Щзгармас ток машиналари

5. Якор чўлғамларини танлаш

Коммутация жараёнини яхшилаш учун чўлғамларнинг параллел тармоқларидаги токларнинг катталиги 400  450А дан ортиб кетмаслиги шарт. Кичик қувватли машиналарда керак бўлган кучланишни хосил қилиш учун якорнинг ўрамлар сонини кўпайтириш керак. Шунинг учун бундай машиналарда параллел тармоқлар сони кичик бўлган оддий тўлқинсимон чўлғам қўлланилади.

Шунга асосан кучланиши U_н=220 В га тенг ва қуввати Р_н=80100 кВт гача бўлган ўзгармас ток машиналарида оддий тўлқинсимон чўлғам, мураккаб тўлқинсимон чўлғам эса, Р_н=150300 кВт гача бўлган машиналарда қўлланилади. Оддий сиртмоқсимон чўлғам Р_н=100500 кВт ва ундан катта қувватли ўзгармас ток машиналарида қўлланилади. Мураккаб сиртмоқсимон чўлғам асосан паст кучланишли (Uн<50 В) ўзгармас ток машиналарида қўлланилади.
Якорнинг аралаш чўлғамлари юкламаси тез ўзгарувчан катта қувватли ўзгармас ток машиналарда қўлланилади. Чўлғам турини танлашда шунингдек электр машинанинг жуфт қутблар сони, якорнинг айланишлар тезлиги ва хоказоларга эoтибор берилади. Секциядаги параллел ўтказгичлар сони бирга тенг бўлган чўлғамлар паст кучланишли ва катта ток оқиб ўтадиган электр машиналарида қўлланилади.

6. Якор чўлғамининг электр юритувчи кучи

Якорнинг диаметрал қадамли чўлғамининг актив ўтказгичлар сонини N билан белгилаб, чўткалари геометрик нейтрал чизиқда ўрнатилган якор чўлғамидаги электр юритувчи кучни хисоблаймиз. Якор чўлғамининг электр юритувчи кучини хисоблаш учун хамма ўтказгичлардаги электр юритувчи кучларни қўшамиз. Агар якорнинг чизиқли тезлиги V= 2рn бўлса у холда якор чўлғамидаги электр юритувчи куч

E_a=C_eФ_ n (10-1)

ифода ёрдамида аниқланади.

Бу ерда C_e = электр юритувчи куч доимийси; р - жуфт қутблар сони; - чўлғамни паралел тармоқларининг сони; - хаво бўшлиьидаги магнит майдон; n - якорнинг айланишлар тезлиги; - қутб бўлинмаси.
Агар якорнинг айланишлар тезлигини n ни механик бурчак тезлик орқали ифодаланса, якор чўлғамидаги электр юритувчи куч
E_a=C_м Ф_ (10-2)
бу ерда: С_м - момент доимийси;  =2n механик бурчак тезлиги.
C_м = (10-3)
Якордаги электромагнит моментни аниқлаш учун чўлғамнинг хар бир ўтказгичига таoсир этаётган электродинамик кучлар қўшилади. Электродинамик кучлар таoсирида ўзгармас ток машинасининг якорида эришилган электромагнит момент қуйидагича аниқланади.

M_эм = C_мФ_ I_a (10-4)

(10-21) ва (10-23) тенгламаларни биргаликда ечиб, электромагнит қувватнинг ифодасини аниқлаш мумкин

(10-5)