Соатмурод Норқобилов
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
6-y-Halqaro-amaliyotda-bank-nazorati-darslik-S-Norqobilov-T-2007
|
Банк назорати тизими
Халқаро банк назорати Минтақавий банк назорати Миллий банк назорати Халқаро Базель қўмитаси Европа Иттифоқи банк назорати Банк назорати бўйича Араб қўмитаси МДҲ мамлакатлари банк назорати Ривожланган мамлакатлар банк назорати Ривожланаёт- ган мамлакатлар банк назорати Базель I талаблари Базель I I талаблари Оффшор банклар назорати Бошқа мамлакатлар банк назорати Америка Банк Назоратчилари Ассоциацияси Банк Назоратчиларининг Кариб Гуруҳи Бошқалар ривожланган давлатлар банк назоратини фақат молиявий секторда эмас, балки, умуман иқтисодиётда асосий роль ўйнашини тан олди- лар. Натижада банк назорати бўйича халқаро ташкилот “Базель қўмитаси” вужудга келди. Банкларнинг тизимли рискни келтириб чиқариши, бир-бири билан иқтисодий алоқада бўлган давлатларни ҳам иқтисодий инқироз ёқасига олиб келиши мумкин. Бу худди Лоренснинг “Капалак эффекти” назариясига ўхшайди. Унга кўра, Бразилияда қанот қоққан капалаклар Техасда торнадо бўлишига олиб келади. Бундай инқирозлар эҳтимолининг ортиши мам- лакатлар ўртасида минтақавий банк назоратини тузиш зарурлигини келтириб чиқарди. Ҳозирги кунда банк назорати тизимини қуйи- даги турларга бўлиш мумкин. Чизма 1. Базель қўмитаси бутун дунё мамлакатлари учун банк назорати тамойилларини ишлаб чиқади ва минтақавий банк назоратида банк- лар фаолияти, уларнинг назорат қилиш тамойиллари ишлаб чиқи- либ, давлатлар уни ўзларининг иқтисодий ҳолатидан келиб чиққан ҳолда банк назорати бўйича стандартларига мувофиқлаштиришади. Базель қўмитасининг вужудга келиши ва бу қўмита томонидан хал- 39 Халқаро банк назорати Минтақавий банк назорати Миллий банк назорати қаро андозаларнинг яратилиши, ривожланаётган ва ривожланган мамлакатлар банк назорат тизимини илмий дарсликнинг кейинги параграфида батафсил кўриб чиқилган. Умуман олганда, банк назоратининг мамлакатлар ўртасида ва халқаро миқёсда қамраб олиш кўламини қуйидагича тасвирлаш мумкин. Чизма 2. Кенг маънода айтганда, банк назорати бу ҳукумат томонидан молиявий секторни ишончлилигини, барқарорлигини таъминлашда ишлатиладиган тизимдир. Барча давлатлардаги банк назорати тизимлари олдида 2 та муҳим вазифа туради: 1. Банк тизимини мустаҳкамлаш ҳамда иқтисодий ўсишига ҳам- корлик қилиш. 2. Барча омонатчилар ва кредиторлар манфаатларини ҳимоя қилиш. Банк назорати олдида турган асосий вазифа бутун банк тизими барқарорлигини таъминлаш бўлсада, лекин алоҳида олинган банк дуч келиши мумкин бўлган жиддий муаммоларни ва инқирозларни олдини олиш мақсадга эришишдаги энг яхши йўлдир. Омонатчилар 40 ва кредиторлар манфаатини ҳимоя қилишдан мақсад, улар ўз маб- лағларидан фойдаланаётган банклар томонидан қандай хавф-хатар- ли операциялар бажарилаётганлиги тўғрисида тўлиқ маълумотга эга эмаслар. Бу борада республикамизда амалга оширилган ишлардан бири 1997 йил март ойидан бошлаб жаҳон андозаларига мос келадиган ва банклар фаолиятини ойдинлаштириш имконини берадиган тижо- рат банклари ҳисоб-варақлари янги режаси амалга жорий қилин- гани бўлди. Янги ҳисоб-варақлар режасини жорий қилиниши банк- лар фаолияти “ошкоралигини” (инглизча “transparent”-шаффоф- лик, очиқлик, ойдинлик) сармоядорлар, банк мижозлари ва бошқа манфаатдор фойдаланувчилар учун очиқлигини таъминлаш имко- нини берди. Банк фаолиятини назорат қилишнинг зарурлиги амалга оши- риладиган монетар сиёсатнинг асосини ташкил этиш билан бирга- ликда республикамизнинг бозор иқтисодиётига ўтишдаги ўзига хос йўли билан ҳам боғлиқдир. Республикамизда Марказий банк томонидан тижорат банклари фаолиятини назорат қилинишининг асосий мақсади тижорат банк- ларига бирон бир иқтисодий чора кўриш эмас, балки банк фаолия- тида мавжуд бўлган камчиликларни бартараф этиб, банк тизими- нинг барқарорлигини ошириш натижасида банк омонатчилари ва кредиторларининг манфаатларини ҳимоя қилишдан иборатдир. Шу ўринда Марказий банкнинг тижорат банкларини лицензия- лаш борасидаги сиёсатини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Банк- ларни лицензиялаш ва улар фаолиятини тартибга солиш, яъни банк назорати банк тизимининг барқарорлигини сақлаш, янги молиявий жиҳатдан барқарор бўлган банкларнинг бозорга киритилишини назорат этиш йўлларидан биридир. Банкларни рўйхатга олиш ва лицензиялаш жараёнини такомиллашуви, авваламбор, лицензиялаш андозаларини, яъни банк муассасаларининг молиявий аҳволи, банк раҳбарлари малакаси ва обрўсига қўйиладиган талабларни оши- ришдан иборатдир. Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, республикамизда Марказий банк томонидан тижорат банкларини сонини кўпайишга йўл қўйган МДҲ давлатларидан фарқли ўлароқ, банкларнинг сонидан ҳам кўра сифатига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бу эса, кўплаб давлат- ларда юз берган молиявий инқирозларни республикамиз банк тизи- мига ўз таъсирини ўтказмаганлиги Ўзбекистон Республикаси Мар- 41 казий банкининг тижорат банкларини лицензиялаш ва банк назо- ратини ташкил этишда олиб бораётган сиёсатини тўғрилигини яна бир бор исботлади. Шуни таъкидлаш лозимки, банклар томонидан ўз капитали етарлилигини таъминланиши, Марказий банк томонидан ўрнатил- ган иқтисодий меъёрларга риоя этилиши, иқтисодиётнинг реал соҳасига йўналтирилган кредит қўйилмалари ўсишини ва рискнинг оқилона диверсификацияланишини таъминланиши, кредитлар бе- риш шартларини, шунингдек, банк кредит портфелининг ҳолатини акциядорлар ва омонатчилар манфаатларини ҳимоя қилиш нуқтаи назаридан келиб чиққан ҳолда назорат қилиниши банк назорати- нинг моҳиятини билдиради. Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|