Shaxsiy turmush jinsiy gigienalar xaqida tushunchA, tabiiy omillari va salomatlikni tiklash

ShAXSIY TURMUSh JINSIY GIGIENALAR XAQIDA TUShUNChA, TABIIY OMILLARI VA SALOMATLIKNI TIKLASh
Shaxsiy gigiena-gigienaning rejmi, odamni xayoti va faoliyatining gigienik asoslariga rioya kilish yuli bilan sogligini saklash va mustaxkamlash xakidagi bulimidir. Shaxsiy gigiena badan tersi, ogiz bushligi parvarish, ovkatlanish rejimi, mexnatda va dam olishni tugri navbatlash. Fizkultura va sport mashgulotlarni uz ichiga oladi. Shaxsiy gigiena buicha tadbirlarni mensimaslik mukarrar ravishda odam soglikni puturdan ketkazadi, akilliy va jismoniy ish kobliyatini pasaytiradi, vaktidan ilgari karitadi.Shaxsiy gigiena koidalarini pisand kilmaslik kassalanib kolgan odamga duch kelgan juda kup kishlar orasida infekutsion kassaliklar tarkalishga sababchi bulish mumkin.
Teri yog, teri bezlarining xayot faoliyati maxsulotlaridan, jonsizlangan yuza epiteliy, shunindek chang, mikroblar (ular orasida patogen mikroblar bulish mumkin) bilan doimo ifloslanib turadi. Organik maxsulotlar (teri, teri yog) parchalanib, yokimsiz xid taratadi, terini tahsirlantirali. Teriga tegishlicha parvarish kilinmaganda uning vazifalari buziladi, bu yiringlikasaliklarga olib kelish mumkin.
Terini ozoda saklash uchun oyiga 4-5 marta ilik suv bilan sovunlab chumilish kerak. Baini 7-10 kunda bir marta yuvib turish lozim. Ich kiyimlarni xaftasiga kam degandabir marta almashtirib turish ( aloxida tungli kiyim bulganda) kerakUrin bosh toza saklanish va uykudan turilganda sung shamollatishi lozim. Urinbosh okliklarni oyiga kamida 2 marta alsashtirish kerak. Qullar kup va tez –tez kirlanib turadi. Qullardan kir tananing boshka kismlariga va ovkatga tushadi. Shuning uchun ovkatdan oldin, xojatxonaga borganda, kuchadan kelganda sung kullni sovinlab yuvish darkor. Tirnoklar aloxida parvarishlashni talab etadi, chunki ttirnok ostidagi kir, mikroblar, jumladan, patogen mikroblar, gelg’mint tuxumlari yigilib koladi. Tirnoklarni kalta kilib oldirish va xar kuni chutka va suv bilan sovunlab yuvib turish lozim.
Kam xavo utkaziladigan materiallardan tikilgan tor poyabzal, kir paypoklar xam oyok kavatlarini kup terlashga sabab buladi. Kirlar parchalanganda xosil buladigan uchuvchan moddalar yokimsiz xid chikaradi va terini shilinishga olib kelib, epidermofitiyalar va yiringli kasalliklar paydo kiladi. Oyok kup terlaydigan bulsa, oyok panjasi yuvilgandan keyin unga 2% li formalin eritmasi suritiladi. Paypok, noskiylarni xaftasiga 2-3 marta almashtirib turish lozim.
O’sib rivojlanib kelayotgan organizm salomatligini, jismoniy va aqliy qobiliyatini baholash, sog’lom hayot kechirish asoslarini aniqlash yosh fiziologiyasi ilmi yutuqlariga bog’liq. Shuning uchun yosh fiziologiyasi ilmi ijtimoiy ahamiyatga egadir.
Gigiena fani grekcha so’z bo’lib, foydali degan ma’noni bildiradi. U tashqi muhit omillarining (kimyoviy, fizikaviy, ijtimoy va hokazo) inson salomatligiga ta’sirini o’rganadigan va olingan ma’lumotlarga tayangan holda tashqi muhitni sog’lomlashtirish, inson sog’lig’ini mustahkamlashning meyor va qoidalarini ishlab chiqadigan, ayniqsa yuqumli kasalliklarning oldini oladigan, ishlash qobilyatini oshiradigan, umrni uzaytirish tadbirlarini ishlab chiqadigan fandir.
