Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги


Download 1.41 Mb.
bet1/11
Sana17.06.2023
Hajmi1.41 Mb.
#1527282
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
ecologik menegment


Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таълим вазирлиги


Тошкент автомобил-йщллар институти
Автотранспорт фукультети


«Меынат ва атроф муыит муыофазаси» кафедраси
«Экологик менежмент»
фани бщйича


маъруза матни


Тошкент 2000




Мундарижа

Кириш

I- Ьисм. Экологик менежмент асослари.
1-Мавзу. Экологик менежментнинг моыияти ва тарихи (назарий ва амалий жиыатдан ривожланиши).
2-Мавзу. Бозор иьтисодиёти шароитида автомобил транспортида экологик менежментни ташкил этиш ва иьтисодий бошьариш муаммолари.
3-Мавзу. Автотранспорт корхоналарида экологик менежмент жараёнида бошьариш ьарорлари, ахборот ва коммуникация.
4-Мавзу. Экологик менежментда АТК ларда менежер фаолиятини ташкил этиш.
5-Мавзу. Экологик менежмент маданияти ва услуби.
6-Мавзу. Корхона (фирма) ларда экологик менежментда маркетинг стратегиясини ташкил этиш.
7-Мавзу. АТК тизимида атроф-муыитни муыофаза ьилишнинг ташкилий ва ыуьуьий асослари.
8-Мавзу. Атроф муыитга ишлатилинган зарарли газларни камайтириш йщллари.
9-Мавзу. Автотранспорт тизимида атроф-муыитни муыофаза ьилишнинг экологик ва социал-иьтисодий самарадорлиги.
10-Мавзу. Экологик менежментнинг автотранспорт тизимида ташкилий ишларини режалаштириш ва унинг келажакдаги ривожланиши.
11-Мавзу. Бозор иьтисодиёти шароитида атроф-муыитни муыофаза ьилиш бщйича АТК ларда бизнес-режа тузиш.
12-Мавзу. Атроф-муыит муыофазаси ва хальаро ыамкорлик.
13-Мавзу. Экологик билимларни ривожлантириш, экологик таълим ва тарбия.

II-Ьисм. Экологик менежмент амалиёти.


14-Мавзу. Тестлар.
15-Мавзу. Корхона (фирма) иш фаолиятидаги вазиятлар ва ишбор щйинлар.

