Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги

Суюқлик ҳаракатини ифодаловчи катталиклар

Суюқликларнинг асосий физик хоссалари зичлик, солиштирма оғирлик, қовушқоқлик, иссиқлик ўтказувчанлик, солиштирма иссиқлик сиғими ва ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти ва бошқа катталиклар билан ҳарактерланади.
Зичлик. Хажм бирлигидаги бир жинсли жисмнинг (суюқликнинг) массаси зичлик деб аталади ва  билан белгиланади.
 = m/v кг/м³ (2.1)


Солиштирма оғирлик. Хажм бирлигидаги суюқликнинг оғирлиги солиштирма оғирлик деб аталади ва  билан белгиланади:
 = G/v (2.2)
Масса билан оғирлик қуйидагича боғланган:
m = G/g (2.3)
Массанинг миқдорини тенгликка қўйсак, зичлик билан солиштирма оғирликнинг ўзаро боғланиш нисбати келиб чиқади:
 = g (2.4)
Томчили суюқликларнинг зичлиги ва солиштирма оғирлиги эластик суюқликларникидан бир неча марта катта бўлиб, босим ва ҳарорат таъсирида жуда кам ўзгаради.
Газларнинг зичлиги идеал газларнинг ҳолат тенгламасидан аниқланади:

РV = m/M РT (2.5)

Тенгламадан зичлик қуйидаги ифодага тенг бўлади:

 = m/v = РM/РT (2.6)

Зичлик катталигига тескари бўлган катталик солиштирма хажм деб аталади ва  билан ифодаланади:
 = v/m = 1/ = РT/РM = /m (2.7)
Қовушқоқлик. Реал суюқликлар труба ичида ҳаракатланганда, унинг ичида ички ишқаланиш кучлари ҳосил бўлиб, силжишига тўсқинлик қилади.
Суюқликни бир қатламдан иккинчи қатламга силжиши учун сарф бўлган куч қовушқоқлик (ёки ички ишқаланиш) дейилади. Ньютон қонунига биноан, суюқликнинг силжиши учун зарур бўлган куч шу қатламнинг юзасига, сурилиш тезлиги градиентига ва шу суюқликнинг қовушқоқлик коэффициентига тўғри пропорционал боғланган:
(2.8)

Тенгламадаги қовушқоқлик коэффициенти  динамик қовушқоқлик коэффициенти ёки қовушқоқлик дейилади. Қовушқоқлик суюқликларнинг физик хусусиятларига ва ҳароратига боғлиқ бўлиб, кенг интервалда ўзгаради.

Динамик қовушқоқлик СИ да Пас бирлигида ўлчанади. Динамик қовушқоқлик коэффициентининг шу суюқлик зичлигига нисбати кинематик қовушқоқлик дейилади ва  билан белгиланади.
(2.9)

Кинематик қовушқоқлик СИ да м²/с билан ўлчанади.

Баъзан нисбий қовушқоқлик тушунчаси ҳам ишлатилади. Бунда бирор суюқлик қовушқоқлигининг сувнинг қовушқоқлигига нисбати олинади. Ҳарорат ортиши билан суюқликларнинг қовушқоқлиги камаяди, газларда эса ортади. Суюқликларнинг қовушқоқлиги газларникига нисбатан бир неча марта каттадир.