Shartli belgilar F
Gazlarning zichligini hisoblab topishga doir namunaviy masala
Download 7.2 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Javob
- 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Javob
- 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH
- Kimyoviy reaksiyalarda energetik hodisalar
- 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 1. Oksidlar 2-§ Noorganik birikmalarning asosiy sinflari
Gazlarning zichligini hisoblab topishga doir namunaviy masala va mashqlar. Gazlarning zichligini topish uchun molyar massasini molyar hajmi- ga bo‘lamiz: ρ = M V M 1-misol: Karbonat angidrid zichligini hisoblab toping. Yechish: 1) ρ = = = M CO V g l M ( ) , , / 2 44 22 4 1 96 Javob: Karbonat angidridni zichligi 1,96 g/ l. 2-misol: Zichligi 2,86 g/l bo‘lgan gazning molyar massasini hisoblab toping. Yechish: 1) ρ ρ = = ⋅ = ⋅ = M V formuladan M V g l l g M m : , / , 2 86 22 4 64 Javob: Zichligi 2,86 g/ l bo‘lgan gazning molyar masasi 64 g. 2) I-BOB 16 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 3) Gazlarning nisbiy zichligini hisoblab topishga doir namunaviy masala va mashqlar. 1-misol: Metanning vodorodga nisbatan zichligini hisoblang. Yechish: 1) Metan va vodorodning molekulyar massasini hisoblash. M/CH 4 /=12+4·1=16, M/H 2 /=2 2) Metanning vodorodga ko‘ra zichligini topish. D M CH M H H 2 4 2 16 2 8 = = = / / / / Javob: Metanning vodorodga ko‘ra zichligi 8 yoki metan vodorod- dan 8 marta og‘ir. 2-misol: Tarkibida 40% is gazi va 60% karbonat angidrid bo‘lgan gaz- lar aralashmasini vodorodga nisbatan zichligini aniqlang. Yechish: 1) Gazlar aralashmasining o‘rtacha molekulyar massasini toping. M o‘r =0,4M/CO/+0,6M/CO 2 /=0,4·28+0,6·44=37,6 2) Vodorodga nisbatan zichligini hisoblash. D M M H H or 2 2 37 6 2 18 6 = = = / / , , Javob: Gazlar aralashmasining vodorodga nisbatan zichligi 18,6. 3-misol: Farg‘onadagi “Azot” ishlab chiqarish birlashmasida azot- li o‘g‘it olish jarayonining oraliq moddasi sifatida azot (IV)-oksidi hosil bo‘ladi. Azot (IV)-oksidining havoga nisbatan zichligini hisoblab toping. Yechish: 1)Azot (IV)-oksidning molekulyar massasi M/NO 2 /=46 Havoning o‘rtacha molekulyar massasi 29. 2) Azot (IV)-oksidining havoga nisbatan zichligi D M NO M havo havo = = = / / , 2 46 29 1 59 I-BOB 17 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Javob: Azot (IV)-oksidining havoga nisbatan zichligi 1,59. 6-misol: Oq fosfor bug‘ining geliyga nisbatan zichligi 31 ga teng. Oq fosforning molekulyar massasini hisoblang. Yechish: D M oq fosfor M He formuladan M oq fosfor D M He He He = = ⋅ = ⋅ = / / / / / / / / 31 4 12 24 Javob: Oq fosforning molekulyar massasi 124. Vodorodga nisbatan zichligi 32 bo‘lgan gazning molekulyar mas- sasini hisoblang. Havoga nisbatan zichligi 0,137 bo‘lgan gazning molekulyar mas- sasini hisoblang. Gazni geliyga nisbatan zichligi 11 ga teng. Agar bu gaz a) kis- lorod va ugleroddan; b) azot va kisloroddan; c) uglerod va vodorod atomlaridan tashkil togan bo‘lsa kimyoviy formulasini aniqlang. 3,6 g fosfin PH 3 n.sh. da qancha hajmni egallaydi? Bu miqdor fosfinda nechta molekula va vodorod atomi bo‘ladi? Fosfinni vodorodga, geliyga va havoga nisbatan zichligini hisoblang. 