_______________________Адабиётлар рщйхати


Кириш


Режа:
1. Экологик менежмент фанининг бозор иьтисодиёти шароитида автомобил транспортида тутган щрни.
2. Щзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг 1993 йилда БМТ Бош Ассамблеясининг 48-сессиясида ьилган маърузаси.
3. Экологик менежмент вазифалари ва моыияти.
4. Экологик менежмент фани предмети.
5. Экологик менежментнинг бошьа фанлар билан щзаро алоьаси.
Жамият ривожланиб борган сари кщпгина янги-янги фанлар пайдо бщла бошлайди. Бинобарин, «Экологик менежмент» фани ыам шундай фан сифатида ыаётимизга кириб келмоьда.
Бир ьараганда, у янги фан сифатида тальин ьилинса-да, аслида ривожланган мамлакатларда жуда кщп йиллардан буён щрганилиб, щргатилиб келинаётган фан. Тщцри у фан сифатида ссбиь СССР, хусусан республикамизда фаьат у мустаьиллика эришилгандан кейингина кщплаб собиь иттифоьдош республикалар ьатори республикамиз ыам бозор муносабатларига щтиш шароитида бу фанни щрганишга бщлган талаб туфайлигина юзага келди.
Мустаьил Щзбекистон Республикасини иьтисодий жиыатдан ривожлантириш амалга оширилаётган ыозирги шароитда содир бщлаётган туб иьтисодий ислоыатларни, бозор иьтисодиётига щтиш ьонуниятлирини билишни такозо этади. Тоталитар тизимдан демократик, мулкчилик, турли шакилларга асосланган ыуьуьий, фуьоролик жамиятини ьуриш республика ижтимоий-сиёсий ыаётининг асосидир.
Менежмент вазифалари аниь кщрсатилган бошьаришнинг мураккаб жараёнларини бир текис, барча бошьарув ташкилотлари ишининг ыамоыанлигини таъминлаш ва шу тариьа ьуйи вилоят, шаыар, туман бошьарув фаолиятини кучайтириш иьтисоддаги бошьариладиган, тартибли бозор иьтисодининг пойдеворидир.
Ыаётда оддий инсон тимсолида бу унинг шахс эркинлигида ва ижодида намоён бщлади. Бозор иьтисодиёти шароитида мулк щз эгасини топади. Равшанки, маысулот сифати, раьобат муыити ва энг муыими эркин иьтисодиёт юзага келади.
Эркин бозор иьтисодиёти - бу мутлаьо янги хщжалик юритиш тизимидир. Унинг асосий вазифаси - ижтимоий йщналтирилган иьтисодни яратиш, харидор талабларини ьондириш. Бозор муносабатлари мавжуд бошьарув тизимларини ислоы ьилиш, ахборот ва реклама хизматларини ташкил этиш, кадрлар тайёрлаш, ьайта тайёрлашни талаб этади. Айниьса, маркетинг ва менежмент билимларини чуьур эгаллаган мутахассисларгина бозор муносабатларини бошьара олади.
Маркетинг - (инглизча - бозор, сотиш) - харидор эытиёжларини имкони борича тщлароь ьондириш маьсадида бозор ыолатини асосли щрганиш ва олдиндан баыолаш билан товарларни ишлаб чиьариш ва сотишни ташкил этиш тадбирлари тизими, бозор иьтисодиётининг муыим унсури. Бозорни щрганиш, товар ассортиментини режалаштириш, харидор талабларига кщра товарни бозорга чиьариш, реклама,товарлар оьимига боцлиь тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш, ишлаб чиьарувчи ва харидор щртасидаги ыар томонлама алоьани ташкил этиш ва шунга щхшаш барча юмушлар маркетинг вазифаларига киради.
Маркетинг менежмент билан узвий боцланган. Бошьарувга доир муыим ьарорни ьабул ьилиш корхона-(фирма) имкониятларига ьараб эмас, балки, харидорнинг товарга бщлган талабига, бозорга асосланади. Бу бошьарувдаги раыбарлардан катта билим ва заковатни талаб этади. Бозор муносабатлари шароитида янгича фикирлайдиган, аьлли кишилар фаолият кщрсатиши керак.
Хоы корхона раыбари, хоы мулкдор, хоы мутахассис щзининг аввалги билимлари билан менежментда бирор ютуььа эришиши амри маыол. Табийки, бошьарув фани сифатида мутахассис менежеризм-иьтисодиётдаги профессионал бошьарувчилар раыбарлиги хаьидаги назарияни билишлари даркор.
Ыозирги кунда ыар бир жамият аъзосининг олдида бозор иьтисодиёти ьонуниятлари, унинг Щзбекистон Республикасида ьандай амалга оширилаётганини, бу ьонуниятларни ишлаб чиьаришга тадбиь этишни, пировард натижада талаб даражасида хизмат кщрсатиш ва келажакда туб бошьаришни йщлга ьщйишнинг сирларини билиб олиш каби вазифалар турибди.
Щзбекистон Республикасининг келажакда буюк давлат бщлиши кщп жиыатидан хозирги кунда таълим-тарбия олаётган ёшларга боцлиь. Улар онгига ыамма хилдаги тарбияни сингдириш билан бир ьаторда, иьтисодий тарбияни ьщшиб олиб бориш муыим аыамият касб этади. Бу щринда иьтисодий тарбиянинг ьуйидаги муыим вазифаларини ажратиб кщрсатиш мумкин:
- бирнчидан, жамият ыар бир аъзосининг муьаддас бурчи ва шарафли иши бщлган меынатга онгли ва ижодий муносабатни тарбиялаш;
- иккинчидан, бозор иьтисодиёти ьоида-ьонунларини тезда щзлаштириб, щз кундалик иш фаолиятларига тадбиь этишни шакиллантириш;
- учинчидан, бу тарбия ишчиларни ижтимоий ташаббускорликни ривожлантиришга, ишлаб чиьаришни, корхонани бошьаришда иштирок этишига кщмаклашади;
- тщртинчидан, жамият аъзоларида щз кичик бизнесларини ташкил этиш билан боцлиь бщлган тадбиркорлик, ишбилармонлик каби хислатларни шикллантиради;
- бешинчидан, энг муыими бу тарбиянинг фазифаси барча ишчи-хизматчиларда щз Мустаьил Республикасининг маъсулиятли аъзоси ыамда ишлаб чиьариш жабыасининг хщжайини туйцусини мустаыкамлайди.
Атроф-муыитни муыофаза ьилиш ва табиатдан оьилона фойдаланиш муаммоларининг долзарблиги ыаммага маълум. Ыозирги яшаётган инсонлар экологик иньироз даври авлоди ыисобланади. XXI, аср сайёрамизнинг экологик таьдири узул-кесил ыал бщладиган аср эканлиги шубхасиздир. Ёнилци ва бошьа ьувват имкониятлари кенг истеъмол ьилиш натижасида атроф-муыит, аввало, мавжуд ыаво ыавзаси ёнилци чиьиндилари (ЁЧ-тщла бщлмаган газлар) таркибидаги заыарли моддалар билан ифлосланиб бормоьда. Ёнилцини кенг истеъмол ьиладиган соыалардан бири-бу тез кщпайиб бораётган автомобиллаштиришдир. Бутун дунё бщйича автомобиллар сони йилдан-йилга щсиб бораётганлиги муносабатлари билан атроф-муыитнинг ифлосланиши инсоният олдига бир ьанча муаммоларни ьщймоьда. Бунга тирик организм ва щсимлик дунёси, аввало, инсон соцлици учун ниыоятда хавфли ёнилци чиьиндилардаги заыарли моддаларнинг атроф-муыитга зарари олдини олиш муаммоси киради.
Америка Ьщшма Штатлари Атроф-муыитни ыимоя ьилиш агентлиги маълумотларига кщра, одамлар сиыат-саломатлигига ыавф туцдирувчи заыарли моддаларнинг кщплиги, шу жумладан СО нинг 85-97 фоизи, СН нинг 55-75 фоизи ва NOx нинг 48-63 фоизи мамлакат аыолисининг ярмидан кщп яшайдиган шаыарларда автомобиллар, автобуслар ва мотоциклетлар чиьарган ёнилци чиьиндилари ыисобига ыосил бщлади.
Атроф-муыитни ифлосланишдан саьлаш, табиий бойликлардан оьилона фойдаланиш кщп жиыатдан аыолининг экологик саводхонлик даражасига, маданиятига боцлиьдир. Аыолининг экологик саводхонлик даражасини ошириш шу куннинг энг устивор вафаларидан ыисобланади. Экологик саводхонликка эришиш фаьатгина узлуксиз экологик таълим ва тарбия тизимини вужудга келтириш ва уни ривожлантириш орьалигина муваффаьиятли амалга ошириш мумкин. Ушбу вазифаларни автотранспортда амалга оширишда «Экологик менежмент» курси алоыида муыим аыамиятга эга.
Фаннинг маьсади талабаларда экологик дунё ьарашни шакллантириш ва экологик фикр юритишни ривожлантиришдир. Талабаларда экологик таълим-тарбия, экологик тадбирларни амалга оширишнинг илмий-назарий ва методик асосларини бериш фаннинг вазифалари ыисобланади.
«Экологик менежмент» фани щз олдига дастлабки тушунчаларни бериш маьсадини ьщйди. Кейинги босьичда ыар бир мутахассислик учун махсус фанлар щьитилиши маьсадга мувофиьдир.
Бщлцуси мутахассислар «Экологик менежмент» асослари ьонун-ьоидаларини мукамал билишлари керак. Бозор иьтисодиёти шароитида ишлаб чиьаришни ва автотранспорт корхоналарида экология ишини ташкил ьилишда «Менежер» меынати муыим аыамият касб этади. Улар ишлаб чиьаришда экология ишини юьори даражага кщтариладиган алоыида ижтимоий ьатламни ташкил этади. Бозор иьтисодиёти шароитида экологик бошьариш вазифаларини автотранспорт корхоналарида (АТК) ижобий ыал эта оладиган юксак касб маыоратига эга бщлган кадрлар тайёрлаш долзарб вазифаларидан биридир. Айниьса, маркетинг ва менежмент, шу билан бирга «Экологик менежмент» билимларини чуьур эгаллаган мутахассисларгина бозор муносабатларини бошьара олади. Бунинг учун ёш мутахассислар бошьариш бщйича маълум назарий билимга эга бщлишлари ва уларни амалда ьщллай билишлари талаб ьилинади.
Ушбу фанга иьтисодиётнинг муыим бщлаги «Экологик менежмент»дан назарий билимлар ва амалий топшириьлар, иьтисодий щйинлар, тестлар киритилган бщлиб щьитувчиларнинг иьтисодий билимларини оширишга катта ёрдам беради.
«Экологик менежмент» фанинг дастури икки ьисмдан иборат.
1. Экологик менежмент асослари.
2. Экологик менежмент амалиёти.
Биринчи бщлимдан экологик менежмент назарияси АТК мажмуаси соыасидаги моыияти, экологик менежмент назарияси ва уни АТК мажмуаси тизимида ишлатилиш ыусусиятлари, АТК мажмуасини ишлаб чиьаришда бошьарувга тизимли ёндашув, АТК мажмуаси тизимида экологик менежментнинг вазифаси ва усуллари, уни ташкил этиш ва бошьариш усуллари, ахборот ва уни узатиш воситалари, бошьариш ьарорларини ьабул ьилиш ва амалга ошириш щрганилади. Менежер фаолиятини ташкил этиш, менежер маданияти ва услуби, илмий техник ривожланишни, маркетинг бошьариш, ижтимоий ва ыуьуьий меынат унумдорлиги мезони бщйича бошьариш ыолда менежмент самарадорлиги кабилар щрганилади. Шунингдек ишбилармонлик асослари щрганилиб, бунда ишбилармонликнинг дастлабки харакати, ишбилармонлик ва маъмурий буйруь тизими щртасидаги ьарама-ьаршиликлар, ишбилармонликнинг хусусияти ва кщринишлари, ишлаб чиьариш жараёнидаги тадбиркорликни тутган щрни, тадбиркорликнинг асосий вазифаси ва экологик билимларни ривожлантириш, экологик таълим ва тарбия кщзда тутилган.
Иккинчи ьисмда «Экологик менежмент»ни амалиётда ьуллай олиш асослари щрганилиб, бунда масалаларни илмий, бозор эытиёжлари талабига кщра ыал этиш лозим бщлади. Экологик менежмент бщйича амалий машцулотлар щьитишнинг жамоа шакли бщлиб, бу усулда ижодкорлик, фаолик устувор туради. Экологик менежментнинг амалий мавшцулотлари талабаларга бошьариш санъати кщникмалари, хщжаликни юритишда инсон омилига юксак эътибор, бошьарув кадрларини ьабул ьилиш киради. Амалий машцулотда фикрлаш, щйлаш, ишонч, кщникма ыосил ьилиш щрганилади. Муаллим бошчилигидаги анчагина мураккаб масалаларни ыал этиш экологик менежмент асосларини янада пухтароь щрганишга, фаол фикирлаш ва ыаётий ьарорлар ьабул ьилишга ундайди. Ушбу фанда келтирилаётган тестлар бщлцуси менежерларга щзини-щзи англаш, цайратини синаб кщриш, ьщл остидагиларни билимини синаб кщриш имконини беради. Шунингдек ишлаб чиьариш ыолатлари ва ишбоп щйинлар, маркетингни щрганиш, мустаьил бошьарув ьарорлари ьабул ьилиш, кадрлар билан ишлаш, корхона хщжалик фаолиятини тахлил этиш, бизнес-режани ишлаб чиьариш, ишлаб чиьаришни режалаштириш, фойдани таьсимлашга оид билимларни щрганишга имкон беради. Уларнинг ыаммаси назария ва амалиёт бирлигини таъминлайди.
Фанни щрганиш жараёнида талабалар ьуйидагиларни билиш икерак: бозор иьтисодиётига босьичма-босьич щтишнинг Щзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг беш тамойилини; Щзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг 1993 йилда БМТ Бош Ассамблеясининг 48-сессиясида ьилган маърузасини; бозор иьтисодиётига щтиш даврида ички ва ташьи бозордан автомобил транспортида ташиш шароитининг муттасил щзгариб боришини; бозор муносабатларига щтиш шарт шароитини щзига хос хусусиятларини; «Экологик менежмент»нинг моыиятини; корхонадаги маркетинг тадьиьотини; экология ва атроф муыитни муыофаза ьилишнинг умумий масалаларини; экологик менежментнинг ташкилий ва ыуьуьий асосларини; автотранспорт тизимида экологик менежментнинг социал-иьтисодий самарадорлигини; экологик менежментнинг автотранспорт тизимида келажакдаги вазифаларини; экологик менежмент ва хальаро ыамкорликни; экологик билимларни ривожлантиришни; экологик таълим ва тарбияни; мустаьил Щзбекистон Республикаси Олий мажлиси сессиялари ва ыукумат ьарорида иьтисодиётнинг ва халь хщжалигини ривожланишдаги асосий йщналишларини; Республика раыбариятининг иьсодиёт, фан, маданиятни ривожлантириш ва халь фаровонлигини оширишдаги яратувчанлик фаолияти тщцрисида Щзбекистоннинг ташьи сиёсий ва иьтисодий муваффаьиятларини.
Менежмент - (инглизча - бошьариш, мудирлик, ташкил этиш) замонавий ишлаб чиьаришни бошьариш (режалаш, тартибга солиш, назорат ьилиш), шунингдек ишлаб чиьаришга раыбарлик ьилиш, уни ташкил этиш. Мщлжанлланган маьсадларга (ишлаб чиьариш самарадорлигини ошириш, фойдани ошириш) эришиш учун ишлаб чиьаришни бошьариш усуллари, шакллари, воситалари мажмуи. Ишлаб чиьариш самарадорлигини ошириш маьсадларида бошьариш шакллари, структураси, усулларини, янги принципларни доимий жорий этиш асосида уюштириш ва бошьаришни яхшилаш билан боцлиь.
Менежеризм - иьтисодиётга профессионал бошьарувчилар раыбарлиги ыаьида назария.
Менежерлар (инглиз бошьарувчи) - корхона ва компания эгалари бщлмаган ёлланма малакали бошьарувчилар. Бозор итьисодиёти мамлакатларида компания, фирма, корхона, банк, молия муассасаларининг ижроия ыокимиятга эга бщлган бошьарувчи, директор, раыбар, мудир, маъмурий бошьарувчи каби каби раыбар ыодимлари; облигация заёмлари чиьариш (эмиссия) ва уни капитал бозорида щтказиш билан шуцулланувчи банк синдикаторлари раыбар гуруылари иштирокчилари ыам менежерлардир. Улат маърифатли жамиятдаги махсус ижтимоий ьатламни ташкил ьилади. Бозор иьтисодиёти шаротида менежерлар хизмати ишлаб чиьаришда ва товарлар муамаласини уюштиришда зарур омил бщлиб келади. XIX аср охири ва XX аср бошларида менежмент алоыида, мустаьил фан сифатида шаклланди.
Менежментнинг амалий ьисми бошьаришнинг ьонуниятлари, жиыатлари билан бир ьаторда аниь ишлаб чиьариш жараёнида меынат унумдорлигини ошириш маълум, ыолатларда ьатъий ьарорларни ьабул ьилишни щргатади.
«Экологик менежмент» фани предмети - хщжалик юритишнинг барча бщцинларида бошьаришни ташкил этиш мантиьи, шакллари, услубларини ифодоловчи назарий ва амалий тамойиллар мажмуидан иборат.
«Экологик менежмент» бошьа фанлардан фарьли равшда ишлаб чиьаришни бир бутун яхлит ыолда ижтимоий ва аниь фанлар оралицида текширади ва ишлаб чиьаришга ыар томонлама таъсир этиш йщлларини излайди.
«Экологик менежмент»нинг назарий асослари фалсафа ва бозор иьтисоди ьонунларидир.
«Экологик менежмент» иьтисодий назарий, режалаштириш, статистика, бухгалтерлик ыисоби, молия ва кредит, меынат иьтисоди, макро ва микро иьтисодиёт бошьа фанлар билан ыам узвий боцланган.
Барча иьтисодий фанлар эришган ютуьларни бозор иьтисодиётини бошьаришга жорий этиш экологик менежментнинг энг асосий вазифаларидан бири.
«Экологик менежмент» маъмурий, фуьаролик ва меынат ыуьуьлари билан ыам щзаро алоьада. Ыуьуьий фанлар экологик менежментнинг ыуьуьий асосларини аниьлаб, мансабдор шахслар щртасидаги ыуьуьий муносабатлар, томонлар щртасидаги щзаро ыуьуьий ва тартиботни белгилайди.
Шундай ьилиб экологик менежмент фан сифатида тармоьлараро фан бщлиб, у ыам ижтимоий, ыам табиий фанлар билан боцлиь.


Кириш


Тянч сщзлар
Экологик менежмент. Маркетинг мулкчилик. Фирма. Бозор менежеризм. Ёнилци чиьиндилари (Ё4). Экологик соводхонлик. Менежер. АТК. Ишбилармонлик. Тадбиркорлик. Инсон омили. БМТ Бош Ассамблеяси. Олий мажлис иьтисодий назария. Режалаштириш. Статистика. Бухгалтерлик хисмби. Молия ва кредит. Меынат иьтисоди. Макроиьтисодиёт. Микроиьтисодиёт. Маъмурий, фуьаролик ва меынат хуьуьлари.
Назорат саволлари.
1. Экологик менежментнинг моыияти.
2. Эркинбозор иьтисодиётининг асосий вазифаси.
3. маркетинг таърифи.
4. Экологик менежментга ьандай билимлар зарур.
5. Атроф-муыитни муыофаза ьилишга доир ЩзР Президенти И.А. Каримовнинг 1993 йилда БМТ Бош Ассамблеясининг 48-сессиясида ьилган маърузасидан нимани биласиз?
6. Маркетинг нима?
7. Ыозирги шароитда иьтисодий тарбиянинг вазифалари нимадан иборат?
8. Ёнилци чиьиндилари нима?
9. Менежер нима?
10. Тадбиркор нима?
11. Экологик менежментнинг асосий вазифалари нимадан иборат?
12. Экологик менежментнинг амалий ьисми нимани щргатади?
13. Менежмент мустаьил фан сифатида ьачон шакилланган?
14. Экологик менежмент фани предмети.
15. Экологик менежмент бошьа фанлар билан ьандай боцланган?

Download 1.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling