Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

Oavda yozma matn haqida savol-javob, suhbat
1. OA Vlari va ular o‘rtasidagi farqlar;
2. Yozma matn va unga qo‘yiladigan talablar;
3. Yozma matnning samarali boJishiga xizmat qiluvchi omillar;
4. Xizmat qiluvchi omillar.
86

---

II BOB. MEDIAMATNLARNING XUSUSIYATLARI
MEDIAMATNLARNING JANRIY-USLUBIY XUSUSIYATLARI
1. Mediamatnlarda qollaniladigan janrlaming lisoniy-uslubiy xususiyatlari.
2. Janrlaming o‘zaro o‘xshash va farqli jihatlari.
3. Har bir janrga qo‘yiladigan lisoniy talablar.
4. Axborotning boshlanmasi, asosiy qismi va tugallanmasi. Axborot matnini
tarkiblashda qo‘llanuvchi lisoniy-uslubiy vositalar.
Tayanch so'zlar: 
jan r, to'g'ridan -to'g'ri uzatish
, 
kom pozitsiya, yangiliklar, 
an ’anaviy, interfaol, bahs-munozara, reportaj, m atbuot reklamasi, hisobot, 
intervyu, korrespondensiya, maqola, obzor.
Adabiy tilning funksional uslublari til vositalarini ijtimoiy faoliyat 
sohalarida ma’lum an’ana va qonuniyatlar bo‘yicha qo‘llash tizimidir.
Bu funksional tizimlar ixtisoslashgan til vositalari va ulaming imkoniyatlari 
majmuini, har bir uslubga xos matniy qurilish xususiyatlarini ham qaror toptiradi.
Demak, ommaviy muloqot uslubi ham o'ziga xos tarixiy-ijtimoiy asoslar va 
an’analariga, axboriy ko‘lam va uni uyuslitirish va uzatishning usul va shakllari 
hamda qonuniyatlariga ega. Uning matniy qurilish usullari va shakllari turfa xil 
janrlar bilan uzviy bog‘liq. Zero, har qanday nutq uslubi muayyan janrlarda 
ifodalanadi. Ommaviy muloqot uslubi boy janrlar silsilasiga ega bo‘lib ulaming 
har biri o‘ziga xos matniy qurilish tartiblari orqali tavsiflanadi.
Jumalist dolzarb mavzuni tanlash, ishonchli faktlami topish va qayta ishlash 
jaryonida uning maqbul ifoda shaklini ham tanlaydi. Ifodaning bu shakli va uslubi 
janr hisoblanadi. U jarayon ham jumalist mahoratiga daxldor, chunki nutqiy ifoda 
qurilishi (kompozitsiya) asosiy maqsadni o‘ziga xos rejalashtirish va boshqarish 
tizimi vazifasini o'taydi. Matn tocqimasini his eta olish - sarlavhadan tortib, matn
87

---

tugallaguncha uni o'quvchi nuqtai nazaridan fahmlay olish malakasi, mahorati 
demakdir. U mazmun yuklash, zarur boiganda kengaytirish yoki qisqartirish, 
o‘rin almashtirish yoki qayta tarkiblash, shuningdek, ajratish, bo‘laklash orqali 
qayd etish va ta’kidlash bu mahorataing uzviy qirralari hisoblanadi.
Janrlar tasnifi asosida ulaming matniy qurilishida o'ziga xoslik yotadi. 
Demak, muayyan janrdagi axborot ommaviy muloqot uslubi doirasida alohida 
xususiyatlarga ega bo‘lgan jumalist ijodining alohida bir turi hisoblanadi. Janr 
tahlili shakl orqali mazmunni tushunish demakdir.
Har bir janr vazifasi va imkoniyatlarini anglash hamda ularga ijodiy 
yondashish ommaviy muloqot samaradorligini ta’minlashga, muloqot usullarini 
takomillashtirib borishga xizmat qiladi. Shu jihatdan janrga mensimay qarash 
hollarini ma’qullab bo'lmaydi. Chunki janrdagi amorflik, qorishiqlik tasavvuri 
amaliyotchilar uquvsizligi yoki janr nazariyasidagi kamchilikdir. Ommaviy 
muloqot uslubidagi janrlar tizirnini inkor etish matn qurilishidagi, axborot 
ifodalash usullaridagi qonuniyatlami mensimaslikka olib keladi, jumalist 
mahoratiga qo‘yiladigan talabchanlikni pasaytiradi.
Ommaviy muloqot janrlarimng bir-biriga ta’siri, o‘zaro aralashuvi hollari 
esa mazmun o'zgarishlariga nutq shaklining qonuniy muvofiqlashuvi hodisasi, 
shuningdek jumalistning mahorati nuqtai nazaridan yondashish kerak bo‘ladi.