0,2744 g atsetilen n.sh. da 150 ml hajmni egallaydi. Uning mole- kulyar massasini hisoblang. Ekvivalentlik qonuni Kimyoviy elementlar bir-biri bilan o‘z ekvivalentlariga pro- porsional bo‘lgan og‘irlik miqdorlarda birikadi yoki almashi- nadi (Ekvivalentlik qonuni). 1. 2. 3. 4. 5. • I-BOB 18 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Elementning ekvivalentligi deb 1 mol vodorod atomi (1g) bilan birikadigan yoki shuncha miqdor vodorodni oladigan miqdoriga aytiladi. Elementning nisbiy atom massasining valentliklariga nisbati shu elementning ekvivalentligidir: O‘ksidlarning ekvivalenti: E A B = E oksid M V n r ( ) = ⋅ M r — oksidning molekulyar massasi; V — oksid hosil qiluvchi elementning valentligi; n — oksid hosil qiluvchi elementning shu oksiddagi atom soni. • Asoslarning ekvivalenti: E asos M n OH r ( ) ( ) = M r — asosning molekulyar massasi; n(OH) — asosdagi gidroksid guruh soni. • Kislotalarning ekvivalenti: E kislota M n H r ( ) ( ) = M r — kislotaning molekulyar massasi; n(H) — kislota tarkibidagi metalga o‘rnini bera oladigan vodorod atomlari soni. • Tuzlarning ekvivalentligi E tuz M V n r ( ) = ⋅ M r — tuzning molekulyar massasi; V — tuz hosil qiluvchi metalning valentligi; n — tuz hosil qiluvchi metalning shu tuzdagi atom soni. • • • I-BOB 19 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 1-misol: Temirning ikki va uch valentli birikmalaridagi ekvivalen- tini aniqlang. Yechish: 1) Temirning (II)-valentli birikmalaridagi ekvivalenti: E Fe / / = = 56 2 28 2) Temirning (III)-valentli birikmalaridagi ekvivalenti: E Fe / / , = = 56 3 18 67 Javobi: Temirning ekvivalenti ikki valentli birikmalarda 28, uch valentli birikmalarda 18,67 ga teng. 2-misol: 47,26 g mis 52,74 g xlor bilan birikadi va mis (II)-xlorid tuzini hosil qiladi. Xlorning ekvivalenti 35,45 ga teng ekanligini bilgan holda misning ekvivalentini hisoblang. Yechish: 1) Masala shartida berilganlarni aniqlab olamiz. m /Cu/ = 47,26 g, m /Cl/ = 52,7 g E /Cu/ = x; E /Cl/ = 35,45 2) Ekvivalentlik formulasi: m m E E 1 2 1 2 = dan foydalanib misning ekvivalentini aniqlash. E Cu / / , , , , = ⋅ = 47 26 35 45 52 7 31 8 Javob: Misning ekvivalenti 31,8 ga teng. Oksid tarkibida 20% kislorod bo‘ladi. Shu oksid hosil qiluvchi elementning ekvivalentini aniqlang. Agar elementning valentligi 2 ga teng bo‘lsa atom massasi nechaga teng bo‘ladi? 1,8 gr metall oksidini qaytarish uchun n.sh. da o‘lchangan 8,33 ml vodorod sarflandi. Oksidni va oksid hosil qiluvchi elementning ekvivalentini aniqlang? 1. 2. I-BOB 20 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 0,36 gr metal n.sh. da o‘lchangan 168 ml kislorodni biriktirib oladi. Metalning ekvivalentini aniqlang? 2 gr fosfor yondirilganda 4,58 gr fosfat angidrid hosil bo‘ldi. Fosforning ekvivalentini aniqlang? 