Gigiena inson bilan atrof-muhitning uzviyligini ta’minlaydi. Muhit sog’lom bo’lmay turib, tan-sog’liqni ta’minlash qiyin. Shu ma’noda gigiena tabiiy ijtimoiy muhit-borliqning odam organizmiga ijobiy, salbiy ta’-sirini ham o’rganadi, tavsiyalar beradi. Gigiena fani tavsiyalari amaliyotga sanitariya (lotincha so’z bo’lib, sog’liqni anglatadi) muassasasi tomonidan joriy qilinadi, garchi ular orasida mustahkam bog’lanish bo’lsa ham ularning vazifalarini ajrata bilish lozim. Buyuk fiziolog olim I.P. Pavlov: «Zamonaviy tibbiyot kasalliklarning hamma sabablarini bilib olgandagina kelajak tibbiyotga, ya’ni keng ma’nodagi gigienaga aylanadi» deb bejiz aytmagan. Gigiena fani bolalar va o’smirlar gigienasi, kommunal gigiena, ovqatlanish gigienasi, mehnat gigienasi va gigienaga oid boshqa fanlarni o’z ichiga oladi.
Ogiz bushligini parvarish kilish avvalo xar gal ovkatdan sung uning koldiklarini chikarish uchun ogizni chayishdan iborat, chunki ular parchalanib, xar xil kislotalar xosil kiladi, bular tishning emirilishiga olib keladi. Bundan tashkari, tishlarni ertalab va uxlashdan oldin yumshok tish chutkasi bilan tozalash zarur. Ovkat kodiklarini yaxshirok tazalash uchun chutkani yukoriga va pastga, shunindek tilarning kundalaniga xarakatlantirish lozim. Profilaktik maksadda ogiz bushligini tekshirtirish uchun yiliga 2 marta stomatologga borish kerak. Karioz tishlar paydo bulganda zudlik bilan vrachga mirojat etish lozim.
Kiyim –bosh va poyabzalning asosiy gigienik axamiyati odamni iklim omillarning nokulay tahsiridan, shuningdek terini ifloslanish va mexanik shikastlardan ximoya kilishdan iborat. Atrof – muxitning temperaturasi past bulganda, namlik yukori bulganda, shamolda kiyim - bosh–organizimi issiklik yukotishini kamaytiradi va shu tarika uni sovkatishdan saklaydi. Xavo temperaturasi yukori bulganda tugiri tanlangan kiyim – bosh issiklik chikarishni kupaytirib, organizimni issiklab ketishdan saklaydi. Sport xarbiy kiyim, ishlab chikarish va kasalxona kiym – boshini kator xususiyatlari bor. Kiyim- bosh kandayligidan kathi nazar, u kiyim ostida mikroiklim yaratish lozim. Buning uchun tikiladigan kiyimni matosi issiklik utkazuvchanlik, gigroskopiklik jixatidan muayyan talablarni kondirish lozim. Yilning sovuk faslida mato issiklikni kam utkazuvchan bulish kerak. Atrof xavo temperaturasi yukori bulganda, ayniksa jismoniy ish bajarishda bunga talab bulmaydi. Kiyim boshning issiklik utkazuvchanligi undagi xavo mikdoriga boglik (xavo issiklikni yomon utkazuvchi xisoblanadi) Shuning uchun govak va momikli matolardan tikilgan kiyim bosh zich va sillik matodan tikilgan kiyim boshga nisbatan issikni yaxshirok saklaydi.
Xavo utkazuvchanlik matoning muxim xossasi xisoblanib, tashki xavo va kiyim ostidagi xavo urtasidagi almashuvni intensivligi ana shuncha boglik. Matoning xavo utkazuvchanligi uning tabiatga, strukturasiga boglik va asosan mayda teshikchalarining ulchami va mikdori bilan belgilanadi. Kiyim -bosh matosi kiyim ostidagi bushlik ventiltsiyasi uchun xavo utkazuvchan bulishi kerak. Yoz vaktida xavo utkazuvchanligi yaxshi materiallardan keng mul kilib tikilgan kiyimlarni kiygan mahkul, bu yaxshi ventilyatsiya bulishiga va teri satxidan terning tez boglanishiga imkon beradi. Kishki kiyim mos kilib bichilgan bulishi, birok xarakatlarni, nafas va kon aylanishni kiyinlashtirmasligi kerak. Ich kiyimlar gigroskopik ( terishmaydigan) va yaxshi xavo utkazadigan bulishi lozim. Trikotaj ich kiyim bu talablarni kondiradi. Kiyib yuriladigan kiyim boshlar ustki tomondan xam, ichki tomondan xam kir buladi. Natijada uning gigienik xossalari yomonlashadi, unda potogen mikroorganizimlar paydo bulishi mumkin. Shuning uchun kiyimni mumtazam tozalab turish lozim. Ust-boshni tayokcha

bilan urish, chutka, pilesos bilan tozalash lozim. Kasalxona kiyimini dezinfektsiya kilish lozim.

Xozirgi vaktda kiyim boshlarni kariyb 3 dan 1kismini (1,3) butunicha yoki kisman polimer materiallardan ishlab chikarilyapti, fizikmexanik xossalariga kura ular natural materiallardan ustunlik kiladi. Ular antilikrob tahsir kursatadi, ulg’tra binafsha nurlarini yaxshirok utkazadi. Va kuprok xavo utkazuvchanlik xossasiga ega. Shu bilan birga polimer materiallarining kator jiddiy nuksonlari bor va avvalo statik elektrni yigib borish xususiyatlariga ega. Sorbtsion xossalari pastligi ularni ich kiyimlar tayyorlash uchun kullanishni chegaralaydi. Kuyosh nurlari yukori temperatura va boshka omillar tahsiri ostida ular teri koplamalariga salbiy tahsir kila oladigan va allergik kasalliklar, ekzema va maxaliy yalliglanish xossalarini kuzgata oladigan maxsulotlar ajratish mumkin.
Poyabzal oyoklarni mexanik shikastlardan, nokulay ob-xavo sharoitlardan ximoya kiladi. U oyokda kon aylanishni buzulmasligi va ter buglanishga tusiklik kilmasligi, oyok panjasi shaklini uzgartirmasligi va usayotgan organizimda oyokning normal rivojlanishga xalal bermasligi lozim. Poyabzal yumshok, engil, pishik, kiyishga kulay bulishi iklimga va yil fasliga, mexnat sharoitlariga, oyokning tabiiy shakliga va funktsiyalariga muvofik keladigan bulish lozim. Tor poyabzal oyok oyokning sovkatishga va sovuk urishiga sabab buladi. Painasi baland poyabzalda ogirlik markazi oldinga kuchadi va xamma ogirlik barmoklarga tushadi. Buning okibatida odimlash shaxdam bulmaydi, govda orka tomonga ogadi, bu umurtka pogonasi va chanok suyaklari xolatning uzgarishi bilan utadi. Bunday poyabzalni uzok vakt kiyib yurgan kizlarda chanok suyaklarini notugiri bitib kolishi extimol, bu tugrok vazifasiga yomon tahsir kursatish mumkin. Mavsumga va mexnat sharoitlariga muvofik poyabzal tayyorlash uchun turli materiallar: charm, uning polimer materiallardan ishlangan urinbosarlari, muyna, rezina, brezent, parusina va boshkalardan foydalinadi. Pishik yumshok, issiklik utkazuvchanligi kam va xavo utkazuvchanligi yaxshi bulgan tabiy yaarm eng yaxshi matiral xisoblanadi. Sovukda uzok mudatbulishga tugri kelganda oyoklarni sovkatishdan saklash uchun jundan tayyorlangan kigiz etik, piymadan foydaliniladi. Birok bunday poyabzal nam xavoda suv utkazadi va shamollash kasaliklarini keltirib chikarish mumkin.
Kish vaktida tagligi muynadan yasalgan charm poyabzal kiyish maksadida muvofikdir. Yoz vaktida ayniksa issik iklim sharoitlarida ochik poyabzal kiyish tavsiya etiladi.
Rezina poyabzal, shunindek tagi rezina poyabzalning gigienikligi kam, chunki u xavo utkazmaydi va oyokning terlashga sabab buladi. Rezina tagliklarning xamma turlarini, jumladan, mayda govakli taglikni bolalar va usmirlar uchun poyabzal tayyorlashga tavsiya etib bulmaydi.
Urin -bosh toza saklanish va uykudan turilgandan sung shomollatish lozim. Urin bosh okliklariini xavtasiga bir marta almashtirish, oyiga mir marta kaynatib yuvish tavsiya etiladi.