Social studies

Keywords: society, communication, social network, expanded objective and virtual reality, 
fulfilment of needs, Maslow pyramid. 
Agar tarixga nazar tashlasak, o‘z faoliyatida boshi berk ko‘chaga kirib qolganda, hamma vaqt 
ilmiy-texnikaviy yangilikka intilgan va erishilgan muvaffaqqiyat evaziga: olov paydo bo‘lishiga, 
bug‘ mashinasi, yadro, atom energiyasi paydo bo‘lishiga qadar o‘z yo‘lini topib olgan, biz buning 
guvohimiz. Axborotni qayta ishlash, boshqaruv jarayonining boshi berk ko‘chaga kirib qolishi, o‘z 
navbatida, tezkor elektron hisoblash mashinalari bunyod etilishiga olib keldi. 
Jamiyatni axborotlashtirish ishlab chiqarishning yuqori darajasidagi jarayon bo‘lib, 
axborotdan jamoat resursi sifatida foydalaniladi. 
Axborotlashtirish, bu umumjahon jarayoni bo‘lib, taraqqiy etgan mamlakatning jahon 
bozoridagi peshqadamligi, iqtisodiy o‘sishi va milliy xavfsizligini ta’min etadi. Ma’lumki, 
globallashuv jarayoni ob’ektiv va qonuniy jarayon bo‘lib, o‘ziga xos bir qancha ijobiy xususiyatlarga 
ega. Bu jarayon birinchi galda davlatlarga xalqaro maydonga erkin chiqishga, boshqalar bilan 
yaqindan hamkorlik olib borishga hamda o‘z milliy manfaatlarini turli xil xalqaro va nodavlat 
tashkilotlar doirasida ta’minlashga keng imkoniyatlar beradi. 
SHuni aytish kerakki, vaqt o‘tishi bilan globallashuv jarayonining o‘ziga xos ijobiy tomonlari 
bilan birga, bir qator salbiy jihatlari ham namoyon bo‘la boshlaydi. Davlatlarning bir-biriga sezilarli 
darajada o‘sgan bog‘liqligi shuni ko‘rsatmoqdaki, bir mintaqadagi xoh salbiy, xoh ijobiy voqea-
hodisalar dunyoning boshqa bir mintaqasiga juda tez tarqalib, o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Buning 
oqibatida, mintaqa xavfsizligi va barqarorligiga jiddiy tahdidlar vujudga kelmoqda. Vaziyatning 

---

№6 | 2020
 
 
109 
keskinlashuvi, tashqi tahdidlarning ichki tahdidlar bilan, ya’ni an’anaviy tahdidlar bilan o‘zaro 
qo‘shilishi, ular orasidagi masofa yaqinlashuvi hamda ularning o‘zaro bog‘liqligi o‘sishi 
kuzatilmoqda. Bu holat esa milliy va mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlashda jiddiy muammolarni 
keltirib chiqarmoqda. 
Globallashuv jarayonlari zamonaviy dunyo qiyofasini o‘zgartirayotgan ob’ektiv haqiqatdir. 
Ular yangi istiqbollarni ochadilar, ammo ular jiddiy xavf tug‘diradi. Ayni paytda, biz globallashuv 
jarayonlarini ijobiy yoki salbiy rivojlanishning dalili sifatida aniq baholay olmaymiz. SHuning uchun, 
biz globallashuv xatarlari, globallashuv bilan bog‘liq noaniqliklar to‘g‘risida gaplashib, hech 
bo‘lmaganda, ushbu xatarlarning mohiyatini umumiy ma’noda aniqlab olishga harakat qilishimiz 
kerak. SHu bilan birga, biz shuni anglashimiz kerakki, globallashuv institutsional hodisa bo‘lganligi 
sababli, yuzaga keladigan xatarlarning tabiati ushbu institutsional shakllar bilan uzviy bog‘liqdir. 
Globallashuv jarayoni nodavlat tashkilotlarning rolini kuchaytirishga, shaxsning jamiyat va 
davlatning ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o‘rnini o‘zgartirishga, milliy chegaralarni yanada shaffofroq 
qilishga, odamlarning, tovarlarning, moliyaviy oqimlarning erkin harakatlanishini ta’minlashga va 
pirovardida xalqaro hamjamiyatni xalqaro jamiyatga aylantirishga intilmoqda. Ob’ektiv ravishda, 
muhim bosqichlarning bunday o‘zgarishi davlatning o‘zi rolini pasaytiradi va susaytiradi. 
Globallashuvning kelajagi va uning xavf-xatarlarini kamaytirish haqida gapirganda, bizning 
fikrimizcha, uchta muhim alternativani ajratib ko‘rsatish kerak. 
Birinchi alternativa globallashuvni cheklash va globallashuv boshlangunga qadar mavjud 
bo‘lgan iqtisodiy jarayon ustidan milliy davlatlarning nazorat darajasini tiklashdan iborat. 
Ikkinchi muqobil - bu qandaydir Jahon hukumatini o‘rnatish. Bir mamlakat yoki hukmron 
iqtisodiy va harbiy qudratga ega bo‘lgan bir guruh davlatlar tomonidan amalga oshiriladigan Jahon 
hukumatining bunday ko‘rinishining mavjudligi, aslida boshqa davlatlarning suverenitetining 
sezilarli darajada cheklanganligini, dunyo hamjamiyatini kvazi-imperiya kabi narsaga aylantirib, 
uning hududida hukmron davlatlar guruhi ma’lum bir me’yorni saqlab turishini anglatadi: 
insonparvarlik va siyosiy erkinliklar va iqtisodiy faoliyatning universal tamoyillari. 
Va nihoyat, uchinchi variant- Gateisk Ittifoqining zamonaviy versiyasiga o‘xshash narsa, unda 
dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan rotonlari markaziy hukumatning biron bir ko‘rinishini 
o‘rnatishga urinish qilmasdan, jonomik ta’sir o‘tkazish uchun umumiy qoidalarni birgalikda o‘rnatadi 
va xavfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq masalalarni birgalikda hal qiladi. 
SHunday qilib, globallashuv ob’ektiv, tabiiy jarayon bo‘lib, jamiyatning madaniy, iqtisodiy 
va ijtimoiy-siyosiy sohalariga keng miqyosda kirishdir va unga ehtiyotkorlik va mulohaza bilan 
qarash kerak. Bu bizni ma’lum bir pozitsiyani egallashga va raqiblardan ustunlikka intilishga 
undaydi. 
“Ob’ektiv ravishda Internetning genezisi va rivojlanishiga bo‘lgan ehtiyoj” shuni ko‘rsatadiki, 
o‘zining asl maqsadini o‘zgartirish jarayonida Internet inson faoliyatining barcha sohalarini sintez 
qiladi va ularning o‘zaro ta’sirining natijasi bo‘lib chiqadi, shuningdek, keyingi rivojlanish 
bosqichlarining istiqbollarini yaratadi. Tarmoqning rivojlanish tendensiyasi iste’molchilarning 
individual ehtiyojlarini qondirish uchun uning tobora to‘liq moslashuvidir, bu esa o‘z navbatida 
ularning interaktivligi erkinligi darajasining oshishiga olib keladi. 
Ushbu hodisa vositachilik, interaktivlik, anonimlik bilan ajralib turadigan yangi aloqa turini 
tug‘dirdi. Bularning barchasi shaxslarning tafakkuriga va jamoat ongiga, shuningdek, aloqa vositasi 
sifatida tilga ta’sir qiladi va virtual aloqaning virtual shakli bilan haqiqatning maxsus turi - virtualni 
shakllantiradi. Virtual haqiqat butun jamiyat singari inson hayoti jarayonida tobora ko‘proq ishtirok 
etmoqda. Bir tomondan, virtual dunyo haqiqiy dunyo bilan bir xil emas. Boshqa tomondan, haqiqiy 
voqelikning barcha mavjud xususiyatlariga qaramay, virtual dunyo harakatlarning sifat jihatidan har 
xil erkinligini ta’minlaydi. Virtual olam haqiqatning aniq takrorlanishiga aylana olmaydi, uning 
xususiyatlariga ega. SHu bilan birga, haqiqiy dunyo ommaviy axborot vositalarining ta’siri ostida, 
tobora ko‘proq odamlar virtual xususiyatlariga ega. Ushbu hodisani chuqur va har tomonlama 
o‘rganish ijodkorlik, o‘rganish, modellashtirish va boshqa ko‘plab sohalar uchun ulkan 
imkoniyatlarni ochib beradi va virtual haqiqat hodisasini anglash asosida yaratilgan va 

---