Sos o'zbekiston bolalar mahallalari faoliyati yuritish jarayoni mundarija

II BOB. SOS O'ZBEKISTON BOLALAR MAHALLALARI FAOLIYATI YURITISH JARAYONI

2.1. SOS bolalar mahallalari nomi va xizmatlarni tashkil etish tartibi

"SOS O`zbekiston bolalar mahallalari uyushmasining faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida"gi Huqumat qarori qabul qilindi. Bu haqda Adliya vazirligining Huquqiy axborot kanali xabar bermoqda⁹.

Bolalarni muqobil parvarish qilish xizmatiga qabul qilish tarbiyalanuvchi yashaydigan joy bo`yicha tuman (shahar) hokimining qarori hamda hududiy xalq ta`limi boshqarmalarining yo`llanmasi asosida amalga oshiriladi.
Xizmatga 10 yoshdan katta bolalar ularning roziligi bilan qabul qilinadi.
Yoshlarga hamrohlik qilish xizmatiga og`ir hayotiy vaziyatga tushib qolgan oilalardagi yoshlar vakolatli organlar murojaati asosida qabul qilinishi mumkin.
Yoshlarning xizmatga qabul qilinishi uchun erkin xohish bildirishi qabulning majburiy sharti hisoblanadi.
Ijtimoiy etimlikning oldini olish xizmati Uyushma filiali va/yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari yoki boshqa hamkor tashkilotlar hududida tashkil etiladi.
Bolalarni kunduzgi vaqtda parvarish qilish ota-onalar bilan xizmat o`rtasida tuzilgan kelishuvga ko`ra amalga oshiriladi.
Hujjat Prezidentning 11.02.2019-yildagi "Yetim bolalar va ota-onasining qaramog'idan mahrum bo'lgan bolalarni ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ - 4185-son qarorini ijro etish, shuningdek ota-ona qaramog'idan mahrum bo'lgan bolalarni joylashtirishning oilaviy shaklini va boshqa muqobil shakllarini joriy qilish, ularning hamjamiyatga tezda ijtimoiy moslashishi uchun keng imkoniyat yaratish maqsadida ishlab chiqilgan.
"SOS – bolalar mahallalari” uyushmasining faoliyatini to'g'ri ifodalash uchun quyidagi xizmatlar qayta nomlanishi belgilandi:

• 
  bolalar mahallalari – bolalarni muqobil parvarish qilish xizmatlari;
  
• 
  yoshlar uylari – yoshlarga hamrohlik qilish xizmatlari;
  
• 
  ijtimoiy markazlar – ijtimoiy yetimlikning oldini olish xizmatlari.
  

Hujjat bilan quyidagi xizmatlar faoliyatini tashkil etish to'g'risidagi nizomlar tasdiqlandi:

• 
  bolalarni muqobil parvarish qilish;
  
• 
  yoshlarga hamrohlik qilish;
  
• 
  ijtimoiy yetimlikning oldini olish.
  

Muqobil parvarish qilish xizmatining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  oilada yoki oilaga o'xshash muhitda, bolalarning aqliy, ruhiy va jismoniy jihatdan rivojlanishiga yordam beradigan qulay muhitni yaratish;
  
• 
  bolalar hayotini muhofaza qilish va sog'lig'ini saqlashni ta'minlash;
  
• 
  o'rta ta'lim olishlarini, ijtimoiy himoya qilishni va ularning jamiyatga moslashuvini ta'minlash;
  
• 
  milliy urf-odatlar asosida Vatanga muhabbat, vatanparvarlik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo'lish ruhida tarbiyalash;
  
• 
  mehnat ko'nikmalarini shakllantirish, ularga o'z kasblarini o'zlari tanlashlari uchun sharoit yaratish;
  
• 
  o'z oilasi bilan aloqa bog'lashiga ko'maklashish, shuningdek reintegratsiya qilish (oilasiga qaytarish).
  

Ijtimoiy hamrohlik qilish xizmatining asosiy maqsadi yetim bolalarda mustaqillik, erkinlikni va jamiyatga yaxshi moslashish, o'z oldilariga aniq maqsadlar qo'yish va ularga erishishga intilish ko'nikmalarini shakllantirishdan iborat.
Ijtimoiy yetimlikning oldini olishda normal oilaviy munosabatlarni shakllantirish va ta'minlash, sog'lom turmush tarziga yo'naltirish, oila va nikoh institutini rivojlantirish maqsadida ota-onalar va bolalar bilan ishlash bo'yicha kompleks chora-tadbirlar nazarda tutilgan.

Kichkina bolalarning huquqlari va majburiyatlari

Ushbu mavzu bo'yicha asosiy fikrlarni keltirib o'tishingiz mumkin:

• 
  har bir insonning tug'ilishidan kelib chiqqan birinchi huquq - bu hayotga bo'lgan huquqdir, chunki bolaning tug'ilishidan so'ng uning sog'lig'iga zarar etkazishga urinishlar qonun bilan jazolanadi;
  
• 
  oila va ijtimoiy muhofaza qilish huquqi singari nom berish ham har bir insonning huquqidir;
  
• 
  bolalikdan beri har bir inson erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqlariga ega, bu jiddiy jazolarning yo'qligi, qiynoqlar qo'llanilishini nazarda tutadi;
  
• 
  bolalar huquqlari, majburiyatlari va majburiyatlari masalasi bevosita ta'lim masalalariga taalluqlidir, chunki har bir kichik shaxs o'rta ta'lim olish huquqiga kafolat beradi, lekin u bu huquqdan foydalanishga majburdir;
  
• 
  mutaxassislarning yordami talab qilinadigan bir qator holatlarda, masalan, shifokorlar, psixologlar, bolalarni qo'llab-quvvatlash uchun kattalarning ustunligi;
  
• 
  mulk huquqi va majburiyatlari erta yoshdagi bolalarda paydo bo'ladi, chunki ular meros yoki katta sovg'alar olishlari mumkin, lekin bolaning, kattalar vakillarining nomidan harakat qilishadi;
  
• 
  sudda ham muayyan holatlarda hisobga olinadigan fikrini ifodalaydi, shuningdek, kichkina ayolning huquqlaridan biridir.
  

Uyda bolaning huquqlari va majburiyatlari asosan ota-onalar tomonidan o'rnatiladi. Ammo, albatta, ota yoki onaning talablari amaldagi qonunchilikka zid bo'lmasligi kerak. Odatda oilalarda farzandlar quyidagilarni bajarishlari kerak¹⁰:

• 
  ota-onalarga hurmat va ularning fikrlarini tinglash;
  
• 
  xonada toza (tig'iz o'yinchoqlar, to'shak qilish, changni tozalash);
  
• 
  masalan, idishlarni yuvish, axlatni olib tashlash.
  

O'z navbatida, bola ota-onalardan hurmatga sazovor bo'lishlari va rivojlanishi uchun maqbul va xavfsiz sharoitlar yaratishga intilishlari kerak. Oiladagi huquq va majburiyatlarga rioya qilish oddiy tarbiyalashga yordam beradi.
Bundan tashqari, maktabgacha ta'lim muassasalari bilan bog'liq bo'lgan mas'uliyatlarga ega bo'lish muhimligini ham ta'kidlash joiz. Har bir talaba intizomga rioya qilishlari va tashkilotning moddiy boyligiga zarar etkazmasligi kerak. O'quvchilar boshqa huquq himoyachilariga ham hurmat ko'rsatmasliklari kerak.

Bolalar va o'smirlarni himoya qilish

Davlat jismoniy shaxslarning huquqlarini himoya qilishni nazorat qiladi. Shunday qilib, hatto maktabda o'qitishda ham bu vazifalarning o'qituvchilari bor. Ular nafaqat bolani o'rgatishadi, balki suhbatlar, dars soatlari ham 'tkazadilar. 

Agar o'quvchilarning birortasiga nisbatan huquqlarini buzish hollari kuzatilsa, o'qituvchi tegishli choralarni ko'rishi kerak.

Ijtimoiy xizmatlar (vasiylik organlari) kam ta'minlangan fuqarolarga beriladigan erkinliklarga rioya qilishni nazorat qiladi. Bundan tashqari, sud bunday funktsiyalarni amalga oshirishga chaqiriladi. Lekin, birinchi navbatda, ota-onasi yoki vasiysi bolaning huquqlarini himoya qiladi. Ular yosh avlodning to'liq rivojlanishiga hech kim va hech narsa to'sqinlik qilmasligi kerak, zarurat tug'ilsa, vaziyatni hal qilish uchun vakolatli organlardan doimo yordam so'rashlari mumkin.

Toshkent SOS Bolalar Mahallasi 2000 yilda ochilgan bo'lib, bugungi kunda 149 nafar bola va o'smirni qamrab olgan, ulardan::

• 
  90 nafari 14 ta SOS-оoilada yashaydi;
  
• 
  35 nafari 2009 va 2013 yillarda davlat ko'magida ochilgan ikkita Yoshlar uyida istiqomat qiladi;
  
• 
  24 nafari yarim mustaqil yashash dasturi bo'yicha ko'mak oladi.
  

2007 yilda Mirzo Ulug'bek tumanidagi mahallalarda oilani mustahkamlash va ijtimoiy etimlikni oldini olish bo'yicha xizmat o'z faoliyatini boshladi. Bugungi kunga kelib 123 ta oiladan 324 nafar bola va 201 o'smirlar oilani mustaxkamlash tuzilmasining xizmatlarini olishga muvaffaq bo'ldi¹¹. 
2009 yilda bolalar ta'limini qo'llab-quvvatlash maqsadida Mirzo Ulug'bek tumanidagi 49-sonli maktab qoshida ta'lim loyixasi o'tkazildi, uning doirasida ikkita kompyuter sinfi yangi uskunalar bilan jihozlandi, darslar uchun multimedia materiallari taqdim etildi, qo'shimcha fakultativlar va to'garaklar tashkil etildi, o'qituvchilar, ota-onalar va bolalar uchun treniglar o'tkazildi.
Toshkent SOS Bolalar Mahallasi loyixalarida jami 68 ta xodim, shu jumladan 14 nafar SOS-ona, 7 nafar SOS-xola, ijtimoiy xodimlar, psixologik-pedagogik, ma'muriy va texnik xodimlar faoliyat ko'rsatadi.
2012 yilda Xorazm viloyatida SOS Mahallalari o'z faoliyatini boshladi.
Bugungi kunda u yerda 6ta oilada 37 yafar bola aloxida xonadonlarda va uylarda yashaydi. Xjrazm viloyati hokimligi tamonidan SOS-oilalar uchun Urganch shahrida ikkita oilaviy uyni xarid qilish va ta'mirlashga 200 million so'm pul ajratildi, yana 90 million so'm uylarda ta'mirlash ishlarini o'tkazisga taqdim etildi.
Shuningdek Xorazm viloyat xjrimligi ijtimoiy markazlar uchun ikkita ma'muriy binoni xam taqdim etdi, Xozir ularda Urganch shahri va Shovot tumanidagi 86 ta oilaning 210 nafar farzandlariga turli-tuman xizmatlar ko'rsatilmoqda.
Mazkur dasturni amalga oshirish uchun jami 37 ta xodim, shu jumladan SOS-onalar, oila yordamchilari, ijtimoiy xodimlar, psixologik-pedagogik va ma'muriy-texnik xodimlar jalb etilgan.