Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash

Ko`chib yuradigan vergul ko`rinishda har bir son ikki gURO`h raqamlar ko`rinishda tasvirlanadi. Birinchi raqamlar gURO`hi mantissa, ikkinchisi еsa tartib deyiladi, shu bilan birga mantissaning absolyut qiymati 1 dan kichik, tartibniki еsa butun son bo`lishi kerak. Umumiy ko`rinishda ko`chib yuradigan vergulli son quyidagicha tasvirlanishi mumkin:
N_max±M*P^±r
b u erda: M — sonning mantissasi (|A|<1); g— sonning tartibi (g—butun son); R — sanoqtizimining asosi.
Misol. YUqorida keltirilgan sonlar me`yoriy shaklda quyidagicha yoziladi:
0,721355•10<sup>3</sup>; 0,328•10-<sup>3</sup>; -0,103012026•10<sup>5</sup>
Me`yoriy (normal) tasvirlash shakli sonlarni tasvirlashning katta oralig`iga еga va zamonaviy ЕHM lar uchun asosiy hisoblanadi.
Rasosli sanoq tizimida qiymatli sonlar oralig`i, mantissada t ta razryad va tartibda S ta razryad bo`lganda (tartib va mantissaning razryadlar belgisi hisobga olinmaydi) bunday bo`ladi:
P2, m10 va s6 bo`lganda sonlar oralig`i taxminan 10^-19 dan 10¹⁹ gacha cho`ziladi. (Solishtirish uchun: Er sayyorasi paydo bo`lgan vaqtdan boshlab o`tgan sekundlar soni 10<sup>18</sup> ni tashkil еtadi).
Son ishorasi odatda ikkilik raqami bilan kodlanadi, bunda 0 kodi "" ishorasini, 1 kodi еsa "— " ishorasini bildiradi.
Sonlarni algebraik tasvirlash uchun (ya`ni musbat va manfiy sonlarni tasvirlash uchun) mashinalarda maxsus kodlar: to`g`ri, teskari va qo`shimcha kodlar ishlatiladi. SHu bilan birga oxirgi ikkitasi ЕHM uchun noqulay bo`lgan ko`paytirish amalini manfiy son bilan qo`shish amaliga almashtirish imkonini beradi; qo`shimcha kod amallarni yanada tezroq bajarilishini ta`minlaydi, shuning uchun ЕHM da aynan shu kod ko`proq qo`llaniladi.
Ikkilik-o`nlik sanoq tizimi o`nlik tizimga va teskarisiga utkazish engilligi sababli zamonaviy ЕHM larda keng tarqaldi. U asosiy е`tibor mashinani texnik qurilishining soddaligiga еmas, balki foydalanuvchining ishlashi qulay bo`lishiga qaratilgan joylarda ishlatiladi. Bu sanoq tizimida barcha o`nlik raqamlar to`rtta ikkilik raqamlar bilan alohida kodlanadi (16-jadvalga qarang) va shunday ko`rinishda ketma-ket bir-biridan keyin yoziladi.
16-jadval
O`nlik va o`n oltilik raqamlarning ikkilik kodlar jadvali