Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги


Download 1.41 Mb.
bet3/11
Sana17.06.2023
Hajmi1.41 Mb.
#1527282
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
ecologik menegment

Адабиётлар: 20,19,22


9-Мавзу: Автотранспорт тизимида Атроф-муыитни муыофаза ьилишнинг экологик ва социал-иьтисодий самарадорлиги.


1. Атроф-муыитни мухофаза ьилиш ва экологиянинг иьтисодиёти.
2. Атроф-муыитни тоза саьлашнинг социал-иьтисодий томонлари.
3. Автотранспорт тизимида экология ишларини социал-иьтисодий самарадорлигини баыолаш усуллари.
Фан-техника тараььиёти шароитида жамият табиий ресурсларини оьилона сарфлаш ва Атроф-муыитни тоза саьлаш зиддиятли характер касб этмоьда.
Чет эл олимларининг баыоларига кщра, ер куррасида яшовчи ыар бир кишига тщцри келувчи ёнилци чиьиндиларидаги заыарли моддалар миьдори 2000 йилга борганда 1970 йилдагича нисбатан 1,5 баравар ошади. Бу миьдор дунё аыолисининг 1,73 баравар щсиши ыисобга олинган ыолда берилган. Бундай кщрсаткичлар айрим мамлакатлар ва щлкалар щртасида жиддий фарь ьилиши мумкин.
Масалан, АЬШ олимларининг таъбирича, ыар америкалик Атроф-муыитга ыар бир ыиндистонликка нисбати 50 баровар кщп зарар етказар экан. Бундай кщп зарар етказиш жаыондаги саноати ривожланган бошьа давлатларга ыам хосдир.
Атроф-муыитни йил сайин ифлосланиши мутлаь миьдорининг щсиб бориши кишиларни хаяжонга солиши табиийдир.
Саноат ишлаб чиьариши, шу жумладан транспорт ва аввало, автомобил транспортнинг шаыар ва аыоли яшовчи жойларда кенг ривожланиши атроф-муыитга бщлган кучланишни оширади ыамда уларни заыарловчи моддалардан тоза саьлаш учун ьщшимча харажатлар ьилишни талаб ьилади. Лекин афсуски, бирлашган Миллатлар Ташкилоти топширицига биноан америкалик иьтисодчи В.Леонтьев бошчилигидан бир гуруы олимлар бажарган илмий тадьиьотларга кщра, 2000 йилга борилганда ыам атроф-муыитни тоза саьлаш масаларига жуда кам аыамият берилаётир.
Бизнинг республикамизда табиий ресурслар жуда кщп бщлишига ьарамай, улардан оьилона фойдаланиш ыамда Атроф-муыитни тоза саьлаш масаларига жуда кам аыамият берилаётир. Албатта, бундай долзарб масалани яхлит ыал ьилиш ва табиатни тоза саьлаш жуда катта маблац сарфини талаб ьилади.
Табиатни саьлашга ьаратилагн тадбирларни методик жиыатдан баыолашда Атроф-муыитга таъсир этувчи ёнилци чиьиндиларидаги заыарли моддаларни ыисоблаш алоыида аыамият касб этади.
Ыамдщстлик ва чет эл олимлари бу муаммони ыал ьилиш борасида бажарган тадьиьотлар бир томондан, биологик ва иьтисодий системаларнинг щзаро боцликлигини щрганиш бщйича назарий тадьиьотлар бщлса, иккинчи томондан атроф-муыитга ёнилци чиьиндигилардаги заыарли моддалар таъсиридан келадиган иьтисодий зиёнларни миьдор жиыатдан тщцри баыолашдир.
Атроф-муыитни ифлосланишини иьтисодий баыолашда ьуйидаги тщрт босьичли ыисобларга алоыида эътибор берилиши зарур:

  1. заыарли моддаларни Атроф-муыитга чиьарувчи манбаларни щрганиш;

  2. Атроф-муыитдаги заыарли моддалар даржасини аниьлаш;

  3. Атроф-муыит ифлосланишининг салбий таъсирини иьтисодий баыолаш;

  4. Иьтисодий зарар миьдорини ыисоблаш.

Ыисоблашнинг барча тщрт босьичи яылит характерда бщлиб, бир ьатор махсус масалаларни щз ичига олади. Ыозирги ьадар баыолашнинг учинчи ва тщртинчи босьичлари амалда кам щрганилгандир.
Ыисоблашнинг учинчи босьичи Атроф-муыит ифлосланиши даражаси ва унинг аыолига, ьишлоь хщжалигига, саноат ва бошьа объектларга салбий таъсирини миьдор жиыатдан аниьлашни щз ичига олса, тщртинчи босьичда кщриладиган зарар миьдорига иьтисодий эквивалент белгилаш кщзда тутилади.

Менежмент тизимининг иьтисодий самарадорлигини баыолаш услубий жиыатлари.


Щзбекистон Республикаси олдида турли туман иьтисодий ва ижтимоий масалаларни муваффаьиятли ечилиши ишлаб чиьаришнинг самарадорлигини ошириш ыисобига амалга оширилиши мумкин. Ишлаб чиьаришнинг ыар томонлама самарадорлигини ошириш замонавий иьтисодий тараьиётни принципиал асосидир. Бозор мунособатларига щтишни ыозирги босьичда муыим иьтисодий масала ыисобланади. Менежмент тизимини ишлаб чиьаришнинг асосий томонлари билан щзаро боцликлигини ыисобга олганда ушбу ыолатнинг аыамияти щсиб бораверади ва унинг иьтисодий самарадорлигига сезиларли таъсир кщрсатади. Шунинг учун иьтисодий нуьтаи-назардан ьараганда, улар самарадорлигини органик ьисмидир.
Ишлаб чиьаришнинг самардорлигини оширишни умумий муаммолари бщйича олиб бориладиган изланишларда иьтисодий фан катта тажриба ортирган Узбекистонда унинг муыим томонлари С.К. Зиядуллаев, Н.И. Искандаров, К.И. Лапкин, К.Н. Бебринцев И.И. Акромов, А.Х.Хикматов, М.Ш.Шарифходжаев, Т.Э.Эргашев ва бошьаларнинг асосчилигида изланишлар щтказилган. Аммо менежмент тизимининг иьтисодий ва самарадорлигини ошириш муаммоси ыали тщлиь изланмаган. Иьтисодчилар орасида унинг бир ьатор назарий масалалри бщйича ягона фикр йщь, яъни: назарий хщжалик юритиш шароитларида замонавий менежментнинг самарадорлигини ьандай тушунмоь керак? Сифат ва сон билан менежментнинг фаолиятини иьтисодий натижаларга ьандай таъсирларга кщрсатиш мумкин? Менежмент билан боцлиь бщлагна харакатларни ва иьтисодий самарадорлигини ьандай аниьлаш мумкин?
Менежмент тизимининг иьтисодий самарадорлигини баыолаш муаммосини ечиш асосларинининг муыим услаблардан бири, энг аввал ишлаб чиьаришни самарадорлигини тоифасини бозор муносабатлари шароитида тщцри тушинишдан иборатдир. Бу масала мулоыазалидир. Махсус адабиётни тахлил ьилиш шундай хулосага олиб келадики, ыозирги ваьтда «Ишлаб чиьариш самарадорлиги» тушунчасини аниьлаш масаласида ыозирча аниь фикр йщь. Масалан, бир ьатор нашрларда «ишлаб чиьариш самарадорлиги» деганда (жамоа ишлаб чиьаришини, яъни ташкилий-техник тадбиркорларини, маысулот сифатини оширишни, ишлабчиьаришни бошьариш ва ыоказоларни) фаьат иьтисодий томонини тушинилади. Биз бу каби нуьтаи назарни нотщцри деб ыисоблаймиз, чунки тушунча фаьат иьтисодий жараённи эмас, балки механик, кимёвий, биологик, ижтимоий ва бошьа жараёнларни баыолашда ыам ишлатилади.
Бошьа сщз билан айтганда самарадорлик (энг кенг маънода) бу ишни пировард натижаси (харакат, фаолият ыукм суриш), у жамоа амалиётининг щлчовига айланади, айниьса ишлаб чиьаришни. Ишлаб чиьариш самарадорлиги-бу таъсирнинг махсули, масалан фан ва техникани охирги ютуьларини жорий ьилиш фаьат, иьтисодгина эмас, балки ижтимоий, сиёсий ва жамият ыаётидан бошьа томонларини, меынат жамоасини, ыамда унинг алоыида аъзоларини щз ичига олади.
Шунга яраша биз менежмент тизимининг самарадорлигини унинг хукм суриши натижасида эришиладиган манфаатни акс эттиради, деб ыисоблаймиз. Аммо фаьат хулоса натижалари асосида самарадорлик савиясини аниьлаш ьийин, чунки бу менежмент харакатининг охирги натижаси хисобланади, уни даврида кщзланган маьсадга аниь харажатлар ыисобиги эришиши таъмин этилади. Шундай экан, ишлаб чиьариш самарадорлиги унинг иьтисодий самарадорлигига ьараганда кенгроь ва кенг ьиррали маънога эга. Шунинг учун менежмент тизимида яратиш, жорий ьилиш, хукм суриш, тараььиёт топиш ва такомилашишни иьтисодий томонини кщриб чиьишда ишлаб чиьаришни турли бщй суниш тартибида биз «Иьтисодий самарадорлик» тушунчасидан фойдаланамиз.
Менежмент тизимининг иьтисодий самарадорлигини ишлаб чиьариш иьтисодида ыукм сурувчи, фарьланувчи хусусият ва ыар хил жараёнларнинг устунлиги билан тавсифланади. Ушбу тизимларни тараььиёт топиши ва такомиллашувини маьсадга мувофиьлиги, унинг алоыида элементларидан бошлаб ишлаб чиьаришнинг энг ьуйи бщйин суниш даражасидан то унинг энг юьори савиясигача ижобий таъсир кщрсатади.
Менежмент учун таалуьли ьилиб айтганда, бу шундай маънони билдирадики: кщриб чиьилаётган тизимни иьтисодий самарадорлиги пировард натижаси шундан иборатки, у тщцридан-тщцри ва бевосита ишлаб чиьарилаётган махсулотнинг ыамма тури билан керакли сон ва сифатда зарурий табиатда таъминлаш ва халь хщжалигини тараььиёт топшириш ва илмий техника тараььиётини, хальни щсиб бораётган моддий ва маънавий талаби ьондиришини амалга оширишдан иборатдир.
Хщжалик ьурилишнинг замонавий шароитида жамоат ишлаб чиьаришни иьтисодий самарадорлигини баыолашга ёндашиши услубий услубий асосларнинг жамоат манфаатлари йщлида энг юьори натижаларга энг кам харажатлар ыисобига эришиш талабини мажбуран ьщлга киритиш масаласини щз ичига олиши керак. Ушбу асосий ьоидани амалга ошириш ишлаб чиьариш ресурсларини ыам, олинган иьтисодий самарани ыам маьсадга мувофиь равишда ишлатишни кщзда тутади.
Умумий кщринишда менежментнинг иьтисодий самарали тизими деб шуни тушунадиларки, мщлжаланнган маьсадга ьисьа ваьт ичида ишлаб чиьариш ресурсларини маьсадга мувофиь равишда эришишига айтилади.

Менежментни АТК тизимини иьтисодий самарасини ыисоблашнинг такомилаштиришнинг асосий йщналишлари.


Менежментнинг иьтисодий самарасини баыолаш умумий муаммоси капитал маблацлар ва янги техникани киритиш иьтисодий самарсининг таркибий ьисми ыисобланади.
Менежмент натижалари кщплаб щзаро алоьадор омиллар таъсиридан бир ваьтда ташкил топди ва тармоьли ишлаб чиьариш-хщжалик тщлалигига, унинг бщлимлари эса техник иьтисодий кщрсатгичлар орьали ифодаланади. Шунинг учун менежмент тизимининг иши орьали олинадиган иьтисодий самара одат бщйича амалга бир-бири билан чамбар-час боцланган. Бу турли-туман техникани, технологияни ва ишлаб чиьариш жараёнининг ташкил ьилиш таркибларини амалга оширишдан келган тажриба амлга оширишдан келган тажрибалардир. Улар ёрдамида унинг звеноларини иьтисодий самарсини анча аниьлик билан билиб олишга кщмаклашадиган аниь кщрсатгичлар мажмуаси ыозирча йщь. Бунга ьщшимча ьилиб зарурий бирламчи берилганларни тармоь бщйича ёки республика бщйича даврий ыисоботнинг йщьлиги туфайли мураккаб бщлиши мумкин.
Буларнинг ыаммаси энг аввал менежмент тизимининг иьтисодий самарасини аниьлашда чуьурроь зарий изланишни талаб ьилади, у бозор муносабатига щтиш зарурати ыисобига янада муыим бщлиб ьолди ва халь хщжалигида ишлаб чиьаришнинг самарадорлигини ыар томонлама ошириш, иьтисод тартибини ошириш зарурати ыисобига келиб чиьади. Шунинг учун бу сохадаги адабиёт манбааларини ва мутаыассислар нуьтаи назарини, ыамда менежментнинг услубий масалаларникщриб чиьиш изланувчи тизимларининг иьтисодий самарсини ыисоблашни такомиллаштириш йщналишларини ва тавсияномаларни чуьурроь ишлаб чиьиш тахлили асосида олиб бориш зарурати туцилди.
Маълумки, менежмент тизимининг иьтисодий самарасини баыолаш муаммоси асосан кейинги йилларда ечила бошалди. Шунинг учун табиийки, ушбу фан амалиёт соыасида нашр ьилинган адабиёт ыам жуда камсилдир. Аммо бир ьатор ьщлёзмалар нашр этилмоьдаки, уларда ушбу муаммони баъзи бир томонлари кщриб чиьилмоьда. Шу такидлаш керак-ки, улар менежментнинг иьтисодий самарси муаммосининг ечилишини осонлаштириш асоси ыисобланади.
Менежмент тизимининг иьтисодий самарсини илм асосида ыисоблаш албатта бир ьатор услубий ьоидаларга асосланиш лозим. Улар ичида энг муыим бу бир дона маысулотга тщцри келадиган энг юьори фойдани олишга интилишдир.
Менежмент тизимининг турли босьичларини амалга оширилишини маьсадга мувофиьлигини хал ьилиш йиллик иьтисодий самара асосида ьабл ьилинади. Амалга оширилган ыаражатларни таььослаш турлари асосида бир йилда чиьариладиган маысулот миьдорини ыисобдаги даврдан олиб бажарилади. Ыисобдаги давр - бу режалаштирилган йил тамом бщлганидан кейинги биринчи йил ыисобланади. Таььослаш базаси сифатида ьуйидагилар ьабул ьилинади:
Бирламчи негиз сифатида (ишлаб чиьиш ва жорий ьилиш босьичлари) менежмент тизимининг эришилган Щзбекистон Республикасида хукм сурувчи самарали кщрсатгичлари ьабул ьилинган. Иьтисод нуьтаи-назаридан шундай тизим яхши ыисобланадики, уни тщла ишлатганда кщзда тутилган самарани олишда энг кам сарф-ыаражат таъминланади.
Унинг тарььиёт топшириш ва такомиллаштириш босьичларида эришиладиган менежмент тизимининг самарси энг яхши кщрсаткичдир.
Бозор иьтисодиётининг энг актуал муаммоларидан бири бу маысулот таннарыини пасайишидир. Бизнинг фикримиз бщйича ушбу ишлаб чиьариш рентабеллигини оширувчи кщрсатгичнинг аыамиятини тиклаш зарур. Аммо, олимлар орасида ыаражатлар таркибига кирувчи ьуйидаги С­1 ва С2 миьдорларни маъноси ыаьида ягона ва аниь фикр йщь.
Баъзи бир манбаларда кщрсатилишича бу таккослаш босьичларга тегишли жорий ыаражатлар (таннары), бошьаларида ьандай маысулот таннарыи умуман кщрсатилмаган, учинчиларида-йиллик ишлаб чиьариладиган маысулот хажмини таннарыи кщрсатилган, туртинчиларида-кщриб чиьилаётган маысулотни (ишни, хизматни) истеъмолчидаги йиллик таннарыи деб фараз ьиладилар. Табиийки, кщриб чиьилаётган миьдорни иьтисодий маъно ифодасига кирувчи келтирилган харажатлар муаммони тщцри ечилишига ва менежмент тизимини иьтисодий самарасига халаьит беради. Моддий ишлаб чиьариш соыасида ишлатадиган менежмент тизимининг иьтисодий самарсини ыисобига бизнинг фикр бщйича келтирилган харажатларга кирувчи ьщшилувчилар С1 ва С2 бир дона ёки бир йилда таььосланадиган босьичлар бщйича ишланадиган маысулот ыажмининг таннарыи тафсифлаши керак. Маысулот таннарыининг ыаражатларини тузиши, уларни ыисоблаш ва калькуляция усуллари амалдаги ьоидалар асосида олинмоци даркор.

Менежмент тизимининг иьтисодий самарасини баыолаш усулини асосий ьойидалари.


Менежмент тизими ишлаб чиьаришга боцлиь ыаражатлар щзгаришига икки томонлама таъсир кщрсатади. Ьир томонлдан эса, ьщшимча ыаражат (ыизматчиларнинг маоши, зарурий асосий фондларни саьлаб турилиши ва ишлатиш сарфлаш, бщлимларни ьщшимча ыаражатлари ва бошьалар) юзага келади. Шундай ьилиб, менежмент тизими-щзи учун фаьат ьщшимча ыаражатларни талаб ьилибгина ьолмасдан, балки корхоналарни хщжалик фаолиятиниыам яхшилашга кщмаклашади.
Менежмент тизимининг самарадорлигини оширишни щзига хос бир ьатор муаммоларини ечиш учун жуда муыим бщлган нарса шундан иборатки, сарф-ыаражатлар ва улар билан боцлиь бщлган натижалар тизимли ыисобига олиниб, тартибга солиниб борилиши шарт. Аммо амалда бу катта ьийинчиликлар билан боцлиь, чунки уларнинг ишлаб чиьаришда таннарыи турли моддаларга жуда майдалашиб кетган, шу сабабли ыисоб-китоб, зарурий натижалар бермайди. Шундай экан, керакли даражада менежментнинг ыаьиьий ыаражатлари ыаьида тщла тушунчага эга бщлиш ьийин.
Кщриб чиьилаётган тизимларнинг иьтисодий самарси-мажмурий миьдор ыисобланади. У ьуйидаги миьдорларни ьщшилишидан келиб чиьади: иьтисодий самарадорлик, турли ишлаб чиьариш босьичларида (масалан, корхонада, бирлашмада, корпорация, тармоьда), бутун Щзбекистон республикаси халь хщжалигида яратиладиган жамцармасидан (Исж), хукм сураётган тизимлар соыасида (бошьарувчи, ишлаб чиьариш, муаомала, маысулотни ишлатиш ва истеъмол ьилишдан), маълум ваьт давомида яратиладиган жамцармасидан (Исж) бунёд бщлади.



бу ерда: Эоб ije -u ишлаб чиьариш черархик даражасидан, s-тизимини хукм суриш соыасидан, t-йилда олинадиган иьтисодий самара (сщмда).


Щз навбатида (1) ифодани ыар бир ьщшилувчисининг щзи мажмуавий миьдор ыисобланади, у турли тадбирларни амалга оширишдан келадиган иьтисодий самарадорлик жамцармасидан бунёд бщлади.
Шунинг учун менежмент тизимини иьтисодий самарсини ыисоблаш усули амалда иьтисодий самарани берилган ваьт давомида ыисоблаш имконини бериши керак. Бу бошьарув ишлаб чиьариш, муомала, маысулотни ишлати ёки уни истеъмол ьилиш соыасидаги маълум омил тадбирлар ыисобига амалга оширилади.

9- Мавзу
Таянч сщзлар.


Иьтисодий эквивалент. Ички инвистиция. Ташьи инвистиция. Абсолют самарадорлик. Ьиёсий самарадорлик. Самарадорликнинг меъёрий коэффициенти.
Назорат саволлари:

  1. Атроф-муыитни муырфаза ьилишнинг дунё бщйича ва республикадаги ыолати.

  2. Америкалик иьтисодчи В. Леонтьевнинг атроф-муыитни тоза саьлаш ыаьидаги илмий тадьиьотини (БМТ топширицига биноан) натижаси.

  3. Атроф-муыитни ифлосланишини иьтисодий баыолашнинг тщрт босьичи.

  4. Менежмент тизимининг иьтисодий самарадорлигини ошириш муаммолари.

Адабиётлар: 17, 19, 20, 21


10-Мавзу: Экологик менежментнинг автотанспорт тизимида ташкилий ишларини режалаштириш ва унинг келажакдаги ривожланиши.


Режа:

1. Корхона (фирма) ишини режалаштириш.


2. Режалаштириш жараёни ва унинг вазифалари.
3. Стратегик режалаштириш.
3.1. Стратегик режалаштиришни умумий тавсифи ва унинг бошьарувдвги аыамияти.
3.2. Ташкилот бурчи.
3.3. Ташкилотнинг портфель стратегияси.
3.4. Ташкилотнинг ички ва тшаьи муыитида изланиш олиб бориш.
3.5. Стратегик муьобилликларни танлаш.

1. Корхона (фирма) ишини режалаштириш.


Бозор иьтисодиёти режали иьтисодиётдан тубдан фарь ьилади. Лекин бу иьтисодиётда ыам режалаштириш бор, аммо унинг мазмуни тамомила бошьача, яъни социализмдаги режалаштириш каби корхонанинг оёь-ьщлини давлат берган топшириьларни бажариш билан боцлаб ьщймайди. Бозор иьтисодиёти хщжалигида режалаштириш корхонанинг иьтисодий эркинлиги доирасида амал ьилади ва бозордаги талаб-таклифга ьараб уюштирилади.
Режалаштириш корхона (фирма) фаолиятининг бозор талабига мослаштириш учун керакли чора-тадбирларни олдиндан белгилаш ва шароитга ьараб уларга щзгартиришлар киритиб боришдир.
Бозор иьтисодиётида режалаштиришнинг бир ьатор ьоидалари ёки тамойиллари бор:
1. Бозордаги реал шароитни ыисобга олиш. Бунда корхона щз ишини бозордаги нарх-навонинг щзгариши эхтимолини ыисобга олиш режалаштирилади.
2. Раьобатчилар имкониятларини инобатга олиш. Бунда ьандай раьиблар бщлиши уларнинг саъй-ыаракатлари эытимоллари эътиборга олинади.
3. Режаларни юьоридан ьуйига ёки ьуйидан юьорига ьараб ишлаб чиьиш. Бунда режа юьорида корхона даражасида ва ьуйида унинг буцинлари доирасида тузилади.
4. Режалаштиришнинг узлуксизлиги.
Бу тамойилга биноан ьисьа ёки узоь муддатга мщлжаланган саъй-ыарактларга керакли тузатишлар киритиш талаб ьилинади, чунки бозор шароитда ыамма нарсани олдиндан билиш ьийин ва вазиятга ьараб режаларга щзгаришлар киритиш талаб ьилинади.
5. Турли режаларни мувофиьлаштириш. Фирманинг ёки корхонанинг турли бщцинларидаги режалар бир-бирига мослаштирилади ва пировард натижада яхлит, ыамма режаларни бирлаштирган умумий режа юзга келади.
Асосий масала ыар тарафлама асосланган ва келажакка мщлжаланган режаларни ишлаб чиьишдан иборат. Режа иш дастурини яратишдан бошланади. Дастурда маьсад белгиланади ва унга эришиш тадбирлари кщрсатилади. Корхонанинг ихтисосини щзгартиши, янги соыани щзлаштириш ишлари пухта ыисоб-китоблар ва бозорни щрганиш асосида режага киритилади.

2. Режалаштириш жараёни ва унинг вазифалари.


Даврий режалаштириш жараёни.
Ьуйидаги расмда режалаштириш фаолиятининг щзига хос хусусиятлари ва уларнинг автомобил транспорти корхоналари иш фаолияти билан боцлиьлиги кщрсатилган:
1. Режалаштириш. Ташиш режаси ва молиявий бюджетни тузиш;
2. Тадбиь ьилиш. Асосий ишлаб чиьариш воситалари таъминоати ва ресурслардан фойдаланишни ташкил этиш;
3. Жараён. Юк ва йщловчиларни ташиш даври;
4. Маълумотларни ьайд ьилиб бориш. Юк ва йщловчилар ташиш билан боцлиь молиявий ва ишлаб чиьаришга оид маълумотларни йициш;
5. Баыолаш. Молявий ва ишлаб чиьариш маълумотларини тахлил ьилиш. Маълумотлар хщжалик бщйича ёки алоыида бщлим фаолиятида олиниши мумкин;
6. Режалаштириш назорати. Молявий ва ишлаб чиьариш кщрсатгичларини ьшллаб ишдаги камчиликларни бартараф этиш ёки бюджетдан ташьари маблацлардан фойдаланиш (эслатма: режа тузишдан олдин бозорни щрганиш бщйича маълумотлар кщриб чиьилади);

Корхона (фирма) менежерининг маьсадлари.


Щзбекистон автомобил транспорти корхоналари иш фаолиятини олиб борувчи манба, оддатда корхона бошлицинининг щзи бщлади. Бозор иьтисодиёти ривожланган мамлакатларда йирик корхоналарда менежерларни йщлаб ишлатилади. Бизнинг республикада «мулкдор», «фермер» ва «бошлиь» каби атамаларнинг асил моыиятини менежер деб тальин ьилиш мумкин.
АТКларда режалаштиришдан олдин аниь маьсадлар белгиланади. Бу ыар ьандай корхона (фирма) фаолиятининг дастлабки ва асосий

Даврий режалаштириш жараёни


йщналиши бщлиб ыисобланади. Шундан сщнг режаларни амалиётга тадбиь этиш мумкин. Белгиланган режаларнинг назарияси орьали кщзланган маьсадга эиришилади турли хил маьсадларни белгилашда ташиш даврлари муыим щрин эгаллайди. Раыбар (менежер) щз маьсадларини узоь ва щрта муддатларга бщлиши мумкин. Юьори даромад олиш учун ьисьа муддатли маьсаддан, кщра узоь муддатли маьсадлар самаралироьдир.
Корхона (фирма)нинг маьсади асосан даромадни оширишга йщналтирилган бщлади, шунга ьарамасдан, иккита раыбарнинг маьсадлари айнан бир хил бщлиши ьийин. Ыар бир инсон, у раыбар, менежер ёки ишчи бщлишидан ьатъий назар, фаровон ыаёт кечиришга интилади.
3. Стратегик режалаштириш.
3.1. Стратегик режалаштиришни умумий тавсифи ва унинг бошьарувдаг аыамияти.
«Стратегия» сщзи «strategos» грек сщзидан келиб чиььан бщлиб, «Генералнинг санъати» маъносини билдиради. У хозир ыам щз маъносини ыарбий терминлаштирилишида олий ыарбий бошлиь таркибининг харбий операцияларини режалаштириш санъатини билдиради.
Менежментга стратегик режалаштириш щхшаш вазифага эга-фирмани ташкил ьилувчи аъзоларини бошьариш асосини таъмин этишдан иборат. У олий раыбариятнинг ыаракат ва ьарорларини мажмуаси бщлиб, шундай корхона стратегиясини ишлаб чиьишга йщналтирилганки унинг ыозирги даврда ва асосан келажакда самарали тараььиёт топишига имкон яратада.
Ыозирги замон ишбилармонлар дунёсида ыеч ьандай катта фирма, айниьса, корпорация жорий режалар билан чекланиб ьолмасдан, балки щзининг менеджмент стратегик бщлишига ьарамай уни ичига киритади.
Изланишлар шуни кщрсатадики, бу каби режалаштиришлар ьщйидаги сабабларга кщра щта муыимдир:
1. У ташьилотнинг маьсадини аниьлашга ва шаклланишга кщмаклашади. Бунга корпаратив топшириь, ташьилотнинг аниь маьсадларни баыолаш ва уларга эришиш масаларни кщйиши киради.
2. Стратегик режалаштириш фирмани ташьи шароитга кщнишини таъминлайди, чунки у щзига муыим элемент сифатида ташьи муыит таылилини ва унинг нохуш таъсирига мослашиш усулларини киритади.
3. Стратегик режалаштириш фирма тараььиёти тушунчаси ва самарали таркибли бошьарувни бунёд этиш билан яьин боцлик. Бу иккита тушунча асосан стратегик режалаштиришнинг кщрсатмаларидан бири ыисобланади.
4. Стратегик режалаштириш ыисобига самарали мувофиьлаштириш мумкин ва катта сондаги корыоналарининг ички операцияларини яылитлаш имкони мавжуд, чунки улар замонавий ва щрта йирик корпорация таркибига киради.
5. Фирма ресурсларининг самарали таьсимланиши-инсон, молия, хом ашё, технологиялари-булар стратегик режалаштиришсиз амалга ошиши ьийин. Бу каби режлаштириш ички ташкилот фаолиятининг шароиталарини тахлил ьилиш унинг шундай сохаларини аниьлашга ёрдамлашадики, ьайсини капитал маблацини сарфлаш маьсадга мувофиьлигини билдиради.
6. Стратегик режлаштириш менежерларни тарбиялашда, уларни стратегик фикр юритишда яхши мактаб ыисобланади. Охиргиси шу маънони билдирадики, менежерларга аввалом бор стратегик ьарорлар ыатоларини щрганиб, келажакни аниь фарз ьила олиш ьобилияти зарур. Натижа ьилиб айтсак, олий менежер корпуси ва баъзи шароитларда щртача бошьарув звеноси щз ишининг ыаьиьий устаси бщлиши зарур.
Стратегик режалаштиришнинг натижаси аниь, режалар мажмуаси ыар томонлама ташкилотнинг топшириьларини амалга ошишига ва маьсадга эришиши таъминлайдиган йщналишда бщлмоци керак.
Стратегик режа фирманинг олий раыбарияти томонидан ишлаб чиьарилади. Шу билан бирга уни амалга оширишда бошьарувнинг барча савияси ьатнашади.
Хозирги замон менеджментининг хусусияти нафаьат стратегик режалар ишлаб чиьиш, унинг самарадорлиги ва даромад келтирувчанлиги кщзда тутилади, балки хизматчилар меынати учун зарурий шарт шароитларни яратиб бериш ыам ыисобга олинади. Стратегик режа щз ичига крпоратив мадания элементларини ыам олмоци керак. У фирманинг щзига хос ташкилий таркиб хусусиятиларини, унинг обрщйини, бошьа боша ташкилотлар орасидаги щрнини ыам акс этидиради. Фирма раыбарлари томонидан ишлаб чиьилганстратегик режанинг яна бир эътиборли томони шундаки, улар щз хизматчиларининг ихитсослик усталиги ва чиьарилаётган маысулот ва чиьарилаётган маысулот истеъмолик сифатини ошиши ыаьида ыар доим цамхщрлик ьилиб борилади.
«Стратегик» сщзининг маъноси у, жорий режалардан фарьли равишда стратегик режалар узоь муддатга ишлаб чиьилиши ыаьида тушунча беради. Уларнинг давомийлиги муылати бир ьатор омилларга боцлиьдир: ташкилот маьсади ва унинг технологияси, ички ва ташьи муыитни щзгарувчанлиги ва хоказолар. Стратегик режалаштиришнинг оддий мухлати-5 йил. Аммо баъзи бир фирмалар учун бу муддат 2-3 йил бщлиши мумкин. Шу билан бир ьаторда катта ва турцун коорпарациялар фаолиятини стратегик режалаштириш 10 йилга ва ундан ортиь муыитга ыисобланган бщлиши мумкин.
Стратегик режа турлари бир ьатор шароитлар билан боцлиь. Сщнги бетда биз бу каби боцлиьликлар фирманинг ишлаб чиьариш йщналишида унинг асосий маысулот турига ьараб бщлади.
Стратегик режалаштиришнинг аыамияти тараььиёт топган давлатлардаги фирмалар фаолиятида катта сондаги изланишлар билан тасдиьланади. Уларнинг иш натижалари шуни кщрсатадики стратегик режаларни ьщлловчи фирмалар энг юьори тараььиётга эга.
Замонавий менежмент учун стратегик режалаштириш тезроь мустано бщлмасдан, балки ьоидага айланган. Бу тщцрисида ьуйидаги ыаьиьат гувохлик берадики, кадр танлашда кщпроь стратегик режалаштириш соыасида тажрибага эга бщлган менежерларга ён босилади.
Ыозирги ваьтда ахборот ва билимнинг ошиши шунчалик каттаки, стратегик менежмент фирманинг келажак муаммолари ва имкониятлари ыаьида олдиндан маьбул хабарларни бериши бирдан бир усул бщлиб ьолди.
Стратегик режалаштириш раыбарлар томонидан (нотщцри ьарорлар) ташкилотни имкониятларни ёки ташьи муыит ыаьида нотщцри ахборотлар ыисобига, нотщцри ьарорлар ьабул ьилишдаги тавакалчиликни камайтиради. Фирманинг бош маьсадаларини шакиллантира бориш стратегик режалаштиришни умумий маьсад бирлигига ва бошьарувда самарали ташкилий таркибларни шакилланишига имкон яратади.

3.2. Ташкилот бурчаги


Стратегик режалаштириш гщёки бир гуруы беришдан кейин бири ёки бир ваьтда бажаралидиган режа босьичларни каби амалга оширилади. Бу босьичларни ьуйидаги жараёнлар сифатида келтириш мумкин:
1. Ташкилот бурчини шаклланиши.
2. Портфел стротегиясини шаклланиши (бош йщналишларни ва умумий маьсадларни танлаш).
3. Ташкилотнинг ички ва ташьи муыитларни тахлили ьилиш.
4. Муьобил щсишни танлаш.
Ушбу мавзуда биз улардан биринчисини ташкилотнинг бурчини кщриб чиьамиз.
Корхона (фирма)нинг бурчини белгилаш стратегик режалаштириш ыамма ишларни бошланиш нуьтаси ыисобланади. Миссия деганда ташкилотнинг асосий ва умумий маьсади тушинилади. Бу ушбу аниь фирмани нима учун бунёд этилганлигини билдиради. Бурчни амалга ошириш учун фирманинг маьсад ва вазифалари ишлаб чиьилади.
Илцор фирмаларда бурч асосан аниь ва тушунарли шакилланади, бу эса фирмага аниь фаолият ва унинг хизматчиларини ахлоь щлчамларига эса бщлишга имкон яратади. Ирманинг асосий маьсадни ьандай излашига ьараб энг яхши муьобиллика эга бщлишни тасаввур ьилиш мумкин.
Адабиётда «корпоротив бурч» терминини тез-тез учратиш мумкин. У маълум фирманинг обрщси, маркаси, кщрсаткичи бщлиб хизмат ьиладибурчга энг аввал товарни, хизматни истеъмолчи учун аыамиятга нуьтаи назаридан ьараш керак. Бурч танлашда раыбарият ьуйидаги саволларга жавоб бериш керак. «Бизнинг мижозлар кимлар» ва «Мижозларимизнинг ьандай талабларини ьондира оламиз?» Фирма маысулотини хльнинг турли жамият ьатламлари томонидан, агар улар бевосита харидор бщлмаса ыам, баыолаш омили кам аыамиятга эга бщлмайди.
Кщриб чиьилаётган муаммолар оьимида даромад олиш маьсадини корпоротив бурчга аыамият бериш ыам маьсадга мвофиь бщлади. Бир ьатор холатларда тадбиркорлар бурчга даромад олиш маьсади деб ьарайдилар. Бу каби ёндашув кичик корхоналар учун ыам нотщцри дир. Даромад олиш - бу корхонанинг ички муаммосидир. Даромад олиш учун, яшаш ьобилиятини саьлаб ьолиш учун фирма щз махсулотини сотиш учун зарурий шароитларни таъмин этиш керак, яъни яхши сифат билан унга ьиммат бщлмаган нары билан, таклиф ьилинаётган товар ва хизматларни ьулайлиги билан харидорларни щзига ьарата олиши керак.
Ыозирги замон бизнесида катта мувафаьиятга эришга корпорациялар корпоратив бурчининг аниь мисолларидан бир неча мисол келтирамиз.
1. Замонавий IBM корпорацияси щз бурчини жамиятнинг ахборотга бщлган талабни ьондиришдеб билади.
2. «ФОРД» компанияси унга асос солган Генри Фордни кщпчиликка эълон ьилиб айтган: «Одамларга арзон транспорт таьдим этиш» деган бурчга содиь ьолиши .
3. РЕВЬЕН компанияси (косметика ишлаб чиьарувчи) ыаридорларга «Биз орзу-ният сотамиз» деган.
4. Ниыоят, деярли барча щта йирик бщлган ЯПОН ФИРМАЛАРИ ва унча катта бщлмаганлари ыам щзлари учун ыаридорларни щта олий навли товарлар билан таъмин этишни щзларининг бурчи деб ыисоблаб келади.
Корпоратив бурчининг энг муыим томони бу ташкилотнинг корпоратив маданиятидир, яъни раыбарият маьсадига лойиь деб ыисобланадиган фирма ичида муносабат туради. Бу муносабатлар ыар бир инсон манфаатига ьанчалик тщцри келса, фирма танлаб олган корпоратив бурч шунчалик самарали бщлади.
Корпоратив бурч шакилланишининг учинчи томони - бу компания хизматчиларини ыаридорларга сифатли хизмат кщрсатишдан кщрадиган имконли фойдасидир.

10-Мавзу
Таянч сщзлар


Режалаштириш. Стратегик режалаштириш. Системали ёндашув. Ахборот таъминоти. Статистика. Ыисоб-ыисобот. Щртача ьиймат.

Назорат саволлари:


1. Экологик менежментнинг автотранспорт тизимида рационал ташкил этишнинг комплекс ёндашуви.
2. Экологик менежментнинг АТК тизимида режалаштирилиши.
3. Режалаштириш жараёни.
4. Режалаштириш кщрсатгичлари.
5. Экологик чегаралаш шароитида автотарнспорт тизимининг келажаги (стратегик режалаштириш).
6. Ташкилот бурчи.

Адабиётлар: 19,23,25.


11-Мавзу: Бозор иьтисодиёти шароитида атроф-муыитни муыофаза ьилиш бщйича АТК ларда бизнес-режа тузиш.


Режа:
1. Атроф-муыитни муыофаза ьилиш ва экология бщйича АТК ларда ьилинадиган ишларнинг кщлами, унинг ыаражати ва келтириладиган фойдаси.
2. Маркетинг режасини тузиш.
3. Ишни корхона (фирма) доирасида назорат ьилиш усуллари.
4. Бизнес-режанинг якуний ьисмида корхона (фирма) учун керак бщладиган сармоя (пул) нинг таъминланиши, сарфланган пулнинг ьайтиши ва келтириладиган даромади.
5. Бизнес-режани эксперт баыолаш.
Бизнес режани ишлаб чиьиш
Бизнес-режани ишлаб чиьиш тахминан ьуйидаги шакл бщйича амалга оширилади:



Download 1.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling