Шахснинг ривожланиши, тарбияси ва ижтимоийлашуви

Reja:
1. Shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoiylashuvi

2. Shaxs rivojlanishi xakida tushuncha. Individ, shaxs, individuallik.

Shaxs rivojlanishi xakida tushuncha. Individ, shaxs, individuallik. Shaxs tushunchasi insonga taallukli bulib, psixologik jixatdan tarakkiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-xarakatlari bilan boshkalardan ajralib turuvchi, muayyan xulk-atvor va dunyokarashga ega bulgan jamiyatning a’zosini ifodalashga xizmat kiladi. Odam shaxs bulishi uchun psixik jixatdan rivojlanishi, uzini yaxlit inson sifatida xis etishi, uz xususiyatlari va sifatlari bilan boshkalardan fark kilmogi kerak.
“Individ” nima? Bola ma’lum yoshga kadar “individ” sanaladi. Individ (lotincha “individium” suzidan olingan bulib, «bulinmas», «aloxida shaxs», «yagona» ma’nolarini anglatadi) xatti-xarakatlarini shartli refleks yordamidagina tashkil eta oluvchi biologik mavjudotdir.
Individuallik esa shaxsning uziga xos xususiyatlari bulib, uning namoyon bulishi tarbiya jarayonini amalga oshirishda bola shaxsini puxta urganish, uning yashash sharoitlaridan yetarli darajada xabardor bulish va ularning xisobga olinishini takozo etadi.
Individual yondashuv ukuvchilarning akliy kobiliyatlari, bilishga bulgan kizikish xamda iste’dodini namoyon etishda muxim axamiyatga ega.
Bola xarakatlari ongli, ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ishtiroki natijasida shakllana boradi.
Kadrlar tayyorlash milliy modelida shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim soxasidagi xizmatlarining iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi sifatida ta’riflanadi.
Kadrlar tayyorlash soxasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-axloxiy jixatdan tarbiyalash, uning xar tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon bulishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi xar bir fuxaroning bilim olish, ijodiy kobiliyatini namoyon etish, intellektual jixatdan rivojlanishi xamda muayyan kasb yunalishi buyicha mexnat kilish xukukni kafolatlaydi.
Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muxit sharoitlari va tarbiya kerak buladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi.
Rivojlanishning uzi nima?
Rivojlanish shaxsning fiziologik va intellektual usishida namoyon buladigan mikdor va sifat uzgarishlar moxiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayondir. Rivojlanish moxiyatan oddiydan murakkabga, kuyidan yukoriga, eski sifatlardan yangi xolatlarga utish, yangilanish, yangining paydo bulishi, eskining yukolib borishi, mikdor uzgarishining sifat uzgarishiga utishini ifodalaydi. Rivojlanishining manbai karama-karashliklarni urtasidagi kurashdan iboratdir.
Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir degan falsafiy ta’limotga asoslanadi. Ayni vaktda inson tirik, biologik mavjudot xamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining konuniyatlari xam muxim axamiyatga ega. Shuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baxolanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy konuniyatlar birgalikda ta’sir etadi, ularni bir-biridan ajratib bulmaydi.
Chunki shaxsning faoliyati, xayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan birga boshka fojiali xolatlar, kasalliklar xam ta’sir etadi.
Inson butun umri davomida uzgarib boradi. U xam ijtimoiy, xam psixik jixatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maksadga muvofik bulsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida uziga munosib urin egallaydi. Chunki rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi.
Shaxsning fazilatlarini tugri kurish va bexato baxolash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim.
Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini tugri xal etish uchun uning xulkiga ta’sir etuvchi omillar xamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur.
Tarbiya bolaga samarali ta’sir etishi uchun usish va rivojlanish konuniyatlarini bilish va xisobga olish maksadga muvofik. Shunday kilib, rivojlanish va tarbiya urtasida ikki tomonlama aloka mavjud.