Sharq filologiyasi va falsafa fakulteti turkiy tillar kafedrasi bitiruv malakaviy ishi

II BOB. TURK TILIDAGI ARXAIZMLARINING SEMANTIK 

XUSUSIYATLARI  

2.1. Turk tilidagi arxaizmlarning ma’no qirralari 

Arxaizmlarning umumiy tilshunoslikdagi tadqiqi. Biz, bugungi kunda 

dunyo  tilshunosligini  tilga  olganimizda,  rus  tilshunosligiga  urg‘u  beramiz. 

Shuning  uchun  o‘rni  kelganda,  arxaizmlar  haqida  rus  tilshunoslari  nima 

deyishganiga e’tibor qilish kerak bo‘ladi.  

Rossiyada 

nashr 

etilgan 

“Lingvistik 

ensiklopedik 

lug‘at”da 

(Lingvisticheskiy  ensiklopedicheskiy  slovar)  istorizm,  ya’ni  eskirgan  so‘zlarga 

quyidagicha  ta’rif  berilgan:  “Istorizm  (tarixiy  so‘z)lar  -  yo‘qolib  ketgan 

realiyalarni  bildiruvchi  so‘z  yoki  turg‘un  birikmalar  (kravchiy,  tyaglo, 

selovalnik). Tarixiy so‘zlar qadim zamonlarga tegishli bo‘lishi mumkin (zakup, 

smerd),  unchalik  qadimiy  bo‘lmasligni  ham  mumkin  (likbez,  nepman, 

prodrazvyorstka). Undan tashqari, istorizmlar ko‘pma’noli so‘zlarning bir necha 

ma’nosidan  bittasi  ham  bo‘lishi  mumkin  (masalan,  turkiy  “yarlık”  so‘zi 

“xonning  yozma  farmoni”  ma’nosida  ham  bo‘lishi  mumkin,  “etiketka” 

ma’nosida  ham  qo‘llanilish  mumkin).  Tarixiy  so‘zlar  passiv  lug‘atga  tegishli 

bo‘ladi,  lekin  arxaizmlardan  farqli  o‘laroq  aktiv  lug‘atda  sinonimlarga  ega 

bo‘lmaydi.  O‘quv  va  ilmiy  adabiyotlarda  terminologik  ma’noda  qo‘llanadi,