♦шарқ нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси

Й у қ , й ў қ ! Б о ш қ а л а р м е н и к у ч а д а г и баъзи қ и з л а р  
қа т о р и д а к ў р с и н , к,ораласин, м е н ў з и м н и н г о п п о қ ю р а - 
г и м н и ф а қа т ў з и м к ў р а о л а м а н . « Қ о зо н г а я қ и н л а ш - 
с а н г , к у я с и ю қ а р » , д е г а н л а р и д е к , бир а х л о қ с и з қи зг а  
у ч р а ш г а н и м д а н ш у н д а й т у ҳ м а т л а р г а қ о л и б м а н . Л е к и н  
м ен у л а р и л а бир неча со а т ла р ў т и р м а д и м , кет дим . 
Ў з и м н и н г ў р т о қ л а р и м н и н г (қ и з л а р н и н г ) м а ж л и с и г а б о р ­
д и м , ш у н д а ў т и р д и м . Ў й н а д и м , д у т о р н и черт дим , базм - 
ни ш у н д а қилдим.. Э ҳ т и м о л , с и з н и н г а й т г а н л а р и н г и з 
а л л а к и м л а р н и н г т у ҳ м а т и д и р . Н а ҳ о т к и , с и з и ш о н д и н - 
гиз? К ў н г л и н ги зд с . ш у т у ҳ м а т г а н и с б а т а н бир ш у б ҳ а  
б ўл м а д и ? О ф а р и н си зг а ! М е н и н г си н ф д о ш л а р и м барчаси  
с а м и м и й , м е н г а ҳ у р м а т л а р и бор б о л а л а р ; би р о р т а си ­
д а н ё м о н л и к к ў р м а д и м , ём он с ў з эш и т м а д и м . Чет дан 
ў ш а к у н и к е л и б к,олган у қ и з н и н г и ф лослигини с ў н г  
билдим . Б у а зо б л а р и м , қ и й н а л и ш л а р и м м е н га да р с бўлди. 
Ё ш м а н , т а ж р и б а с и з м а н , д е са м , и ш о н м а с эд и н ги з. Ў зи н - 
гиз бо е л а га н «севги з а н ж и р л а р и » н и у з а р э к а н с и з , «ш уни 
эш и т и б у зд и м » , де м а н г, б а л к и « ш ун и б а ҳ о н а қи лди м »  
ёки « бун д а н к ў п а вва л у з г а н эдим », д е нг! Б о ш қ а сабаб- 
л а р н и а й т м а с а н г и з ҳ а м бўл а р д и . С и зд а н б у н и бир ой 
илга р и к у т г а н эдим . С у ю н д и м . Бирок,, О й б е кд а н қ у т у л - 
д и м , деб э м а с , б о ш қ а са б а б л а р и бор эди, с ў н г р о қ би ла р - 
сиз.
К а н и , с ў р а й -ч и : м ен и л а э н г к ў п г а п л а ш г а н бит т а- 
ги н а с и з э к а н с и з , м е ни ш у в а қт г а қ а д а р т а н и м а г а н м и -
73

---

З а р и ф а С а и д н о с и р о в а
ди нги з? С из ш у ила м е н и қ о р а л а й о л м а й с и з. Ю р а ги м - 
н и н г т о за ли ги , к у н г л и м н и н г о қ л и г и б у н и к у т а р а ол- 
м а й д и .
«Сени я х ш и т а н и й м а н » , д е г а н м и д и н ги з? Х а т т о ў з и н - 
гиз ила у ч р а ш г а н и , г а п л а ш г а н и у я л а д и г а н бир қ и з н и  
« ...хоним лар» деб а й т и ш га у я л м а д и н г и з м и ?
«Н им а ист айсан?» — дейсизм и? Б у с ў з и н г и з н и м е н га  
эм а с , « хоним лар»га а й т инг!»
М а ъ с у м а қ и з л а р н и н г ю р а г и н и ...л а р д а н с и з н и н г ҳ а м  
ф арк,ингиз йук, э к а н !
Ж а ҳ л и н г и з ч и қм а с и н , О й бе к а к а , а г а р ш у с ў зл а р и н - 
ги зни ч и н д а н а й т г а н б ў л с а н г и з , сйзга қ а н д а й исм бер- 
сам ҳ а м а р зи м а й д и м и ?
«А ф сонавий қ а ҳ р а м о н !..» Ш у ке ча ш у қ а д а р «ш и­
рин» м а к т у б и н г и з н и қ ў л и м г а қ и с т и р а р э к а н с и з , у қ и д и м . 
Б и л м а д и м , н е ч у н у қ и б т уга т д и м .
Д а д а м н и с у р г у н г а ҳ у к м қ и л г а н л а р , м е н и ю р а г и м н и  
эзга н э н г з ў р қ а й е у ш у эди.
Г П У д а н у й г а е т гун ч а ч и д а м а д и м , б ў е и л д и м ...
Х а л қ д а н у я л с а м -д а , к ў з л а р и м г а сик,илган ё ш л а р н и  
т ўхт а т а о л м а д и м , й и г л а д и м ... У н и н г у ст и г а я н а с и з ­
н и н г х а т и н г и з ... за ҳ а р л и ў қ л а р и н г и з ... Б и л м а д и м , ў л г а н - 
н и н г уст и га т епган қ и л м о қ ч и эди н г и зм и ? Л е к и н м ен 
м у л о й и м , са м и м и й ж и л м а й и ш ила қ а р ш и о лдим . Б ош к,а- 
л а р э з м а к , сиамок, и ст а с а л а р -д а , м ен к у л а м а н , ю к с а л а - 
м а н !
М е н ҳ а қ и м д а , м а й л и , қ а н д а й ф и к р л а р и н г и з б ў л м а - 
с и н , соф қ а л б и м д а н : « Ю р а ги м т о за , к ў н г л и м ок,, сиз 
ў й л а г а н қ и з л а р д а н б у т у н б о р л и ги м , в у ж у д и м и л а йи- 
рок,м ан!» де й м а н . Хох, т и н г л а н г , хох, т и н г л а м а н г , «қол- 
г а н -қ у т г а н л а р и н г и з» ҳ а м ш у н д а й ю р а г и м н и ^ о н а т а д и - 
г а н , к ў н г л и м н и қ и р а д и р г а н б ў л са , ё з м а н г ! Е н и н г и з д а  
қ о л с и н ! Ў зи м д а г и л а р и ч<;ам оз эм ас.
О йбек а к а , м е н га б о қ м а н г , г а п и р м а н г , м е н -д а с и з ­
н и н г к ў з л а р и н г и з г а ортик, у ч р а м а г а й эдим .
Х а й р .
З ариф а».
М ен ҳозир бу мактубларни кундалик дафтаримдан бир 
оз қисқартишлар билан кўчиряпман. Ўша ку н н и н г ўзидаёқ,
74

---

О йбе гим м е н и н г
эътибор берган бўлсангиз, м актубнинг бир неча жойлари- 
ни ўчириб ташлагаи эдим. Чунончи, «маъсума кизлар» тўғри- 
сидаги иборада кўп нуқталар қўйилган. О йбекнинг синфдо­
ши Темучин унга синглиси Маъсумани беришни истар экан. 
М ен хатда шуни эслатмоқчи эдим. Ниҳолгина, оппок, ис- 
тараси иссик киз эди у. (Ойбек уни рад этгандан сўнг 
бошка бир йигитга узатганлар.)
...Хатни ёзиб ту"атгач, бир оз ғазабим босилгандай бўлди. 
Уни китоб орасига яширдим. «Ойбек ж ўрттага ёзган. Қани, 
Зарифа не дер экан?» кабилидаги ўй-фикрлар билан ўзимга 
тасалли беришга уриндим.
Бу хатни О йбекнинг кўлига туткизаманми ё йўкми, 
билмадим. Аммо унинг хати туфайли кўнглимга куйилган 
туҳмат ва оғу шалоласи хийла тинчигандек бўлди.
К У Н Д А Л И К Д А Н С АХ И Ф ААР
1926 йил 31 м а й .
М ен бир неча кун давомида Ойбекни кўрмадим. К у н ­
ларнинг бирида р/парадан келаётган трамвайда у ногоҳ 
кўриниб колди. (У н и н г аллакандай ғалати караши кўнглим 
ойнасига бир умрга мухрланиб колган. У хали-хануз жон- 
ланиб туради.) Б угун эса уйга келди. Ташкаридаги арикча 
бўйида туриб, узок сўйлашдик.
(«Оҳ, менинг кичкина дафтарчам, — деб ёзганман к у н ­
далик дафтаримга. — Нелар гаплашганимизни ёзгим кел­
майди. Ш у вактга кадар кайси бир руҳий холатимни, но­
зи к туйғуларимни тўла ёза олдим?.. Буларни саклайдиган 
дафтар — калбимнинг ўзи! Сен эса унинг бир кўлкасисан, 
холос».)
— Кандай шафкатсиз йигит экансиз, билмас эканман. 
Ш аф катсизлик шоирларга ярашмайди! — дедим араз ва 
гина билан унга.
— Ж ўрттага ёздим! Уч йилдан буён изингдаман. Кара- 
майсан, кочасан. Бир марта хам мактуб ёзмадинг, ахир! 
Юрагингда нелар бор, билмайман... Булар менга мажхул! 
М актубим га жавоб бер, ўтинаман.
— Ёздим... Ф а ка т сизга беришни сира истамайман.
75

---

З а р и ф а С а и д н о с и р о в а
Жуда узун, жуда бемаъни хат. С изнинг мактубингиз эса 
киска. Л еки н нукул оғу ва чакмокдан иборат — бутун 
борлиғимни ўртаб юборди! Кандай раҳмсизлик! Уялмадин- 
гизми, шундай 
сўзларни ёзгани?! М е н и н г бошка ғам ва 
ташвишларим сизга озлик килдими?!
— Сенга факат а ччик сўзлардан иборат хатлар ёзган 
эмасман! Сен га бағишланган шеърларим ҳам кўп. Насиб 
бўлса, баъзилари босилар, баъзилари эса изсиз йўколиб 
кетар... М ана, буни бугун тонгда ёздим. Тингла!
Ойбек киссасидан бир варак коғоз олиб, ўки й бошла-
ди.
— Жуда чиройли шеър, — дедим.
— Сен фа кат чиройли, дейсан. Маъносига ку л о к солиш- 
ни истамайсан. Ю рак коним билан ёзилган, — у коғозни 
тахлаб, киссасига солмокчи эди, кўлимни узатдим:
— Ташлаб кетинг. Ёдлашни истардим.
— Арзимайди, хомаки нарса. Сенга жиндай киймати 
йўк!
— Киймати бор. Фа кат сиз буни англамайсиз.
У бир лахза кўзларимга тикилиб колди. Уялганимдан 
ерга ка ради м. С ўнг кўлидаги коғозни менга тутказар экан:
— М актуб ингни олиб чик, йўкса кетмайман, — деди у 
катъий.
М ен хатни олиб чикиб, унга топширганим ҳамон уйга 
караб кочдим.
Ҳар нарсадан хабардор юрадиган Зулфия эш ик тирки- 
шидан ташкари ҳовлига мўралаб, менга маълумот бериб 
туради: