Shavkat Sharipov, Odil Qo‘ysinov, Qumrinisa Abdullayeva

Kasb-hunarga oud ma’lumotlar
Bugungi kunda polimerlardan turmushda ko‘p foydalaniladi. Polimer 
materiallarga ishlov berish texnologiyalari bo‘limida turli xildagi polimer 
materiallarning turlari hamda ularga ishlov berish usullari o‘rganiladi. 
Polimer materiallar bilan ishlash bo‘yicha sohaga oid quyidagi kasb-
hunar turlari mavjud: 
– Badiiy chinni buyumlarni bezatish rassomi; 
– Kulolchilik ustasi;
– Ganch o‘ymakorligi usta-rassomi;
– Shisha buyumlarga ishlov beruvchi usta-rassom;
– Shisha buyumlari dekorator-rassomi;
– Polietilen quvurlar va profil materiallarni montaj qilish va texnik 
xizmat ko‘rsatish bo‘yicha mutaxassis.
3-BOB. METALLGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI
3.1. UMUMIY TUSHUNCHALAR
Rangli metallar va ular qotishmalarining mexanik xossalari 
Siz 5-sinfda metallarning umumiy xususiyatlari haqida, 6-sinfda esa 
qora metall qotishmalari haqida ma’lumotga ega bo‘ldingiz. Endi esa 
rangli metallar va ularning qotishmalari bilan tanishasiz. 
Rangli metallar qatoriga alumin, mis, rux, qo‘rg‘oshin, nikel va 
boshqalar kiradi. Zamonaviy mashinasozlikda ulardan foydalanish sohasi 
juda keng. Rangli metallarning ayrim xossalari cho‘yan va po‘latdan 
ustun turadi. Rangli metallardan asosan qotishmalar ko‘rinishida 
foydalaniladi. 
Aluminiy tabiatda eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, kislorod va kremniydan 
keyingi o‘rinda turadi. U kumushsimon ko‘k rangga ega, plastik, 
zangbardosh, a’lo darajada elektr o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. 
Zichligi kam, yaxshi presslanadi, cho‘kichlanadi, shtampovkalanadi, 
qirqiladi va elektr toki hamda issiqlikni yaxshi o‘tkazadi. 

---

51
Aluminiy va uning qotishmalaridan mashinasozlikda, xususan, 
samolyot 
sozlikda, asbobsozlik va elektr sanoatida keng foydalaniladi. 
Alumin yaxshi prokatlanish va shtamplanish xususiyatiga ega. U cho‘yan 
va po‘latdan uch marta yengil. Tabiatda alumin sof holatda uchramaydi, 
ammo u 250 dan ortiq elementlar bilan birikkan holda uchraydi. Alumin 
qotishmasi – silumin va duralumin mashinasozlikda eng ko‘p tarqalgan 
rangli metalldir.
Mis
– nisbatan zichroq, qizg‘ish rangli metall bo‘lib, u cho‘ziluvchan-
lik, plastiklik, yuqori koeffitsiyentli ishqalanish, issiqlik va elektr 
tokini yaxshi o‘tkaziSh xossalariga ega. Shuning uchun undan elektr 
simlari, radiator quvurlari, polosalar, tasmalar, quvurlar va suv bosimini 
o‘lchovchi asboblar, armaturalar, podshipniklar va hokazolar yasaladi. 
Sanoatda misning rux, qalay, alumin, kremniy va boshqa elementlar 
qotishmalaridan keng foydalaniladi. Mis asosan latun va bronza 
qotishmalari holida ishlatiladi.
Qalay – kumushsimon-oq metall. Sof qalay juda yumshoq va 
tayoqcha shaklida quyilgan bo‘ladi, buklansa, qirsillaydi. Boshqa 
metallar bilan qotishgan qalay qirsillamaydi. Qalaydan po‘lat listini 
himoyalovchi qoplama sifatida foydalaniladi va undan qalayli bronzalar, 
yumshoq kavsharlar hamda qotishmalar tayyorlanadi.
Rux
– o‘rtacha qattiqlikdagi, ko‘kimtir-kumushsimon, yalti roq metall 
bo‘lib, sindirilsa, yaltiroq kristallari ko‘rinadi. Ochiq havo da saqlanganda 
xiralashib, yupqa, lekin zich oksid pardasi hosil qiladi, bu parda metalni 
oksidlanishdan saqlaydi. Ruxdan po‘lat listini himoyalovchi qoplama 
sifatida va qotishmalar hamda kavsharlar tayyorlashda foydalaniladi.