Социологиялық ой-пикиpдиң таpийхый pауажлаhыў басқышлаpы

Символикалык интеракционизм. Микросоциологиялык дэрежеде бул багдарды хэзирги батыс социологи ясы хэм социаллык психологиясы социаллык оз-ара тэсир жасауда олардын символлык мазмуны аркалы тусиндирип береди. Бундай кантасыктын мэнисин белгили социолог Нейл Смелсер озинин ҒСоциологияҒ сабаклыгында (1988) жаксы тусиндирип береди. Ол былай дейди Ғадамлар сырткы орталыктын тиккелей тэсирине шыбыннын дызылдысын еситкенде тилин шыгаргандай автомат турде хэрекет етпейди. Онын орнына адамлар алынатугын стимулдын орнына кандайда бир мэнисти береди хэм сол мэниске, белгиге стимулдын озине караганда кобирек кеуил аударады. Сол символлардын катарына кандайда бир созлер, предметлер болыуы мумкин. Адамлардын отмишлик тэжирийбеси хэм символлардын кандайда бир нэрсени анлатыуын оз-ара тусиниуи копшилик жагдайларда адамлардын карым-катнасларын ансатластырадыҒ. Символикалык интеракция теориясынын тэрепдарлары адамлардын кунделикли турмысындагы хэрекетлерин баклайды. Олар адамлардын озлеринин хэрекетлерине беретугын мэнисин хэм не ушын олай ететугынын изертлейди. Бундай парадигма социаллык процесслерди тусиниудеги оларды рауажландыратфакторлар хэрекети есапка алынбайды хэм сонын менен бирге кен социаллык структураларды кайта озгертетугын социаллык мэнис хэм белгилерди ашатугын озгерислер есапка алынбайды. Инсаннын рауажланыуындагы динамика хэм инсанлар аралык катнастагы микросоциологиялык тэреплер биринши орынга шыгады. Шамасы символикалык интеракционизмнин усы тэреплери хэзирги социология ушын улкен эхмийетке ийе болса керек.
XII дуньяжузлик социологиялык конгресс хэм социологиялык рауажланыу проблемалары. (Мадрид 1990)
Социологиянын хэзирги дэуирде рауадланыуынын багдарларын аныклауга 1990-жылгы Мадридте болган XII социологиялык конгресс улкен тэсир жасап, социология илиминин рауажланыуына хэм ондагы жана парадигманы аныклауга хэм хэр кыйлы социологиялык теориялардын консолидациясын ягный жэмлесиу мэселесин койды.
Бул конгрессте Э. Гидденс тэрепинен усынылган жана концепция улыума теориялык концепция-постмодернистлик рауажланыу концепциясы деп аталады. Бул концепция бурынгы парадигмалардан баскашарак болып есапланады, себеби бул парадигма тек социаллык реаллыкты билиу усылына катнасы болып кана коймай сонын менен бирге 90-жыллары болып атырган озгешеликлерди де есапка алады, оларды жанаша тусиниуди есапка алады.
Бул парадигманын мэниси томендегише болады. Индустриаллык хэм постиндустриаллык жэмийет хаккындагы дыккатты илимий техникалык прогресс хэм жана технологиялык рауажланыуды социаллык струк- турадагы, социаллык институт хэм шолкемлерде, адамлардын турмыс кэлпинде улкен озгерислерди келтирип шыгаратугын фактор сыпатында алып карайтугын теорияларга караганда постмодернизм концепциясы болып атырган хэм келешекте болатугын озгерислердеги мэдений факторлардын ролине дыккаты кобирек аударыу керек екенин корсетеди. Ягный жэмийетлик прогресстин критерийи сыпатында мэдений фактор- ларды есаплау керек екенлиги хаккындагы мэселе койылады. Мэдений фактор дегенде Э. Гиддинс хэммесинен бурын социаллык субъекттин кушейип баратырган роли хэм онын искерлигинин ролин тусинеди. Э. Гиддинс пикири бойынша бундай шараятларда кайсы регионнан кайсы дэрежеде келип шыгыуына карамастан хэр кыйлы мэденияттын плюрализми хаккында соз етиу максетке мууапык болып табылады. Э. Гиддинстин концепциясына бола мэдениятты улкен ямаса кишкене дэрежедеги рауажланыуда деген белгиси бойынша катарга дизиуге болмайды. Олардын барлыгы, сонын менен бирге дэстурий мэдениятта озинин мазмунының байлыгы менен тен хукыклы.
Егерде М. Вебердин традициялык хэм модернистлик типтеги жэмийетке коз-карастан, ягный бириншисинде минездин тэртиплесиуи Ғсаган шекем калай ислесе сенде ойланбай солай ислеҒ деген принципи бойынша аныкланса, ал екиншисинде социаллык акыллылык нэтийжелилик, хэм экономикалык дэрежеде максетке мууапыклылык пенен аныкланса, оган караганда Э. Гидденс еледе теренирек дэрежеде алып карайды. Онын пикири бойынша хэзирги постмодернистлик типтеги жэмийетте баслы ролди социаллык бирликлердин мэдений болеклениулиги менен байланыслы барлык социаллык процесслердин субъектлесиуи идеясы ойнайды.
Социологиянын рауажланыуындагы тенденциялар теориялык хэм эмперистликтин жэмлесиуин корсете отырып сонын менен бирге социологиялык парадигмалардын жэмлесиушилик процессинин тенденциясы бар екенин кориуге болады.
1990-жылгы XII Дуньяжузлик социологиялык конгресс (Мадрид-июль) ҒСоциология бир тутас дунья ушын бирлиги хэм коп турлилигиҒ деген девиз бенен отти. Конгрессте улыўма социологиялык теориянын рауажланыуындагы озгерислер, дуньядага социаллык озгерислерди тусиниудеги озгерислер есапка алынды. Сонын тийкарында социаллык озгерислерди анализлеу ушын ҳәp қыйлы социологиялық теоpиялаpдың кеpеклиги ҳаққындағы пикиp қандайда биp дәpежеде социологиялық плюpализмниң дәлили бола алады. Мадpиддеги конгpестеги сайланған Халықаpалық Социологлаp Ассоциациясының Пpезиденти Т. К. Осмен (Индия) Ғбаpлық дунья ушын социологиялық теоpиялаpдың интегpациясы емес, ал туpмыс қәлпине, мадениятқа, болған ҳәp қыйлы концепция ҳәм қатнаслаp консолидациясы зәpүpҒ деп айтты.