Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara
Download 28.78 Kb. Pdf ko'rish
|
OAV da yozma matn. Nutq va munozara. Shomaksudova S, Israil M-1
Headline
- Sarlavha , m aqolani nomlovchi matn. Byline - "Baylayn”, yozuvchining ismi sharifi kiritiladigan matn Yozuvchini ifodalovchi qisqa t a ’rif. Placeline — asosiy matnga о ‘tish qismi. Lead— lid, turli x il funksiyalarni bajaruvchi kirish qismi: • о 'quvchini e 'tiborini tortadi; • eng asosiy та ’lumotni о ‘z ichiga oladi; • mavzuga kirish uchun ishlatiladi; • asosiy beshta savolga ja v o b beradi. Body - asosiy qism, mavzuni to'laligicha ochib beradi. Eng muhim delallar birinchi navbalga qo ‘yiladi. Quotation - sitata. Kimningdir fikrlarini t o ‘g 'rid a n -to ‘g ‘ri ifodalaydi, m aqolaga aniqlik kiritadi. Voqea jo y id ii bo 'layotgan ruhni beradi20. 20 Dale Simnelt and Darren Reed. Writing aN ew s Report. Literacy Preparation W eek November. 2009. P.3. 111 Gap matnning eng kichik birJigi hisoblanadi. Gaplar o'zaro abzas (xat bosbi), paragraf, boblar va boshqalarda birlashadi. Matndagi gaplar soni belgilanmagan. Gaplaming soni berilayotgan axborotni uzatish va uni yetarli bo‘lishi bilan bog‘liq. Ya’ni axborotning katta-kichikligi matndagi gaplar sonining hajmini belgilab beradi. Matnning hajmini yozuvchi yoki so‘zlovchi belgilaydi. Matn uslubiy jihatdan xoslangan boiishi kerak. Masalan, og‘zaki, rasmiy- idoraviy, publitsistik, ilmiy, badiiy, diniy-ma’rifiy boiishi mumkin. Uslubiy xoslik - matnning eng muhim belgisidir. Matn deganda butunlik va o‘zaro bogliqlik asosiy sifati hisoblangan tugallangan fikmi aks ettiruvchi asar (yozma yoki og‘zaki) tushuniladi. Matnning to‘g‘ri tuzilganligi uning tashqi muhit bilan bogliqligi, muallifiiing ichki kechinmalari, o‘z vaqtida qabul qilinishi va buning uchun kerakli muhitni yaratish bilan uzviy bogiiq. Matnni to‘g‘ri qabul qilish nafaqat til birliklari va ulaming birikishlari orqali ta’minlanadi, balki umumiy bilimga ham bogiiq. Matn so‘zlovchining nutq faoliyati mahsuli hisoblanadi. Tildan muomala vositasi sifatida foydalanishni olgam sh uchun nutqiy kompetensiya (mahorat)ga ega bolish, eshitish, gapirish, o ‘qish va yozish (matn yaratish)ni o‘rganish uchun talabalar o‘z fikrlarini maqsadga, matn tarkibiga, muomala sharoitiga mos til birliklaridan foydalangan holda yozma va og‘zaki shaklda ifodalash malakasiga ega bolishlari kerak. Bizning nutqimiz muomala sharoitiga: kim bilan, qayerda, nima maqsadda gapirayotganligimizga bogiiq. Bu aniq uslubiy xoslanganlik bilan tavsiflanadi. Uslubiy xoslanganlik aytilayotgan fikming mundarijasida va uning tilida namoyon boiadi. Shuning uchun til qurilishini o'rganish bilan birga uni ishlatilishini, amalda qollanilishini ham o‘zlaslitirishimiz kerak. Demak, uslubiy mahoratga ega b o lish uchun doimiy izlanishlar va mashqlarga katta ahamiyat berish lozim. Uslubiy bilimlarga ega bolish uchun, tayyor matnning uslubini anglay olish, berilgan matnning uslubini sayqallash, 112 uslubiy tahlil qila olish, matnning uslubiy jihatidan yanada yaxshilash va berilgan uslubga ko‘ra matn yarata olish kerak. Matnning tahlili umumiy reja bo‘yicha amalga oshiriladi: Matnning mazmuni, nutqning turi, lisoniy birliklar va yozuvchining asosiy maqsadi o‘rtasida o‘zaro bogiiqlik o‘matiladi. Uslubiy tahlil matnning murakkab lisoniy tahliliga aylanishi kerak emas. Aniq matnda umumiy qoidalar paydo bo‘lishini ko‘ra olish lozim. Uni tahlil qilishda quyidagilarga amal qilinadi. - matnning asosiy mazmuni belgilanadi; - uning uslubi aniqlanadi; - til vositalari tahlil qilinadi: * mazmunni to iiq ochib berish (muallif tomonidan) va uni avtonom (hududiy) qabul qilish, tushunish imkoniyatini yaratish davomida tugallanganlik, mazmuniy tugatilganlik yuzaga kelishi; * fikrning mantiqiy rivojlanishini ifodalovchi tartib, joylashgan gaplaming tartibi, ikkinchidan, leksik va grammatik vositalar yordamida ma’lum tizimda tashkil qilingan gaplar o ‘rtasidagi bog‘Iiqlik, * matn har doim uslubiy: so‘zlashuv, rasmiy-idoraviy, ilmiy, publitsistik va badiiy xoslangan boiislii uning uslubiy birligini belgiiaydi; * bogiiqlik, tugallanganlik va uslubiy butunlik birlashishi orqali butunlik yuzaga keladi. Shu tariqa matnning asosiy belgilariga quyidagilami kiritish mumkin: matn qismlari o'rtasidagi mavzu va kompozitsiya jihatidan butunlik, qismlar o'rtasidagi mazmun va grammatik bogiiqlik, tugallanganlik asosida mazmuniy butunlik. Download 28.78 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling