Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги


Адабиётлар: 4,6,7,8,9,32,37


Download 1.41 Mb.
bet5/11
Sana17.06.2023
Hajmi1.41 Mb.
#1527282
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
ecologik menegment

Адабиётлар: 4,6,7,8,9,32,37


12-Мавзу: Атроф-муыит муыофазаси ва ыальаро ыамкорлик.


Режа:

1. Атроф-муыитни муыофаза ьилиш ва табиий ресурслардан оьилона фойдаланишга ьаратилган икки томонлама ва кщп томонлама шартнома ва конвенциялар.


2. Ыальаро атроф-муыитни муыофаза ьилиш ва эколгия фаолияти билан шуцулланувчи ыальаро ташкилотлар ЮНЕСКО нинг «Инсон ва биосфера» (МАВ) дастури.
3. Ыальаро экология ва саломатлик фонди (ЭКОСАН) ва Оролни ьутьариш ыальаро фонди (ОЬХФ).
4. Орол денгизи атрофидаги муыитни яхшилашга ёрдам бериш бщйича ташкилот – ЮНИСЕФ - ЭКОСАН (Aral Sea Environmental Regional Assistance-ASPERA).
5. Щзбекистонад атроф-муыитни муыофаза ьилиш ва экология соыасида хальаро ыамкорликнинг ривожланиши.
Табиат муыофазаси ва ыальаро ыамкорлик.
Охирги йилларда инсониятни ташвишга солаётган кщплаб минтаьавий ва умумсайёравий экологик муаммолар фаьатгина давлатлараро ыамкорлик йщли билан ыал ьилиниши мумкинлиги маълум бщлиб ьолиди. Ыозирги ваьтда табиатни муыофаза ьилиш соыасидаги ыамкорликнинг икки асосий шакли ажратилади: 1. Атроф муыитни муыофаза ьилиш ва табиий ресурслардан оьилона фойдаланишга ьаратилган икки томонлама ва кщп томонлама шартнома ва конвенциялар: 2. Ыальаро табиатни муыофаза ьилиш ташкилотлари фаолияти.
Турли давлатларнинг табиатни муыофаза ьилиш соыасидаги фаолиятни мувофиьлаштириш учун давлатлараро шартномалар ва конвенциялар кенг ьщлланилади. Бундай ыамкорлик дастлаб XIX аср охирги ыайвонот дунёсидан фойдаланишни тартибга солиш йщналишида вужудга келган. Айниьса кщчиб юрувчи ыайвонларнинг муоыфаза ьилишга катта эътибор берилган. Фаьатгина балиь, кит ва бошьа океан ыайвонларни овлашни тартибга солиш ыаьида 70 дан ортиь шартномалар, конвенциялар мавжуд. Китларни овлашни чеклашга оид биринчи хальаро конвенция 1931-йилда тузилиб, унда Антарктида атрофидаги сувлардан ыар йили 15 мингдан ортиь китовланмаслик кщрсатилган эди.
Иккинчи жаыон уришидан кейнги ваьтда табиатни муыофаза ьилишга оид 300 га яьин турли шартнома ва конвенциялар тузилган. Уларнинг орасида 1963-йили Москвада тузилган атмосфера, сув ости ва космик фазодаги ядро синовларини таьиьлаш ыаьидаги шартнома алоыида аыамиятга эга. 1973-йили нодир ыайвон ва щсимлик турлари билан савдо ьилишни чегаралаш тщцрисидаги ыальаро конвенция тузилган. 1972- йили Стогольмнда табиатни муыофаза ьилиш бщйича щтказилган Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг -I Унумжаыон конгрессида 5 июнь. «Хальаро табиатни муыофаза ьилиш куни» деб эълон ьилинган. 1973-йили Лондонда денгизларни нефть ва бошьа захарли химикатлар билан ифлосланишни олдини олиш юзасидан янги ыальаро конвенция ьабул ьилинди. 1978-йили Ашхободда щтган ыальаро Табиатни Муыофаза ьилиш Иттифоьи (ХТМИ) Генерал ассамблеясида жаыон табиатни муыофаза ьилиш стратегияси ьабул ьилинди. 1982-йил БМТ да Табиатни муыофаза ьилишнинг умумжаыон ыаритаси ьабул ьилинди. Бу муыим ыужжатларда табиатни муыофаза ьилишнинг принциплпри ва кщп йилга мщлжалланган асосий йщналишлари белгилаб берилган.
Атроф муыитга инсон таъсирининг кучайиши 1985-йили Венада озон ьатламини муыофаза ьилиш конвенцияси, 1992-йили Рио-Де-Жанейрода биологик ыилма-ыилликни саьлаш, 1992-йили Нью-Йоркда иьлим щзгариши бщйича, 1994-йили Парижда чщллашишга ьарши кураш бщйича ва бошьа конвенцияларнинг тузилишига сабаб бщлди.
Атроф-муыитни муыофаза ьилиш соыасида ыамкорлик турли давлат ва нодавлат ташкилотлари фаолиятида ыам амалга оширилади. Бундай ыамкорлик маьсадлари, тузилиши ва фаолияти билан фарьланади, ыамкорлик характерига кщра икки томнлама ёки кщп томонлама, регионал ва субрегионал бщлиши мумкин.
БМТ табиат муыофазаси масалаларига катта аыамият беради. БМТ нинг 1973-йилда тузилган атроф-муыит бщйича махсус дастури ЮНЕП хальаро тузилган ыамкорликни амалга оширишда муыим роль щйнайди. 1948-йили тузилган нодавлат ташкилот. Табиатни муыофаза ьилиш Ыальаро Иттифобьи юздан ортиь давлатларнинг 300 га яьин миллий, давлат ва жамоат ташьилотларини бирлаштиради. Ыозирги ваьтда табиат муыофазаси соыасида 250 дан ортиь нодавлат ташьилотлари фаолият кщрсатмоьда. БМТнинг фан, маориф, таълим ва санъат масалалари билан шуцулланувчи ташкилоти - ЮНЕСКО 1968- йили ьабул ьилган 14 лойихадан иборат «Инсон ва биосфера»(МАВ) дастури хальаро хамкорликда амалга оширилаётган энг йирик дастурдир. ТМХИ 1966 йилдан хальаро «Ьизил китоб»ни эълон ьилиб келади. Биологик ресурсларни ыимоя ьилишда унинг аыамияти каттадир.
Табиат ва жамият щртасидаги муносабатлар энг зиддиятни босьичига етган хозирги даврда табиатни муыофаза ьилиш соыасида ыальаро ыамкорликни янада ривожлантириш маьсадга мувофиьдир.
Щзбекистон Республикасининг 1992-йили 2-мартда БМТ га тенг хуьуьли аъзо бщлиши табиат муыофазаси соыасидаги хальаро хамкорлик учун ыам кенг йщл очиб берди. 1992-йили Рио-Де-Жанейрода щтказилган БМТ нинг II- Умумжахон табиатни муыофаза ьилиш конгрессида. Щзбекистон Республикаси биринчи бор мустаьил давлат сифатида ьатнашди. Хозирги ваьтда Щзбекистон БМТ нинг атроф-муыит муаммолари билан шуцулланувчи 7 миссияси фаолият кщрсатилмоьда. Айниьса Орол ва Оролбщйидаги экологик муаммолар ыальаро ташкилотларнинг диььат марказида бщлиб, ушбу йщналишда турли тадбирлар щтказилмоьда. Орол бщйидаги аыолисини сифатли ичимлик суви билан таъминлаш, уларга тиббий ёрдам кщрсатиш хамкорликнинг асосий масалаларидан ыисобланади. Жаыон Банки, Европада ыавсизлик ва хамкорлик ташкилоти (ОБСЕ) ва бошьалар. Щзбекистондаги экологик муаммоларни ыал ьилишга катта ыисса ьщшмоьдалар Щзбекистондаги нодавлат ташкилот Экология ва саломатлик фонди «ЭКОСАН» экологик муаммоларни ыал ьилишда ыальаро ыамкорликни мувофиьлаштиришга щз ыиссасини ьщшмоьда.
Мустаьил Давлатлар Ыамдщстлиги (МДЫ) мамлакатлари келишувига биноан табиатни муыофаза ьилиш соыасидаги хамкорлик 1992 йил тузилган Давлатлараро экологик Иттифоь (ДЭИ) орьали амалга оширилади. Экология ва табиатни муыофаза ьилиш муаммоларини ыал ьилишда Щзбекистон Республикаси Марказий Осий давлатлари, Осий, Европа, Америка ва Тинч океани региони мамлакатлари билан икки томонлама ва кщп томонлама ыамкорликни ривожлантирмоьда. Ыальаро ыамкорликни амалга оширишда экологик таълим ва тарбияга ыам алоыида эътибор берилади.
