Схемотехника фани, мазмуни ва усуллари

Электрон калит ѐки вентиль деб шундай электрон қурилмага айтилади-ки, 
унинг киришдаги бошқарув кучланиши қийматига боғлиқ ҳолда иккита турғун 
ҳолатдан бирида: узилган ѐки уланган бўлиши мумкин. Содда калитлар асосида 
анча мураккаб схемалар тузиш мумкин: мантиқий, триггерли ва бошқалар. 
Берилган ихтиѐрий мураккабликдаги 
мантиқий амални бажариш учун 
кириш сигналлари 
ҳар бири n-та МЭ билан юкланган ва m-та ахборот 
киришларига эга бўлган кетма – кет уланган МЭлар занжиридан ўтиши керак (9.1 
– расм). ЎКИСларда бир вақтда ишлаѐтган МЭлар сони бир неча мингтага етиши 
мумкин. 
Бу вақтда, ҳар бир МЭ ўз функциясини бехато бажариши ва 
ўзгартиришларни бузилишларсиз таъминлаши керак. РИСлар ва рақамли 
қурилмаларни тайѐрлаш, созлаш ва ишлатиш жараѐнларида МЭларни ҳар бирини 
алоҳида мослаштириш ва созлаш таъқиқлангани сабабли, МЭларнинг ўзи қуйидаги 
фундаментал хоссаларга эга бўлиши лозим. 
42

---

9.1 – расм. Мантиқий занжир кўриниши. 
1. Кириш ва чиқиш бўйича 0 ва 1 сигнал сатҳларининг мослиги. Фақат бу 
шарт бажарилганда занжирнинг ишга лаѐқатлиги сатҳларни мослаштириш учун 
махсус элементлар қўлланмасдан амалга оширилиши мумкин. 
2. Кириш ва чиқиш бўйича етарли юклама қобилияти. Бу шарт, МЭ 
сигналларни бир неча киришлардан олганда ва бир вақтнинг ўзида бир неча 
МЭларни бошқаришида лозим бўлади. МЭнинг юклама қобилияти одатда чиқиш 
бўйича тармоқланиш коэффициенти К
ТАРМ 
ва кириш бўйича бирлашиш 
коэффициенти К
БИРЛ 
билан ифодаланади. К
БИРЛ
МЭ киришига уланиши мумкин 
бўлган бир турдаги МЭлар сонига, К
ТАРМ 
эса элемент чиқишига уланиши мумкин 
бўлган бир турдаги МЭлар сонига тенг. Бу вақтда сигнал шакли ва амплитудаси 
МЭ бехато ишини кафолатлаши керак. 
3. Сигнални шакллантириш (квантлаш) қобилияти. РИС ишлаши учун, 
сигнал ҳар бир МЭдан ўтганда стандарт (асимптотик) амплитуда ва давомийликка 
эга бўлиши лозим. 
4. Халақитбардошлик. Халақитбардошлик деганда МЭнинг халақитларга 
таъсирчан эмаслиги тушунилади. Бу вақтда халақитлар маълум белгиланган 
даражадан ортмаслиги керак. Акс ҳолда МЭ бир ҳолатдан иккинчисига ѐлғон 
асосда ўтиши мумкин. 
МЭни параметрлари ва шакллантириш хоссалари уларнинг статик ва 
динамик характеристикаларидан аниқланади. 
МЭнинг асосий статик характеристикаси бўлиб чиқиш кучланишининг 
кириш кучланишига болиқлиги ҳисобланади. Бу характеристика амплитуда