logistik markazlarda yoTovchi va yuk tashish jarayonlarini transportlararo muvofiqlashtirish amalga 
oshiriladi; 
- aholiga xizrnat ko'rsatish korxonalari (transport ekspeditsiya korxonalari, prokat punktlari); 
- sayyohlarga xizmat ko'rsatish korxonalari (motellar, kernpinglar). 
Xizmat ko’rsatish korxonalari ichida eng ko’p tarqalgani avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish 
stansiyalari bo’lib, ulardagi ishchi postlari soni bittadan (xususiy tadbirkorlar) 50 tagacha (Toshkent 
shahridagi «VAZ» avtomobil markazi, «Avtotexxizmat» bosh korxonasi va boshqalar) boradi. 
Markazlashgan lexnik xizmat koTsatish va la'mirlash (MTXK va T) bazasi sifatida « 0 ’zavtotrans» 
korporatsiyasi tomonidan bir necha yil oldin tajriba sifatida tashkil etilgan «KamAZ» avtomobillari 
«MTXK va T» bazasini keltirish mumkin. 
«Toshshaxartransxizmat» Davlat uyushmasi tomonidan « 0 ’zOtayo’!» va «Mersedes-Benz» 
avtobuslariga servis xizmati ko'rsatish markazlari tashkil etilgan. Xuddi shunday markazlar «Daewoo» va 
«Xyundai» maxsuslashtirilgan (chiqindi tashuvchi) yuk avtomobillari uchun ham tashkil etilgan, Ular 

---

muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatmoqda. 
III. Avtota'mirlash korxonalari (1.4-rasm) quyidagi korxonalardan iborat: 
— avtomobillami taTnirlash zavodlari; 
— agregatlarni ta'mirlash zavodlari; 
— detal va uzellarrii ta’mirlash ustaxonalari. 
Hozirgi kunda avtomobil taTuirlash zavodlari qisqarib, faqat maxsus avtomobillarni ta’mirlaydiganlari 
bor, boshqa avtomobillami mukammal (tubdan, kapital) tiklash avtotransport korxonalarida amalga 
oshiriladi. 
Maxsus ustaxonalarda ta'minot tizimi agregatlari (yonilg'i nasosiari, forsunkalar, injektorlar, 
karbyuratorlar va boshqalar), dvigatelning silindrlar bloki va tirsakli vali ta'mirlanmoqda, gaz ballonli 
avtomobillar ta’minot tizimini sinash va gaz ballonlarini davriy koTikdan oTkazish va guvohnoma berish 
amalga oshirilmoqda. 
IV. Yordamchi korxonalarga (1.5-rasm) quyidagilar kiradi: 
— dispetcherlik markazi; 
— hisoblash-ma'lumot markazi; 
— loyiha-texnologiya byurosi; 
— moddiy ta'minot bazalari; 
— o'quv markazlari; 

---