Щзбекистон Республикаси 1985-йилги озон ьатламини ыимоя ьилиш (Вена) конвенцияси, 1987-йилги озон ьатламини емирувчи бирикмалар бщйича Протокол (монреаль), 1989-йилги (Базель) хавфли чиьиндиларни чегаралараро ташишни назорат ьилиш конвенцияси, 1992 йил (Рио-Де-Женейро) биологик ранг-барангликни саьлаш конвенцияси 1992-йилги (Нью-Йорк) иьлим щзгариши тщцрисидаги конвенцияларга ьщшилди. Ушбу йщналишда фаол харакатлар амалга оширилмоьда. Экология ва ва табиат муыофазаси соыасидаги ыар ьандай давлатлараро хамкорлик экологик вазиятни маыаллий, регионал ва глобал даражада яхшилашнинг асосидир.
Ыозирги пайтда Республика табиатни муыофаза ьилиш ьщмитаси фаолиятида назорат ьилиш ва жарима солиш вазифалари асосий щрин эгаллайди. Фаьат 1996 йилда табиатни муыофаза ьилиш ьонунларини бузганлик учун 12 мингга яьин мансабдор шахслар ва фуьаролар маъмурий жавобгарликка тортилди. Солинган жарималарнинг умумий миьдори 5,3 млн. сщмни ташкил ьилди. Атроф-муыитга етказилган зиён ва табиат ресурсларидан умумсиз фойдаланилган учун умумий миьдори 10,3 млн. сщмни ташкил ьилувчи 1670 даъволар ьабул ьилинди. Республика табиатни муыофаза ьилиш ьщмитаси вазифаларини кенгайтириш маьсадга мувофиьдир. Касилни олдини олиш уни даволашдан кщра авзалроь бщлгани каби, ьонун бузарлик учун фаьат жарима солишнинг щзи етарли эмас. Атроф-муыитни тиклаш ва муыофаза ьилишга сармоя киритиш зарур. Ушбу маьсад билан 1993 йилда Атроф-муыитни муыофаза ьилиш бщйича Республика жамцармаси ташкил этилди. Мазкур жамцарма маблацларининг 70% дан ортици корхоналарнинг меъёрдан ташьари ыавони ифлослантириши, чиьинди жойлаштириши учун тщловларидан, 30% и-табиатни муыофаза ьилиш ьонунларини бузганлик учун солинган турли хил жарима ва даъволар ыисобланади. Жамцарма маблацлари асосан Республика табиатни муыофаза ьилиш ьщмитасининг моддий техника базасини ривожлантириш бщйича харажатларини ьоплаш (70%) ва табиатни муыофаза ьилиш чора-тадбирлари (25% гача) учун сарфланади. Давлат миллий, шу жумладан, экологик ыавфсизлик ва мамлакт барьарор тараььиётининг кафили сифатида экологик вазиятни яхшилашга, жумладан, бюджетдан ташьари маблацларни жалб ьилиш ыисобига, сармоя киритиш кщламини кенгайтириши лозим. Бозор муносабатларига щтиш шароитида экологик ьарорларни ьабул ьилишнинг иьтисодий жиыатлари алоыида аыамият касб этади.
1992 йилдан бери Щзбекистонда атроф-муыитни мейёрдан ташьари ифлослантириш учун тщловлар киритилди. Щзбекистон Республикасининг «табиатли муыофаза ьилиш тщцрисида»ги ьонунининг 35-моддасига биноан Республика табиатни муыофаза ьилиш жамцармаси ташкил этилди ва ишламоьда, бу жамцарма низоми Вазирлар Маыкамаси томонидан тасдиьланади (1993 й) Атроф-муыит ва табиат муыофазаси бщйича миллий маърузада (Тошкент, 1998) минтаьаларга кщра алоыида экологик муаммолао долзарьлиги мазкур ыудудда инсон ва табиатнинг щзаро таъсири оьибатларини аниьловчи уч гуруы кщрсаткичлар бщйича белгиланади:

  1. санитария-гигиена шароити ва аыолининг касалланиш даражаси;

  2. ер-тупрок ресурсларининг кучсизланиши ва йщьотилиши;

  3. табиат манзарасининг ирсий яхлитлигининг бузилиши. Миллий ыаракат дастури ушбу йщналишларнинг ыар бири бщйича алоыида ишлаб чиьилади.

Атроф-муыитни муыофаза ьилиш тизимининг зарур унсури экологик экспертизадир. Унинг маьсади атроф-муыит ва аыоли саломатлигига салбий таъсирнинг хавфи ва оьибатлари даражасини аниьлашдан иборатдир. Ушбу оьибатлар бугун ва келажакдамуайян фаолиятни амалга ошириш шараёнида юзага келиши мумкин. Кейинги йилларда энг мураккаб муаммоларни ыал ьилишга мамлакат етакчи олимларидан 350 дан ортиь экспертлар жалб ьилинди. Экологик экспертизадан щтказилаётган объектлар сони тобора щсиб бормоьда.
Атроф-муыит ыолатининг идоравий хизматлар томонидан амалга оширилаётган назорати катта аыамиятга эгадир. Улар фаолиятини мувофиьлаштириш маьсадида Щзбекистон Республикасида ыаво, ер ва очиь сув ыавзаларини назорат ьилишнинг ягона тизимини яратиш бщйича иш олиб борилмоьда. Атрофдаги табиат муыити ыолатининг экологик назорати биосфера таркибий ьисмлари аыволини кузатишни ташкил ьилиш ва щтказиш, шунингдек, ушбу аыволини баыолаш ва унинг истиьболини белгилашни щз ичига олади. Хозирги пайтда республикада «Табиатни ьщриьлаш ва барьарор тараььиётни экологик жиыатдан таъминлаш бщйича миллий харакат режаси», «Атроф-муыит гигиенаси бщйича миллий харакат режаси», «биологик хилма-хилликни саьлаш бщйича миллий стратегия ва харакат режаси» ишлаб чиьилмоьда.

Халкаро экологик ыамьорлик.


Щзбекистон борган сари глобал экологик муамолларнинг тазийьини ыис этмоьда. ЮНЕСКО маълумотлари кщра, республикада энг катта бщлган Абрамов музлиги ер куррасидаги исиш сабабли кейинги 30 йил ичида щз хажмини 18 фоизи йщьатди.
Ыаракатни яна 0,5 даражага кщтарилиши музликнини яна 17фоизининг эриб кетишига ва бунинг натижаси щлароь ичимлик суви сифатининг ёмонлашишга олиб келиши мумкин. Шу боис республика халкаро экологик ыамьорликда иштироь этмаслиги мумкин эмас.
-Мустаьиллик баврида Щзбекистон ьуйидаги хальаро конвенцияларга ьщшилди.
-Иьлим щзгнариши бщйича чегараланган конвенцияси (1993 й.)
-Биологик ранг-баранглик конвенцияси (1996 й.).
-Ыавфли чиьиндиларни чегарадан олиб щтиш ва уларни йщьотиш назорати бщйича Базел конвенцияси (1996 й.).
-Худудларнинг чщлга айланиши бщйича конвенцияси (1996 й.).
Конвенциялар бщйича ьабул ьилинган мажбуриятларни амалга ошириши бщйича фаол иш олиб борилмоьда. Щзбекистон БМТ Европа Конвенциясига азоликка ьабул ьилиш масаласи кщриб чиьилмоьда. Кейинги йилларда, шунингдек, атроф-муыитни муыофаза этиш ва табиатдан фойдаланиш соыасида щзаро тотувлик ва ыамкорлик тщцрисида Туркия Республикаси (1996 й.) ва Хитой Халь Республикаси (1997 й.) билан икки томонлама ыальаро шартномалар имзоланди. Нидерландия ьироллиги, Венгрия, Словакия Республикаси, Исроил, Люксенбург, Литва каби мамлакатлар билан шартномалар тайёрланди. МДЫ доирасида Марказий Осиё Республикалари билан табиатни муыофаза этиш соыасида щзаро ыамкорлик бщйича уч томонлама шартнома, Грузия, Белорусия, Украина билан икки томонлама шартномалар имзоланди. Давлатлараро экологик кенгашнинг (ДЭК) фаол аъзоларидир, унинг учинчи сессияси 1993 йилнинг май ойида Тошкентда бщлиб щтди. Мазкур сессияда ДЭК аъзолари бщлмиш мамлакатларнинг экология соыасидаги ыамкорлигига оид долбзар масалалар кщриб чиьилди ва Республика томонидан бир ьатор шартнома ва низомларни имзолаш ыаьида ьарор ьабул ьилинди.
БМТ 2002 йилда Ер Хартиясини тасдиьлашни кщзламоьда, у жаыон мамлакатлари учун муыим ыужжат бщлиб ьолиши керак. Барьарор ривожланиш бщйича Щзбекистон миллий комиссиясининг ташаббусига кщра мазкур Хартияни биринчи миллий муыокамаси Тошкентда щтказилди. Ыав-хатарсиз, барьарор тараьиётни таъминлаш маьсадида жамият асос ьоидаларни жорий этади, чунончи, улар экологик тизимлар бутунлигини ыимоялаш ва тиклаш; Атроф-муыитга етказилиётган зиённинг ьоплаш эмас, олдини олиш; ьайтариб бщлмас ёки жиддий зарар етказиши мумкин бщлган ыаражатларга чек ьщйиш мажбуриятини юклайди.
12-Мавзу
Таянч сщзлар
Конвенция. БМТ. ХТМИ. Регионал. Субрегионал. ЮНЕСКО. Экосан. МДЫ. Глобал. Экологик экспертиза. ДЭК.
Назорат саволлари.
1. Ыозирги ваьтда табиатни муыофаза ьилиш соыасидаги ыамкорлик.
2. Венада 1985-йили ташкил этилган озон ьатламини муыофаза ьилиш конвенциси.
3. Щзбекистонда Орол ва Оролбщйидаги экологик муаммолар.
4. Экология ва табиат муыофазаси фаолияти билан шуцулланувчи ьандай хальаро ташкилотларни биласиз?
5. Щзбекистонда табиатни муыофаза ьилиш соыасида ыальаро ыамкорликнинг ривожланиши.
6. Щзбекистонда фаолият кщрсатаётган экология масалалари билан шуцулланувчи ьандай давлат ва нодавлат ташкилотларни биласиз?
7. Щзбекистон ьайси хальаро конвенцияларга ьщшилган?

Адабиётлар: 13,14,15,16,22,24,27,38,39.


13-Мавзу: Экологик билимларни ривожлантириш, экологик таълим ва тарбия.
Режа:

  1. Инсоннинг табиатга таъсири ыозирги замон босьичи хусусиятлари.

  2. Экологик билимларини ривожлантириш зарурати сабаблари.

  3. Экологик башорат тушунчаси. Социал-экологик башоратлар.

  4. Экологик экспертиза.

  5. Экология ва иьтисодиёти щртасидаги.боцлиьлик.

  6. Экологик зиённи баыолаш усуллари.

  7. Экологик таълим ва тарбия. Экологик маданият.

Экологик билимларни ривожлантириш. Экологик таълим ва тарбия.


XX аср оыирида инсониятнинг биосферадаги жараёнларга таъсири щзининг юьори босьичига етди. Хозирги авлод кщз щнгида маыаллий ва минтаьовий экологик иньироз вазиятлари кузатилмоьда. Бундай мураккаб даврда экологиянинг илмий-назарий, амалий таълимий, маданий ва ахборий аыамиятлари тобора ортиб бормоьда. Атроф-муыит холатини тщцри баыолаш, зарур тадбирларнинг щз ваьтида щтказилишини таъминлаш экологик билимларнинг ривожланганлик даражаси билан бевосита боцлиьдир.
Атроф-муыит ыолатини кузатиш назорат ьилиш ва бошьариш тизими - мониторинг экологик вазиятни щрганиш ва баыолаш имкониятини беради. Мониторинг кщчма лабораториялар, турцун постлар ва махсус жихозланган абсерваторияларда олиб борилади. Лекин мониторинг тизими тщцри баыолаш учун ыар доим ыам етарлича имкониятларга эга эмас. Натижада атроф-муыит ыолати ва мавжуд маълумотлар щртасидаги фарьлар бщлиши муьаррар. Шунинг учун ыозирги кунда атроф-мухитдаги щзгаришларни тщцри ва ишонарли баыолаш учун мониторинг учун мониторинг тизимини такомилаштириш лозимдир. Атроф-муыит холатини тщцри ва ишонарли баыолаш муаммоли вазифадир. Бундай вазият Щзбекистон Республикаси учун ыам тегишлидир ва атроф-муыит ыолатини ишонарли баыолаш учун мониторинг тизимини такомиллаштириш лозимдир. Атроф-муыит ыолатини тщцри ва ишонарли баыолаш келажанда юз бериши мумкин бщлган экологик щзгаришларни олдиндан башорат ьилиш имконини беради. Инсониятнинг атроф-муыитга таъсири ортган хозирги даврда социал-экологик вазиятнинг келажакдаги щзгаришлари тщцрисидаги турли башоратлар мавжуд.
Асримизнинг 70-йилларида ривожланган капиталистик давлатларда пессимистик башоратлар юзага келди. А.Пеггеи, О.Тоффлер, Р.Фолк, Дж.Форестер ва бошьалар «социал-экологик пессимизм» вакиллари хисобланадилар. Уларнинг фикрича хозирги щсиш суратлари ва табиатга тажовуз саьланиб ьолса XXI асрнинг биринчи ярми якунида экологик иньироз муьаррардир. Экологик иньирознинг олдини олиш учун улар социал-иьтисодий ривожланиш суратларини регионал ёки жаыон миьёсида чегаралаш секинлатиш зарурлигини таъкизлайдилар. Динамик мувозанат бошоратлари пессимистик башоратларга зид равишда юзага келди. В.Леонтьев, Б.Хьюз, Г.Кан, Я.Тинберган каби бу йщналиш вакиллари ривожланган капиталистик мамлакатларда ишлаб чиьариш суратларини секинлатиб, ривожланаётган мамлакатлар иьтисодиётини щстириш учун шароитлар яратишни таклиф ьиладилар.
Шуни таъьидлаш лозимки, иккала йщналиш ва хиллари вазиятнинг муракаблиги ва инсониятнинг имкониятларига ортиьча баыо бериб юбормасликка чаьирадилар.
Табиатни муыофаза ьилиш вазифаларини хал ьилиш йщллари бщйича илмий ишланмаларни хам бир неча гурухларга бщлиш мумкин. Демографик концепциялардан баъзи олимлар (Ю.Медоуз, М.Месарович, А.Кинг. А, Эрлик ва бошьалар) аыоли сони щсишини чегаралаш тарафдоридирлар. Б.Коммонер.Б.Уорд, Р.Дюбо ва бошьалар табиатни муыофаза ьилиш масалаларини атроф-муыитни илосламайдиган технологиялар яратиш ва социал-шароитларни хисобга олган холда ыал ьилишни таклиф ьиладилар. Хулоса ьилиб шуни айтиш мумкинки, социал-экологик башоратлар экологик иньирознинг олдини олишда муыим рол щйнайди. Щзекистон ва Марказий Осиё регионида келгуси социал-экологик щзгаришларнинг кщп йил олдинги мщлжалланган башоратларини ишлалб чиьиш алоыида аыамиятга эга.
Ишлаб чиьаришнинг атроф-муыитга зарарли таъсирини камайтиришда экологик экспертиза муыим роль уйнайди. Экологик экспертиза халь ыщжалигининг алоыида тармоьлари, айрим худудларининг социал-иьтиосдий ривожланиш бщйича лойихаларини асослаш жараёнида экологик назорат ва экологик ыавфсизлик таъминлаш маьсадида амалгл оширилади. Экологик экспертиза хаёт муыити, инсон соцлиги ва табиий ресурсларга белгиланган нормативлардан ортиь даражада салбий тасирини олдини олиш маьсадида лойихалаш босьичида щтказалади. Щзбекистонда давлат экологик экспертизаси тизимида ыар йили минглаб объектлар экспертизадан щтказилади ва талабга жавоб бермайдиганларининг ьурилиши, ишлатилиши таьиьланади.
Табиатни муыофаза ьилиш ва экологик шароитларни яхшилашда, табиатдан фойдаланишни амалга оширишда иьтисодиётни аыамияти беьиёсдир. Иьтисодий услублардан фойдаланиб ыалк ыщжалигига етказилаётган экологик зиённа бахолаш мумкин. Бу ьуйдаги формула орьали ифодаланади.
Зхх1234
Бу ерда :Зхх- халь хщжалигига зиён:
З1 -аыоли касалланишининг ортиши орьали зиён:
З2- ьишлоь хщжалиги ва щрмон хщжалигига зиён:
З3- комунал, турар жой, маиший хщжаликка зиён:
З4- саноат, транспорт ва бошьа ишлаб чиьариш объектларига зиён:
Табиатдан фойдаланишда иьтисодий механизмни такомилаштириш муыим аыамиятга эга. Хозирги кунда табиий муыитни меъёридан ортиь ифлосланганлиги, табиий ресурслардан фойдаланганлик учун жарима ва тщловлар жорий ьилинган. Бунинг натижасида тщпланган маблацлар табиатни муыофаза ьилиш фондаларини ташкил ьилади ва бу маблац турли экологик тадбирларга сарфланиши мумкин. Щзбекистонда янги иьтисодий муносабатларга щтиш жараёнида табиатдан фойдаланишнинг щзига хос иьтисодий механизми шакилланмоьда. Табиатдан фойдаланиш иьтисодиётнинг амалиётга тадбиь ьилиши «Инсон ва табиат» щртасидаги муносабатларни мувозанатга келтиришда муыим роль щйнайди.
Табиатни муыофаза ьилиш, табиатдан оьилона фойдаланиш ва экологик шароитларни яхшилашда экологик таълим ва тарбия муыим роль щйнайди. Турли мамлактлардаги экологик вазият, табиатдан фойдаланиш хусусиятлари кщп жиыатдан аыолининг экологик саводхонлик даражаси, экологик маданиятига ыам боцлиьдир. Экологик тарбия оиладан бошланади. Экологик таълим ва тарбия боцчадан олий щьув юртгача узлуксиз давом этиши лозим. Табиатга меыр инсонларга оьибат демакдир.
Экологик таълим ва тарбия БМТ, ЮНЕСКО ва ЮНЕП нинг диььат миарказидаги масаласидир. Экологик таълим ва тарбияни ривожлантириш учун жаыон, алоыида давлатлар миьёсида турли тадбирлар щтказилмоьда. Ыар соыа мутахассиси экологик саводхон бщлиши ва ва щз фаолиятида табиатга зарар етказилмаслиги, экологик таълим-тарбияни ривожлантиришга хиссасини ьщшиш лозим. Щзбекистон Республикасида экологик таълим ва тарбияни ривожлантириш соыасида маълум тадбирлар щтказилмоьда. Мамлакатимизда экологик таълим ва тарбияни амалга оширишнинг узликсиз концепцияси ишлаб чиьилган. Лекин бу борада ыали камчиликлар ыам кщп. Жумладан Щзбекистон Республикасини «Табиатни муыофаза ьилиш тщцрисида»ги ьонунида ушбу масалада хам щрин берилган. Экологик ахборот тизими яхши шаклланмаган. Бу муамоларга якин йилар ичида ижобий ыал ьилиниши лозим.
XXI-аср экология асри бщлиши шубыасиздир. Ыар бир инсон она сайёрамиз табиатини зиён етказмасдан щзгартириш, табиий бойликлардан оьилона фойдаланиш ва яшаш муыитини саьлашдек муьаддас ишга щзини муносиб ыисасини ьщшиш лозимдир.



Download 1.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling