Sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi bitiruv malakaviy ishi

Eskirgan  so‘zlar.  Kundalik  hayotda  ishlatilmaydigan  eskirgan  so`zlar 

lug`atlardan  o`z  joyini  egallagan.  Jamiyat  taraqqiyoti,  madaniyatdagi 

o`zgarishlar tilga o`z ta;sirini o`tkazmasdan qolmaydi. Davr o‘tishi bilan mehnat 

                                                            

33

 Türkçe sözlük. TDK. Ankara, 1998. S. 441 

34

 Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 1998, S. 69 

---

19 

 

qurollari,  kiyim-kechak,  uy  jihozlarining  yangi  nusxalari  paydo  bo‘ladi, 

eskilarining ba‘zilari ishlatilmaydigan bo‘lib qoladi. Natijada ularni ifodalovchi 

so‘zlar  ham  bora-bora  juda  kam  qo‘llanadigan  bo`lib  qoladi  yoki  umuman 

iste’moldan  chiqib  ketadi.  Yana  misollarga  murojaat  qilamiz:  ashu  (qizil 

tuproq),  ashuq  (temir  qalpoq,  dubulg‘a),  aqru  (sekin).  Eskirgan  so‘zlar  ikkita 

guruhga ajratiladi: 

Tarixiy  so‘zlar  –  hozirda  mavjud  bo‘lmagan  narsa  hodisalarning 

iste‘moldan  butunlay  chiqib  ketgan  nomlaridir.  Bunda  so‘z  o‘zi  ifodalagan 

tushuncha bilan birgalikda eskiradi. Tarixiy so‘z (istorizm)larga misollar: Çar – 

(tsar  –  chor,  rus  podshosi)  Rossiya  imperatori  va  Bolgariya  qiroliga  berilgan 

unvon. Çariçe – (tsaritsa – rus qirolichasi) - Rossiya imperatorining xotini yoki 

ayol  imperatorga  berilgan  unvon.  Çareviç  –  (tsarevich  –  chor  (podsho)ning 

o‘g‘li)  -  Rossiya  imperatorining  o‘g‘li;  Çarlık,  -ğı  is.  tar.  1)  Chor  bo`lish 

vaziyati;  2)  Chor  boshqaruvidagi  davlat:  “Rusya`da  çarlık  devrilmişti.”

  35

  –  T. 

Buğra.  (Türkçe  sözlük.  TDK.  Ankara,  1998.  439-  s);  Çavuş  –  is  tar.  1) 

Usmonlilar  davlat  tashkilotida  turli  vazifalarni  bajargan  xizmatchi.  2)  tar. 

Usmonlilar  armiyasida  yuqori  mansabdagilarning  buyruqlarini  quyidagilarga 

yetkazuvchi  vazifasini  bajaruvchi  odam;

  36

  Misol:  Çarka  –  is.  tar.  esk. 

Usmonlilarda saroy xodimining lavozimi, vazifasi.

37

  

Arxaik  so‘zlar  –  hozirda  mavjud  bo‘lmagan  narsa-hodisalarning 

iste‘moldan  butunlay  chiqib  ketgan  nomlaridir;  bunda  so‘z  eskiradi,  lekin 

tushuncha  eskirmaydi,  boshqa  so‘z  bilan  ifodalanadigan  bo‘lib  qoladi,  bunday 

so‘zlar  iste‘moldan  chiqish  arafasida  turgan,  hozirgi  tilda  sinonimi  bo‘lgan 

so‘zlardir  (qavs  ichida  hozirgi  tildagi  sinonimlari  berilgan):  rayon  (tuman), 

ekspress  (tezyurar),  oblast  (viloyat),  vrach  (shifokor),  xirurg  (jarroh),  injener 

(muhandis), redaktor (muharrir), redaksiya (tahririyat), ulus (xalq), bitik (yozuv) 

va h. 

                                                            

35

 Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 1998, S. 439 

36

 Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 1998, S. 447

 

37

 Türkçe sözlük. TDK. Ankara, 1998. S. 439

 

 

---

20