biladigan mutaxassis tomonidan tahrir qilinsagina, o‘zida mujassam sehrlarni
tolaligicha namoyon etadi. Aks holda, u tushunarsiz jumlalar majmuidan iborat
bo‘lib qoladi.
Har qanday matn sarlavhadan boshlanadi. Sarlavhaning mavjudligi uning
mohiyati-yu maqomi matnning mavjudligi bilan bogiiq. Muallifning o‘z
o'quvchisiga aytadigan birinchi so‘zi bu sarlavhadir. Yozma nutq amalida muloqot
sarlavhadan boshlanadi. Matniy muloqotda sarlavha va matn uyg‘un!igi muhim
ahamiyatga ega. Agar ular o'rtasida bog‘liqlik boimasa matnning salohiyatiga
putur etadi.
Matn yaratishning, ayniqsa, uni tarkiblash va tartiblashning o'ziga xos
tamoyillari mavjud. Muallif, eng awalo, matnni o'quvchi (auditoriya) ehtiyojidan
kelib chiqib axborotnning asosi va qo'lammi va uni ifodalash usulini tanlaydi,
nashr turi talabalarini hisobga oladi. Shunga muvofiq u 1) og‘zaki nutq qurilishi
2) yozma-bosma nutq qurilishi yoki har ikkalasidan aralash foydalanish
tamoyillariga murojaat qiladi. Matn qurilishining og‘zaki nutq tamoyiliga
asoslanishi o'ziga hos usul (priyom) sifatida yuzaga chiqadi:
1) kontekst maksimal qollanadi;
2) mazmuniy bogianishlar qayd etilmaydi-tasawur qilinadi;
3) uzuq-yuluqlik va so‘z tartibini o ‘zgartirishlardan;
4) og‘zaki nutqqa xos kirishlar, murajaat shakllaridan foydalaniladi.
Qisqasi,
og‘zaki
nutq
tasawurini
yaratishga
harakat
qilinadi.
Voqelikning bayon qilish usuliga ko‘ra hikoya, tasvir, mulohaza, ta’rif, tavsiya,
munozara kabi turlari farqlanadi. Matbuot matnida bayon qilishning bu usullari
aralash-qorishiq holda keng qo‘yiladi. Amaliyotda bu ikki tamoyildan aralash
foydalanish keng tarqalgan. Ommaviy muloqotda:
1) odatdagi maromli matn;
2) uslublashtirilgan (stilizatsiyalashtirilgan) taqlidiy matn (bu kamroq
Do'stlaringiz bilan baham: |