Социологиялық ой-пикиpдиң таpийхый pауажлаhыў басқышлаpы

Хэзирги социологиянын рауажланыуындагы тийкаргы парадигмалар (улгилер)
Парадигма (улги) тусиниги 70-жыллардын араларында илимге америка философы хэм илим тарийхшысы Т. Кун тэрепинен енгизилген, ол илимий билимнин фундаменталлык тийкарынын кандайда бир жыйындысын анлатады. Парадигма-бул проблеманы койыудын хэм шешиудин кандайда бир модели, дэслепки тийкаргы концепциялык схемасы.
Гейпара уакытлары парадигманы илимнин кандайда бир областын- дагы улкен жетискенликлерди, эхмийетли теория ямаса теориялар группасында тусинеди. Сонын ушында социология озинин бирнеше функционаллык теориялар болыуына байланыслы ҒмультипарадиагмалыкҒ дисциплина, ягный коплеген парадигмаларга ийе илим сыпатында болады. Солардын ишинде

• 
  Конфликт теориясы 50-60- жыллары социаллык системанын тенсалмаклыгы хэм стабиллигне сэйкесленген концеепцияларына карама-карсы концепция сыпатында рауажланган. Кейинги 20-30-жылларда конфликт теориясы Д. Белл, К. Боулдинг (АКШ) . М. Крозье, А. Тураннын (Франция) шыгармаларында рауажланган. Социаллык процесслерди анализлеудин орайында адамзат жэмийетинин тэбиятына тэн болган кубы- лыс-конфликт жайласады. Бул теорияда конфликттин объектив бахалылыгы социаллык системанын катып калыуына жагдай туугызбайтугын онын рауажланыуын тэмийинлейтугынлыгы нэзерде тутылады. Биракта усы процессти токтататугын конфликтлерге дыккат аударылады. Социологлар солардын ишинде класлык гурестиде киргизеди. Социаллык конфликтлердин себеплерин копшилик уакытлары группалар аралык катнасыкларда, жэмийетте хэрекет ететугын психологиялык механизмлердин жетилиспеуинде деп тусинеди. Социологлардын пикири бойынша ен баслысы социаллык конфликтлердин жокары дэрежеде социаллык кескинлесиуи жагжайына отип кетиуин жибермеу болып табылады. Бул уазыйпаны тек хукимет шолкемлери, социаллык институтлар шешиуи емес, сонын менен бирге жэмийетлик процесслерди хэм группалар аралык катнасыкларды изертлейтугын социологлар да шешиуи керек.
  

Социаллык алмасыу теориясы. Америка социологлары Дж Хоманс, П. Блоу, Р. Эмерсонлар бул теорияны рауажландырган. Бул теория бойынша адам хэм жэмийеттин хэрекет етиуи кен турде тусиниле- тугын социаллык байлыклар хэм искерлик теориялары алмасыуга тийкарланган. Усындай алмасыуга бола, жэмийетте хэкимият, абырай, статус, тэртип х.т.б. болады. Адамларда психологиялык дэрежеде болатугын алмасыуга болган талпыныу социологлар тэрепинен адам искерлигинин хэм минезинин тийкаргы басламасы сыпатында нэзерде тутылады. Алмасыуга бола жэмийетте коплеген хэр кыйлы структуралык бирликлер менен бир катарда коплеген катнасык механизмлер хэрекет етеди. Олар оз ишине тэн алыуды хурмет, макуллау, табыс, дослык х.т.б. алады. Бундай тийкардагы оз-ара тэсир жасау социологлар тэрепинен еки тэрепке де пайда келтиретугын Ғпайда алмасыуҒ сыпатында нэзерде тутады. Алмасыу актлери жэмийетлик турмыстын барлык дэреклерин кэлиплестиретугын эпиуайы социаллык хэрекетлер сыпатында нэзерде тутылады. Алмасыу дегенде бир инсанлардагы кандайда бир касийетлеpди, характеристикаларды, сапаларды екинши инсанлар тэрепинен социаллык озлестириу менен байланыслы адамлар арасындагы оз-ара тэсир жасау хэм катнасыклар туринде нэзерде тутылады. Бул парадигманын бахалылыгы жэмийетлик турмысты уйрениуде микросоциологиялыктан, макросоциологиялык дэрежеге откел табыуга талпыныу болып есапланады. Бул хэр кыйлы курамалылыкка ийе болган социаллык структурадагы адам минез хэм искерлигин анализ жасау мумкиншилигин бериу итималлыгын асырады.