Sotsializatsiya kishilarga ijtimoiy-madaniy me’yorlarni singdirish va sotsial rollarni o’zlashtirish sifatida’’

1.3. Madaniyat sotsiologiyasi.
Madaniyat tushunchasi jamiyat tushunchasidan farqlash mumkin, lekin ular orasida uzviy aloqa mavjud. Madaniyat shu jamiyatdagi odamlarning turmush tarzi, urf-odatlar va rasm-rusumlar, shuningdek, ular ishlab chiqaradigan moddiy noz-ne'matlarlarga aloqador tushuncha. «Jamiyat» esa umumiy madaniyatga mansub bo’lgan individlarni o’zaro bog’lab turadigan aloqalar tizimidir. Birorta ham madaniyat jamiyatsiz yashay olmaydi. Madaniyat bo’lmasa, biz to’la ma'nodagi «odam» bo’lmasdik.
Insonning tabiati qanday? Insonni hayvondan nima ajratib turadi. Insoniy sifatlarimiz qanday paydo bo’lgan? Sotsiologiya uchun bu savollar muhim ahamiyatga ega, chunki ular madaniyat sotsiologiyasining asosi bo’lib xizmat qiladi. Ularga javob topish insoniy mavjudotlar uchun umumiy bo’lgan narsalar va insoniy madaniyatlar o’rtasidagi tafovutlarni taxlil qilishni taqazo etadi.
Insoniy madaniyatlar ajoyib rang-baranglikka ega. Qadriyatlar va xulq me'yorlari turli tuman bo’lib, ko’pincha ular g’arbda «me'yoriy» hisoblangan holatdan jiddiy farqlanadi.
Moddiy madaniyat faqat timsol xususiyatiga ega emas. U jismoniy ehtiyojlarni qondirish uchun muhim xayotiy ahamiyatga ega. Bunday holda u oziq-ovqat topish uchun, uy qurish uchun va boshqalar uchun xizmat qiladigan texnologiyalar vazifasini bajaradi. Moddiy madaniyatdagi tafovutlar insoniy jamiyatlarni tasnif qilishdagi asosiy usullarni belgilab beradi, chunki odamlar o’z moddiy ehtiyojlarini qondirishni qanday tashkil qilganliklari ular madaniyatining ko’p jihatlarini ham belgilaydi. Ushbu fikrlarimizni oddiyroq qilib tushuntirsak, «moddiy madaniyat – moddiy ishlab chiqarish bilan bogliq ijtimoiy faoliyatning barcha sohalari va natijalarini o’z ichiga oladi.
Ma'naviy madaniyat – ma'naviy ishlab chiqarish, ijtimoiy ong shakllariga ta'sir o’tkazish bilan bogliq bo’lgan faoliyatning barcha sohalarini qamrab oladi».
Madaniyat sotsiologiyasida ijtimoiy institutlar muhim ahamiyatga ega.
«Institut» - so’zi lotincha bo’lib, mahkama, idora, muassasa nomini bildiradi».
Ijtimoiy institutlar orqali kishilar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, ularning faoliyati va xulqi tartibga solinadi. Jamiyat hayotining barqarorligi ta'minlanadi.
Sotsiologiyada ijtimoiy institut sharoitida jamiyat tarkibiy tuzilishini mos tushuvchi ijtimoiy tashkilot, muassasa birligi, ijtimoiy xulq va faoliyatning barqaror shakllarini belgilovchi ijtimoiy norma va madaniyat tashkilotlari tushuniladi. Ijtimoiy institutlarni qo’yidagicha turlarga ajratish mumkin. Iqtisodiy institutlar, siyosiy institutlar, nikoh, oila va qon-qarindoshlik, tarbiya institutlari, madaniyat sohasi institutlari. Ularning xarakteri jamiyat ishlab chiqarish usuli va ijtimoiy munosabatlar xarakteri bilan belgilanadi.
Madaniyatni uch shakli mavjud:

1. 
   Elitar madaniyat.
   
2. 
   Xalq madaniyati.
   

3. Ommaviy madaniyat.
1. Elitar madaniyat haqidagi nazariyalar Platon, Aristotel va boshqalarning qarashlarida bayon etilgan. Hozirda elitar madaniyat turlicha talqin etiladi.
Siyosiy jihatdan eng faol odamlar, eng malakali mutaxassislar deb izohlanib kelinmoqda.
2. Xalq madaniyat esa odamlar orasidan etishib chiqqan iste'dodli shaxslar tomonidan bunyod etilgan madaniyat.
3. Ommaviy madaniyat – shakllangan va barchaga tushunarli bo’lgan madaniyat.
Shu o’rinda ta'kidlash joizki madaniyat sivilizatsiya tushunchalari bilan bevosita bog’liq bo’lib, bu boradagi aloqadorlik mavjuddir.
Sivilizatsiya – jamiyat rivojidagi mantiqiy, progressiv bosqich bo’lib, ijtimoiy va madaniyat rivojlanish darajasi sifatida madaniyat bilan bevosita bog’liqdir.
Xulosa qilib aytganda, milliy istiqlol g’oyasi «Madaniyat va san'at sohalari faoliyatining butunlay tijorat asosida tashkil etishga, g’oyaviy badiiy jihatdan sayoz, milliy qadriyatlarimizga yosh asarlarning etakchi o’rnini egallab olishga yo’l qo’ymaslik»1 muhim ahamiyat kasb etadi.
«Aslini olganda, axloq – ma'naviyatning o’zagi. Inson axloqi shunchaki salom-alik, xushmuomalalikdangina iborat emas. Axloq – bu, avvalo, insof va adolat to’ygusi, iymon, halollik degani».2