Sirt faol moddalar

 

SIRT-AKTIV MODDALARNING TURLARI 

Barcha sirt-aktiv moddalar suvdagi eritmalarda dissotsiyalanish qobiliyatiga 

qarab ionogen va noionogen sirt-aktiv moddalarga bо„linadi. 

 

Kation sirt-aktiv moddalar 

Kation  sirt-aktiv  moddalar  suvda  dissotsiyalansa  sirt-aktiv  kationlar  hosil 

bо„ladi.  Bularga  birlamchi,  ikkilamchi,  uchlamchi,  alifatik  va  aromatik 

aminlarning tuzlari, alkilga almashingan ammoniy asoslarning tuzlari kiradi.  













Cl

H

N

R

3

,   













Cl

H

N

R

2

2

,   













Cl

N

R

3

,   













Cl

N

CH

R

3

3

)

(

 

Musbat  zaryadli  zarrachalarga  ega  bо„lgan  dispers  sistemalar  hosil  qilishda 

ham kation sirt-aktiv moddalardan kо„p foydalaniladi.  

Ular  yaxshi  flokulyant-koagulyant  sifatida  suvni  tozalash  va  qurilish 

ishlarida qо„llaniladi. 

Anion sirt-aktiv moddalar 

Bunday  moddalar  dissotsiatsiyaga  uchraganda  sirt-aktiv  anionlar  hosil 

qiladi.  Ularga  karbon  kislotalari  va  ularning  tuzlari,  (chunonchi  С

17

H

33

COONa  - 

natriy  steorat  (sovun),  C

17

H

35

COONa  -  natriy  oleat,  C

15

H

31

COONa  -  natriy 

palmitat), alkilsulfatlar (alkilsul‟fat kislota tuzlari) - ROSO

2

OMe, alkilarisulfatlar 

- RArSO

2

OMe, fosfatlar, tiofosfatlar va boshqalar kiradi. 

 

Ionоgеn 

SАМ 

 

Аnion  

SАМ 

 

Каtiоn  

SАМ 

 

Аmfоtеr 

SАМ 

---

4 

 

Hozirgi  vaqtda,  tarkibida  C

10

  dan  C

17

  gacha  uglerod  atomlari  bо‘lgan 

sintetik yog‘ kislotalarining tuzlari xо‘jalikda kо‘p ishlatilmoqda. Ular о‘simlik va 

hayvonlardan olinadigan organik yog‘ kislotalarining о‘rnini bosmoqda.  

Yana,  keyingi  paytlarda  paxta  moyidan  chiqadigan  chiqindi  hisoblangan 

distillangan yog„ kislotalari ham kо„p ishlatilada. 

Amfoter sirt-aktiv moddalar 

Bu  moddalar  tarkibida  ikkita  funksional  gruppalar  bо„lib,  ulardan  biri 

kislota,  ikkinchisi  asos  xarakteriga  ega.  Shuning  uchun  tarkibida  karboksil  va 

amino  gruppalari  bо„lgan  moddalar  amfoter  sirt-aktiv  moddalar  jumlasiga  kiradi. 

Ular  muhitning  pH  qiymatiga  qarab  kation  sirt-aktivlik  yoki  anion  sirt-aktivlik 

namoyon qiladi: 

 

 

anion      ishqoriy      amfoter                     kislotali    kation 

aktiv      muhitda      sirt-aktiv                   muhitda        aktiv 

                                   modda 

Masalan,  agar  muhit  kislotali  bо„lsa  (pH



7)  kation  aktiv  bо‘ladi,  agar 

asosli bо„lsa (pH



7) anion aktiv bо‘ladi.