Социологиялық ой-пикиpдиң таpийхый pауажлаhыў басқышлаpы

СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ОЙ-ПИКИPДИҢ ТАPИЙХЫЙ PАУАЖЛАHЫЎ БАСҚЫШЛАPЫ.
1.Шығыс еллеpиндеги аpабий-ислам ойшыллаpының социологиялық тәлийматлаpы. Фаpаби ҳәм ибн-Хальдун.
2. Илимий социологияның қәлиплесиўи. О. Конттың көз-қаpаслаpы. Социологиядағы Ғбиp фактоpҒконцепциясы.
3. Pус социологиясының өзгешелиги.
4. ХХ-әсиp социологиясы ҳәм оның тийкаpғы дәўиpлеpи.
5. Админстpативлик-командалық система ҳәм социология илиминиң жағдайы.
6. Социология илиминиң pаўажланыўының жаңа басқышының мазмуны.

Илимий социологиянын тийкарын салыушы XIX эсирдин орталарында социологиялык коз-карасларын системаласкан дэрежеде берген, француз илимпазы Огюст Конт деп есапланады. Деген менен социология тарийхында Контка шекем де социологиялык характердеги коз-караслар системасына ийе болган илимпазлар, ойшыллар коп болган. Улыума адамзатлык илимди рауажландырыуда шыгыс еллеринин философ - ойшыллары да озлеринин улкен улеслерин коскан. Олар тек тэбият таныу илимлеринин тарауларына, олардагы теорияларга улес косып гана коймай, сонын менен бир катарда социал-гуманитар илимлери, солардын ишинде айырықша турде жэмийеттин социал-философиялык концепциясын берген, жэмийеттин раўажланыуы хаккында, тенденциялары хаккында озлеринин пи- кирлерин айткан коплеген ойшыллар бар. Олардан Аль-Фарабий, Ибн-Сино, Беруний, Ибн-Хальдун хэм т.б. атап корсетсе болады. Шыгыс ойшылларынын ишинде айырыкша дэрежеде араб-ислам дуньясында озинин жәмийет ҳаққындағы пикирлерин, социаллық философиялық көз-қарасларын системаластырылган дэрежедеги айткан ойшыллардан Аль-Фарабий менен Ибн-Хальдунды атап корсетсе болады.

Абу-Наср Мухаммед Аль-Фарабий 873 жылы Сырдарья алабындагы Фараб деген калада (сонынан ол кала Отрар деп аталган) , ҳәзирги озбек, каракалпак, казак, туркменлердин туп сагасы болған турк кәўими курамындагы шанаракта тууылып 850-жылы Дамаск каласында кайтыс болган. Фарабий Орайлык Азия халыкларынан шыгып жер жузлик цивилизациянын рауажланыуында улкен бир дэуирдb дореткен уллы данышпан алымлардын, терен философиялык ой ийелеринин дэслепки устазларынын бири болган. Ол дэслепки билимлерин Отрар, Самаркан, Бухара калаларындагы алымлардан уйренип сонынан Араб халифатынын пайтахты, сол дэуирдеги жер жузлик илимнин, философиялык ойдын орайы есапланган Багдад каласында илмий хызметлерин дауам еттирип, элемге данкы жайылган илимпаз хэм философ дэрежесине котерилген. Фарабий Аристотельден кейинги ҒЕкинши устазҒ деген атакка ийе болды. Фарабий энциклопедистлик алым ретинде оз заманындагы илим, билим хэм мэденияттын барлык тараулары бойынша терен изертлеулер жургизген хэм 160-ка шамалас трактатлар жазган. Бул трактатларда Фарабий математика, астрономия, медицина, тил, эдебият, музыка теориясы хэм баска тараулар бойынша жаналыклар ашкан. Социаллык сиясий проблема бойынша идеялары Фарабийдин ҒДэулетли кала тургынларынын коз-караслары хаккында трактатҒ деген колемли мийнетинде кенирек баянланган. Китаптын ҒБирлесиуге хэм оз-ара комеклесиуге адамлардын мутэжлиги хаккындаҒ деп аталган 26-бабында. Фарабий адамзат жэмийетинин кэлиплесиуиндеги хэм рауажланыуындагы адамлардын бир-бири менен карым - катнастын, оз-ара бирлесиуинин хэм комеклесиуинин шешиуши эхмийетин анализ жасайды, хэм тек бир адам оз-ара жасап, озине зэрур болган талапларын канаатландыра алмайды. Сонлыктан да баскалар менен биригип жәмаат болып жасауы хэмме адамга зэрур болган тэбийий мүтәжликтен пайда болды деп дэлилейди Фарабий.
Фарабий адамлардын жэмээтлик бирлеспелерин толык хэм толык емес жэмийет деп екиге болип карайды. Ол толык жэмийеттин озинин уш тури болады;