1,225 gr kislotani neytrallash uchun 1 gr o‘yuvchi natriy sarf- landi. O‘yuvchi natriyning ekvivalenti 40 ga teng deb olib kis- lotaning ekvivalentini aniqlang? Uch valentli metal xlorid tarkibida 34,42 % metal va 65,58 % xlor bor. Metalning ekvivalentini aniqlang? Titan oksidi tarkibida og‘irligi jihatdan 59,95% titan va 40,05 % kislorod bor. Titanning shu oksiddagi valentligini aniqlang? Quyidagi birikmalarning ekvivalentini aniqlang: alyuminiy ok- sid, bariy gidroksid, sulfid kislota, temir (III)-xlorid. Ortofosfat kislota va alyuminiy sulfatlarning ekvivalentini aniq- lang va tuzilish formulalarini yozing. Kimyoviy reaksiyalarda energetik hodisalar 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Barcha kimyoviy reaksiyalarda energiya ajralib chiqadi yoki yutiladi. Kimyoviy reaksiya vaqtida issiqlik ajralib chiqsa ekzotermik reaksiya- lar deb ataladi. Kimyoviy reaksiya vaqtida issiqlik yutilsa endotermik reaksiya deb ataladi Oddiy moddalardan 1 mol murakkab moddani hosil bo‘lishida ajralib chiqadigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori moddaning hosil bo‘lish issiqligi deyiladi. Har qanday murakkab moddani oddiy moddalarga qadar parchala- nish issiqligi uning hosil bo‘lish issiqligiga teng bo‘lib, ishorasi qarama- qarshi tarzda ifodalanadi (Lavuaz‘ye va Laplas qonuni). I-BOB 21 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 1-misol. Maktab oshxonasida ovqat tayyorlash uchun 100 l metan sarflandi (Tabiiy gazning asosiy qismi metan).100 l metan yondirilganda qancha issiqlik ajralib chiqadi? Metanni yonish reaksiyasining issiqlik effekti +880 kj Yechish: Bir mol metan (22,4 l) to‘liq yonganda 880 kj issiqlik ajralib chiqadi. 100 l metan yonganda-chi? 100 l x 22,4 l 880 kj CH O CO H O Q 4 2 2 2 2 2 + → + + 100 22 4 880 l l x , = x kj = ⋅ = 100 880 22 4 3928 , Javob: 3928 kj 2-misol. Ammiyakning yonish reaksiyasi issiqlik effektini hisoblang. Suv bug‘ining hosil bo‘lish issiqligi 241,88 kj/mol, NH 3 ning hosil bo‘lish issiqligi 46,2 kj/mol ga teng ekanligi ma’lum. Yechish: Ammiyakning yonish reaksiyasi. 2 1 5 3 3 2 2 2 NH O N H O + → + , 2) Gess qonuniga asoslanib ammiyakning yonish reaksiyasining is- siqlik effektini topamiz. Buning uchun reaksiya mahsulotlarining hosil bo‘lish issiqliklarining yig‘indisidan reaksiya uchun olingan moddalar- ning hosil bo‘lish issiqliklari yig‘indisi ayriladi (Oddiy moddalarning hosil bo‘lish issiqliklari nolga teng deb olamiz). Masalan: CH C H kj 4 2 2 90 9 → + − , C H CH kj + → + 2 90 9 2 4 , Reaksiyalarning issiqlik effekti boshlang‘ich moddalar bilan hosil bo‘lgan mahsulotlarning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, reaksiyaning oraliq bosqichlariga taalluqli emas (Gess qonuni). I-BOB 22 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Q kj = − ⋅ − − ⋅ = − + = − 3 241 88 2 46 2 725 64 92 4 633 24 , ( , ) , , , Javob: 633,24 kj Andijon shahridagi “Yosh tabiatshunoslar” markazida ama liy mashg‘ulotlar o‘tkazishga mo‘ljallangan issiqxonani isitish uchun bir kunda tarkibida 240 kg uglerod bo‘lgan yoqilg‘i sarf landi. Ush- bu yoqilg‘i yondirilganda ajralib chiqqan issiqlikni hisoblang. 5 mol vodorodning yonishi natijasida qancha issiqlik ajralib chiqadi? Benzolning yonish reaksiyasining issiqlik effektini aniqlang. C H O CO H O 6 6 2 2 7 5 6 3 2 + → + , Reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning issiqlik effekti quy- dagicha: C H kj mol 6 6 49 = − / H O bug kj mol 2 241 88 / '/ , / = − CO kj mol 2 393 62 = − , / 19,5 g benzol yonganda qancha issiqlik ajralib chiqadi? Uglerod (II)-oksidni yonish termokimyoviy tenglamasi quydagicha: CO O CO kj + → − 1 2 2 2 284 7 / , 1423,5 kj issiqlik olish uchun n.sh.da o‘lchangan qancha hajm is gazini yondirish kerak? Quydagi reaksiyaning issiqlik effektini toping: 2 2 2 Mg SiO MgO Si + = + SiO 2 ning hosil bo‘lish issiqligi 851,2 kj/mol, MgO ning hosil bo‘lish issiqligi 611,7 kj/mol. Havoga nisbatan zichligi 1,52 bo‘lgan gazning geliyga nisbatan zichligini aniqlang. G‘o‘za bargini to‘kish uchun ishlatiladigan kalsiy sianamid tarkibida 50 % kalsiy, 15% uglerod va 35% azot borligi ma’lum. Ushbu birikmaning formulasini toping. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. I-BOB 23 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 1. Oksidlar 2-§ Noorganik birikmalarning asosiy sinflari Biri kislorod bo‘lgan ikki elementdan tarkib topgan murakkab moddalar oksidlar deyiladi. Yani E 2 0 n bu yerda: E- element, n- el- ementning valentligi. Oksidning suv, asos va kislotalar bilan reaksiyaga kirishishiga qarab, bir nechta guruhga bo‘linadi: Asosli oksidlar: Na 2 O, BaO, CuO va hokazo. Kislotali oksidlar: CO 2 , SO 3 , P 2 O 5 va hokazo. Amfoter oksidlar: ZnO, Al 2 O 3 , Sb 2 O 3 va hokazo. Betaraf oksidlar (yoki tuz hosil qilmaydigan): CO, NO, N 2 O va hokazo. Peroksidlar: peroksidlarda kislorodning oksidlanish dara- jasi –1 ga teng bo‘ladi, valentligi esa odatdagidek ikkiga teng bo‘ladi: Na 2 O 2 , H 2 O 2 1. 2. 3. 4. 5. 1-misol: 2,17 g simob (II)-oksidi parchalanganda n.sh.da qancha hajm kislorod hosil qiladi? Yechish: 1) HgO ning parchalanish reaksiyasi tenglamasi: 2HgO → 2Hg + O 2 434 g 22,4 l 2) 2,17 g HgO dan qancha hajm kislorod hosil bo‘ladi? 434 g ----------- 22,4 l 2,17 g ---------- x l x l = ⋅ = 2 17 22 4 434 1 12 , , , Javob: 1,12 l O 2 hosil bo‘ladi. I-BOB 24 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH 2-misol: Olmaliq kon metallurgiya kombinatida qayta ishlanadigan ruda tarkibida 49,6% marganes va 50,4% kislorod bo‘lgan oksid mavjud. Ushbu oksidning formulasini keltirib chiqaring. Yechish: 1) Oksidning sifat tarkibi: Mn va O 2) Oksidning miqdoriy tarkibi: 49,6 : 50,4 3) Berilgan ma’lumotlardan foydalanib oksidning formulasini topish: Mn x : O y = 49,6 : 50,4 x y = = = = 49 6 55 0 9 1 2 50 4 16 3 1 3 5 7 , , | | , , | , | Demak: Mn 2 O 7 . Hisoblashlar natijasida marganes va kislorodning atom nisbatlari 0,9:3,1 ekanligi ma’lum bo‘ldi. Ammo kimyoviy birikmalarda atomlar ning nisbatlari butun sonlar bilan ifodalanadi. Shuning uchun, 0,9:3,1 nisbatni butun sonlarga aylantiramiz. Buning uchun: | 0,9 : 3,1 | : 0,9 = 1 : 3,5 | 1 : 3,5 | · 2 = 2 : 7 Javob: Mn 2 O 7 Marganes (VII)-oksid. Mis (II)-oksidini qanday usullar bilan hosil qilish mumkin? Ohaktoshni qizdirish yo‘li bilan olinadigan oksidning ishlatilish sohasini ko‘rsating. Quyidagi oksidlarning qaysi birida kislorodning massa ulushi eng ko‘p? Cu 2 O, CuO, (CuOH) 2 CO 3 Quyidagi jadval asosida berilgan oksidlarning kimyoviy hossala- rini ko‘rsating. Reaksiya tenglamalarini yozing. Har bir reak- siyani izohlang. 1. 2. 3. 4. I-BOB 25 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Oksid H 2 O NaOH H 2 SO 4 K 2 O 1 2 FeO 3 SO 2 4 5 Al 2 O 3 6 7 CO 5. Quyidagi moddalar yondirilganda qanday oksidlar hosil bo‘ladi? CH 4 , H 2 S, PH 3 , C 2 H 2 , NH 3 2. Asoslar Metall atomi va bir yoki bir necha gidroksid guruh (OH) dan ibo- rat bo‘lgan murakkab moddalar asoslar deyiladi. Asoslar suvda erishi va erimasligiga qarab ikkiga bo‘linadi. 1. Suvda eriydigan – asoslar: NaOH, Ca(OH) 2 , KOH, Ba(OH) 2 2. Suvda erimaydigan – asoslar: Cu(OH) 2 , Fe(OH) 2 , Cr(OH) 2 Ham kislota ham ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib tuz hosil qiladigan asoslar amfoter asoslar deyiladi: Zn(OH) 2 , Al(OH) 3 , Cr(OH) 3 1-misol: Formulalari Al(OH) 3 , Ca(OH) 2 bo‘lgan metall gidroksid- larini tarkibini foizlarda hisoblang. Bu asoslarni qanday olish mumkin. Reaksiya tenglamalarini yozing. Yechish: 1) Al(OH) 3 ning tarkibi va olinishi: M /Al(OH) 3 / = 27+48+3=78 % % , % % / / Al H = ⋅ = = ⋅ 27 78 100 34 61 3 78 I-BOB 26 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Al(OH) 3 ni olish uchun alyuminiy tuzlariga ishqor ta’sir ettirish kerak: AlCl 3 + 3NaOH → Al(OH) 3 + 3NaCl 2) Ca(OH) 2 ning tarkibi va olinishi: M /Ca(OH) 2 /=40+32+2=74 % % , % % % , % % % , % Ca O H = ⋅ = = ⋅ = = ⋅ = 40 74 100 54 05 32 74 100 43 25 2 74 100 2 7 Ca(OH) 2 suvda eriydigan asos, ya’ni ishqor. Uni olish uchun Ca yoki CaO ga suv ta’sir ettiriladi. Ca + 2H 2 O = Ca(OH) 2 + H 2 CaO + H 2 O = Ca(OH) 2 2-misol: Tarkibi quyidagicha bo‘lgan gidroksidning formulasi toping. Pb – 75,3%, O – 23,2%, H – 1,5% Yechish: 1) Moddaning sifat tarkibi (Pb, O, H) va miqdor tarkibi ma’lum. Uning formulasini topish uchun quyidagi amallarni bajaramiz. Pb x : O y : H z = 75,3 : 23,2 : 1,5 x y z = = = = = = ≈ = = 75 3 207 0 36 0 36 1 1 23 2 16 1 45 0 36 4 02 7 4 4 1 5 1 , , / , , , / , , ( ) , 1 1 5 0 36 4 1 6 4 4 , / , , ( ) = ≈ Demak: Pb(OH) 4 . Javob: Pb(OH) 4 . Quyidagi oksidlarga mos keluvchi asoslarning formulasini yo- zing va nomlang? Li 2 O, BaO, SrO, SnO, Mn 2 O 3 , PbO 2 , Fe 2 O 3 . 1. I-BOB 27 7-SINF KIMYO KURSI MAVZULARINI TAKRORLASH Tarkibi quyidagicha bo‘lgan asoslarning formulalarini yozing va nomlang: a) Mn – 61,8%, O – 36,0%, H – 2,3% b) Pb – 75,3%, O – 23,2%, H – 1,5% Kaliy gidroksidni qanday usullar bilan olish mumkin? Zarur reak- siya tenglamalarini yozing. Cu(OH) 2 ni ham shu usullar bilan olsa bo‘ladimi? Cu(OH) 2 ni qanday usullar bilan olish mumkin? Quyidagi o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun imkon beruvchi reaksiya tenglamalarini yozing. Sr → SrO → Sr(OH) 2 → SrCO 3 Quyidagi jadval asosida asoslarning kimyoviy xossalarini ko‘rsating. Reaksiya tenglamalarini yozing. Asoslar HNO 3 KOH t qizdirilsa SO 3 NaOH 1 2 Cu(OH) 2 3 4 5 Zn(OH) 2 6 7 8 9 3. Kislotalar 2. 3. 4. 3. Molekulasi tarkibida metallarga o‘z o‘rnini bera oladigan vodorod atomlari va kislota qoldig‘idan tarkib topgan murakkab moddalar kislotalar deyiladi. Kislotalar molekulasi tarkibida kislorod atomining bo‘lish yoki bo‘lmasligiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi: a) kislorodli kislotalar: HNO 3 , H 2 CO 3 , H 2 SiO 3 b) kislorodsiz kislotalar: H 2 S, HBr, HJ Kislotalar tarkibidagi metalga o‘rnini beradigan vodorod atomlari soniga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1. Bir negizli kislotalar: HCl, HBr, HNO 3 2. Ikki negizli kislotalar: H 2 SO 4 , H 2 SO 3 , H 2 S 3. Uch negizli kislotalar: H 3 PO 4 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling