Shakllanishi

Particle 

up, off  

SYM 

Symbol 

+, %, & 

TO 

“to” 

To 

 UN 

Interjection 

ah, oops  

VB 

Verb, base form 

Eat 

VBD 

Verb, past  tense 

Ate 

VBG 

Verb, gerund 

Eating 

VBN 

Verb, past participle 

Eaten 

VBP 

Verb, non-3sg pres 

Eat 

VBZ 

Verb, 3sg pres 

Eats 

WDT 

Wh-determiner 

which, that  

WP 

Wh-pronoun 

what, who 

WP$ 

Possesive wh- 

Whose 

WRB 

Wh-adverb 

how, where  

$ 

Dollar sign  

$ 

# 

Pond sign 

# 

ʻʻ 

Left quote 

(ʻ or ʻʻ) 

ʼʼ 

Right quote 

( ʼ or ʼʼ) 

( 

Left parenthesis 

( [, (, {, <) 

---

 

 

41 

) 

Right  parenthesis 

( ], ), }, >) 

ʼ 

Comma 

, 

. 

Sentence-final punc 

(. ! ?) 

: 

Mid-sentence  punc  

(:  ; … – -)  

PennTreebankso‘zturkumlarigaajratishkorpusi 

(punktuatsiyanio‘zichigaolganholda).  

 

Quyida    Brown    korpusining    Penn    Treebank    variantida    ajratilgan 

so‘zlardan  namunalardan  keltiriladi: 

1. The/ DT grand /JJ jury /NN commentend/ VBD on/IN/ a /DT number /NN of 

other /JJ/topics/NNS./  

(Nufuzli    hakamlar    hay’ati    mavzularning    qiymatini    izohlab  

berdilar). 

2. There/EX  are/VBP  70/CD  children/NNS  there/RB 

(Bu  yerda  70  ta  bola  bor). 

3. Althgough/IN    preliminary  /  JJ    findings/NNS    were/VBD  reported/VBN  

more/RBR   than/IN   a/  DT    year  /NN    ago/IN  , /, the/DT  latest /JJS   result/ 

NNS  appear/  VBP    in/IN    today/NN’s  /POS  New/NNP    England/NNP/ 

Journal/NNP of/IN Medicine/NNP,/, 

(Dastlabki    topilmalar    bir    yil    oldin    aytilganiga    qaramay,  bugun  Yangi  

Angliya  tibbiyot  jurnalida  natijalar  ko‘rindi).  

Tahrir jarayonini avtomatlashtirish uchun birinchi navbatda uning lingvistik 

ta’minotini  amalga  oshirish  kerak.  Bu  ta’minotni  muhandis-tilshunoslar  amalga 

oshiradilar.  Bunday  ta’minot  bo‘yicha  o‘zbek  tilshunosligida  o‘tgan  asrning  80-

yillaridan  boshlab  ma’lum  ishlar  amalga  oshirilgan.  Masalan,  S.Muhammedov  

ustozi  R.Piotrovskiy  bilan  hamkorlikda  1989-yilda  “Injenerlik  tilshunosligi  va 

o‘zbekcha  matnlarni  sistem  statistik  tahlil  qilish  tajribasi”nomli  ishni  rus  tilida 

e’lon  qilgan  edi.  Shu  ishning  3-4-bobida  o‘zbekcha  matnlarning  kvantitativ 

---

 

 

42 

modellari keltirilgan

1

. 

Avtomatik  tahrir  qiluvchi  dasturning  lingvistik  ta’minotini  yaratish  uchun 

birinchi  navbatdao‘zbek  tilidagi  fe’llarning  LSGlarini  semantik  maydon  sifatida 

ajratish,  ularning  ma’no  tuzilishini  va  grammatik  xususiyatlarini  modellashtirish 

zarur  bo‘ladi.  Masalan,  o‘zbek  tilidagi  birgina  harakat  fe’llarini  S.Muhamedova 

quyidagicha 9 guruhga ajratib tasnif qiladi 

2

:  

I. Obyektsiz harakat  fe’llari. 

1.Gorizontal 

harakat 

fe’llari: 

yurmoq, 

intilmoq, 

yo‘rg‘alamoq,gandiraklamoq kabi. 

 2.  Vertikal  harakat  fe’llari:  tomchilamoq,  pastlamoq,  yuqorilamoq, 

balandlamoq, sakramoq, sapchimoq kabi. 

 3. Aylanma harakat fe’llari: aylanmoq, pildiramoq, dumalamoq, ag‘anamoq 

kabi.  

 4. Tebranma harakat fe’llari: liqillamoq, tebranmoq, chayqalmoq, silkinmoq 

kabi. 

 5.  Nafas  va  tovush  chiqarish  harakatini  ifodalovchi  fe’llar:  puflamoq, 

yo‘talmoq, chiyillamoq, uvlamoq, pishqirmoq kabi.  

 6.  Predmetning  tik  holatdan  boshqa  holatga  o‘tishini  ifodalovchi  fe’llar: 

yiqilmoq, munkimoq, qulamoq kabi. 

II. Obyektli harakat fe’llari. 

 1.Natijali  ijroni  bildiruvchi  fe’llar:  ishlamoq,  qurmoq,  ulamoq,  tugmoq, 

qantarmoq, artmoq, qayirmoq kabi. 

 2. Natijasi mavhum bo‘lgan ijroni ifodalovchi fe’llar: titkilamoq, kovlamoq, 

qidirmoq, axtarmoq, izlamoq kabi.  

 3.  Og‘iz  bo‘shlig‘idagi  harakatlarni  ifodalovchi  fe’llar:  yalamoq,  totmoq, 

kemirmoq, cho‘qimoq kabi. 

O‘zbek tilidagi harakat semali asosdagi bu ma’lumotlar kompyuter dasturlari 

                                                           

1